Þjóðviljinn - 09.07.1950, Blaðsíða 3

s!Uí

Símmidagur 9. julí 1950.
;ít VV H f i '7 í* "" u %
ÞJÓÐVILJINN
Sjávarföll í vatnsfötu
Hr. Kristján Röðuls. — Mig
langar að skrifa þér hérna fá-
einar línur út af nýju ljóðabók-
inni þinni: Undir dægranna
fargi. Mér finnst bréf — eða
ávarpsformið ofurlítið hlýlegra,
jafnvel innilegra en sú venju-
lega' ræða sem hrópuð er yfir
torgin, beinist að engum sér-
stökum, en hnítur þó's’eihum að
hjarta. En það veitir ekki af
þeim hlýindum, því bréfið er
að öðru leyti fremur kalt. —
Snæfríður Islandssól kvaðst
gæti fyrirlátið Magnúsi sínum
margt ef hann hefði ekki látið
berja úr sér þessar tvær fram-
tennur í fyrra. Eg gæti líka
fremur fyrirlátið þér, Kristján,
ýmsa ,aðra hluti ef þú værir
dálítið öruggur að kveða rétt.
En því miður, það gengur hjtt-
hváð að þer'í' brágeýranu. Það
er stórhættulegur sjúkdóm-
ur ljóðskáldi. Að vísu .er það
'rangt hjá Reimari skáldi í
Ljósi heimsins að eiginlega út-
heimtist nú ekki nema tvennt
til að vera gott skáld: að láta
standa í hljóðstöfum og ríma,
enda féllst Ó. Kárason Ljós-
víkingur aldrei á það. En eins
Vakna />ú ísland
Agætt sönglagasafn valið og iaddsett af
Hallgrími Helgasyni
Þessa dagana kemur í bókabúðir athyglisvert og
óvenjulegt sönglagasafn, Vakna þú ísland, (Organum I)
íslenzk lög valin og raddfærð af Hallgrími Helgasyni.
Hallgrímur lýsir í formála hugmyndinni ða útgáfu þeirri
sem hefst með þssu safni og skýrir tilgang þess. Hann
segir þar:
„Við eigum ekki að setja út-
lend lög við íslenzk kvæði. Við
eigum að semja lögin sjálfir.“
•— Það er engiu tilviljun, að
fyrsta lag þessa safns stafar
frá höfundi framanskráðra
hvatningarorða, því að sá mað-
ur, sem af einstakri fjölhæfni
var jafnvígur á smíði húsa,
hljóðfæra og sönglaga, getur
talizt fyrsti brautryðjandi þjóð-
legrar tónlistar á fslandi En
Helgi Helgason lætur sér ekki
nægja að .vegsama sönginn í
eigin tónum einum saman.
Hann lýsir líka í fáum oroum
fagurri mynd af áhrifum cg
æðsta eðli sannrar listar, sem
hver einasti maður ætti að festa
sér vel í minni: Listin á að vera
ímynd guðdómsins, því að hún
getur opnað aoss innsýn til
himna.
*f fyrsta sinu blrfist hér raun-
veruleg tilraupitil..að verða við.
sjálfsagðri' áskorun Helga
Helgasonar. Þjóðlegur metnað-
ur hans er eggjandi fyrirmynd
öllum íslenzkum tónlistarmönn-
um: ísland á að verða sjálf-
bjarga í sönglegum efnum. Á-
fangi á þeirri leið er þetta söng
lagahefti. Hér eru saman komn
ir á ljóða þingi, auk nokkurra
þekktra höfunda, allmargir ó-
kunnir söngvarar. Lög þeirra
Imættu kallast „ný þjóðlög":
Það eru tónar íslenzkrar alþýðu
■'eins og þeir hafa skapazt um
raðir alda til sjávar og sveita
: um gjörvallar byggðir landsins,
kveðnir af heiðum h.ug og hjart-
ans kæti. Áður fyrr voru slíkir
söngvar nefndir, dansar, rímur,
hörpuljóð, „grallaralög“ stemm
ur, ljúflingslög, kerknisvísur,
víkivakar, tvísöngvar o. s. frv.
Mestur hluti þeirra lifði aðeins
á vörum manna. Hljóð orðsetn-
ingarinnar var skráð af rit
lærðum áhugamönnum. Hljóð
tónsetningarinnar var aldrei
bundið í letur. Naumur og
„Mensural“-nótur voru í hæsta
lagi aðeins handbær teikn skóla
gengnum hefðarmönnum, er
munið höfðu ,,quadrivium“,
hinar æðri fjórar visindagrein-
ar miðalda, tölvisi, flatarmál,
tónmennt og stjörnufræði. Rit-
un söngtákna var leikmönnum
því óskiljanlegt dulmál. Og
kveðandi almúgans þótti vart
verðug þeirrar náðar að leika
í lærðra fingrum. Mikil menn-
ingarverðmæti þafa þannig
glatazt vegna skorts á þekk-
ingu og réttsýhi. En sízt er enn
um seinan að reyna að bæta úr
því, er fýrir fórst.
Enginn söngur þjóðar þrífst
án nægilegs forða af eigin lög-
um. Lög, tekin að láni frá öðr-
um þjóðum, verða ávalt stjúp-
born. Þau tjá gleði og sorg með
öðrum hætti en oss er eiginlegt
og verða því .hálfvegis utan
gátta, hversu oft sem þau ann-
ars erú yfir höfð. Vegur þeirra
er vænstur til mannfagnaðar
við hlaðið borð og dýra skál.
En uppeldisgildi . þeirra er tví-
Framh. á 7, síðu.
og Reimar taldi mann aldrei
gera of mikið að því að mið-
ríma, svo vil ég og halda því
fram að maður geri aldrei of
mikið að því að kveða rétt (!),
og er þá ekki átt við annað
en það að hafa stuðla og höfuð-
stafi í réttum áherzluatkvæð-
um, og helzt ekki fleiri en brýn
asta nauðsyn krefur. Við slepp-
um hér að ræða um hrynjand-
ina; einnig endarímið, það er
brageyranu auðveldara við-
fangs. En það er stuðlasetning-
in, Kristján. Þriðja braglína í
fyrstu visu bókar þinnar hljóð-
ar svo: af hetjusókn og björg
um haf til sands. Áróður fyrir
því að h-in í þessu vísuorði séu
réttir stuðlar er vonlaus áróð
ur. Við vorkennum þessari mis-
þyrmdu braglínu. Og það er
gott að vér erum vorkunnlát-
ir. Eða hvað á að segja um
þetta: Sjálf einingin næst gegn
um hring alíra gára. — Ei skal
skerða orðsins gildi. Hlutverk
hennar er að horfa; ja, það er
bágt að hafa þrjá stuðlastafi
í einu vísuorði og vanta þó einn
í viðbót. Svona gæti ég haldið
áfram nokkuð lengi, og bætt
við annars konar kveðskapar-
göllum, svo sem tvístuðlun: En
alhuga góðverk, án tilgangs
tómlátum heimi, mun tryggja
mér ljós þeirrar trúar, sem
aldrei ég kveikti. — því orðast
ei hugtak, sem að (!) eitt sinn
var víðfrægt með þjóðum. En
vikingar aridans .... Þetta er
hrottalegur kveðskapur. Stund-
um stuðlarðu líka á forsetn-
ingar og samtengingar, og eru
það raunar ófrumlegar syndir
á Islandi. En þú fellur a.m.k
líka í þá gröf. I þriðja eða
fjórða lagi seturðu niður hryn-
brjóta af óskáldlegu kæruleysi
ruglar með bragliði hér og þarr
lætur atkvæði vanta, en klessir
annars staðar inn óþörfum orð-
um, einkum í sambandi við
,,sem“ og „meðan“: sem að.
meðan að. Það eru dýrleg blóm
sum málblóm.
Þú ert einlægur fylgismað
ur dýrra orða: margrár hvass
brýndur, hafbýrgðuP, dægranna
minni, stormsveipsins stígandi
veldi, stjarnan í náttgeimsins
víðfeSma geislandi hafi, sólkerfi
óminnis-hvel. Allt þetta skraut
er sótt í eina einustu vísu, og
við skulum í bili kalla það veg
legt mál. En á einum ' stað
snýrðu þér að ástinni þinni
björtu. Og hvað hefurðu um
hana að segja? Jú, hún „virkar
sem aðgát á ógæfustund." Öðru
sinni víkurðu þér að manni sem
„kann Braga að yrkja." Og
enn ræðir þú um „það óendan
lega,/ er þjáning útfærir.
Framhald á 6. síðu.
Það er sjálfsagt lán í óláni franskra
hve lítið maður þekkir af sam-
aniagðri kvöl heimsins. Dag-
ana sem Islendingar voru að
jafna sig eftir fögnuðinn yfir
sinfóníuhljómsveitinni, dagana
sem bráðleg opnun Þjóðleik-
hússins var á hvers manns.vör-
um, þá daga sat Nazim Hik-
met í tyrkneskri dýflissu og
svalt. En kannski hefðu þessi
tíðindi engum skugga. slegið á
gleði vora?
Nazim Hikmet
4
Nazim Hikmet var ekki
dæmdur í fangelsi á ofanverð-
um liðnum vetri. Hann hefdr
notið „gestrisni hins opinbera“
miklu lengur. Árið 1937, þá
28 ára gamall, var hann dæmd
ur í tugthús. Þar hefur hann
setið síðan. Hver var sök hans ?
Hann var hetja og eldhugi og
skáld, og orti ótyrknesk ljóð
um frið og frelsi og alþýðu.
Fyrir vikið hefur hann nú set-
ið nær þriðjung ævinnar í fang
elsi. En bráðum á landið hans
að ganga í Atlanzhafsbandalag-
ið, hið heilaga bandalag Is-
lands og Portúgals. — Kannski
hefði engum skugga slegið á
vora.
Víðs vegar um heim hafa ver-
ið stofnuð félög til að vinna að
lausn þessa manns. I Washing-
ton hafa menn eins og Howard
Fast tekið þátt í kröfugöngu
að sendiherrabústað Tyrkja:
Við kref jumst þess að tyrk-
neska stjórnin láti Nazim Hik-
met lausan. Rithöfundafélag
Póllands hefur sent sams kon-
ar kröfu til Ankara. Samband
NAZIM HIKMET
menntamanna hefur
mótmælt meðferðinni á þessu
mesta núlifandi skáldi Tyrkja,
eins og hann oft er nefndur.
Ríkisstjórn Tékkóslóvakiu hef-
ur boðið honum landvist er
hann losnar úr prísundinni. Er
Nazim Hikmet hóf sveltið í önd
verðum april s.l. bar tyrkneska
stjórnin fram tillögu, á þingi,
að honum yrði sleppt úr haldi.
En „hin vestræna lýðræðis-
stjóm“ Tyrklands lét líka þar
við sitja. Þingi var slitið áður
tillagan yrði afgreidd. Mér er
ókunnugt um afdrif Nazim Hik
mets síðan, en hann var um
þesgar mundir sjúkur maður,
haldinn þeim hjartasjúkdómi
sem á læknamáli heitir sama
nafni og ljóðið hans héma á
síðimni.
Þegar Nazim Hikmet hóf, í
vor, enn á ný frelsisbar-
áttu sína, með þeim vopn-
um sem hann átti völ á,
lét hann svo ummælt við verj-
anda sinn, að hann væri ekki
þreyttur á lífinu, baráttugleði
sín væri óbuguð, en ef svo vildi
verkast þá sætti hann sig vel
við það að lík hans færi frjálst
úr þeim klefa þar sem líf hans
hefði svo lengi verið fangið.
Og hann sagði að í hjarta sínu
rikti sami fögnuður og hjá þeim
er gengju sigurvissir til orustu.
Rök þess fagnaðar eru þau að
á skammri ævi sinni hefur hanu
þegar unnið þess konar sigur
sem ekki verður hnekkt, hver
örlög sem honum annars eru
búin: hvort sem hann lifir eða
deyr.
B. B.
Anglna pectoris
Ef helft míns hjarta er hér, læknir,
er önnur helft þess í Kína,
hjá hernum, er sækir niður með Gulánni.
Á hverjum morgni, læknir,
við hverja dagmálaskímu
hæfir byssukúla hjarta mitt í Grikklandi.
•
Og þegar fangarnir sofna
og síðasta fótatakið fjarlægist sjúkrahúsið,
býst hjarta mitt að heiman, læknir,
leið þess liggur til bjálkaköfa í Istambui, •
og í tíu ár, læknir,
hefi ég ekkert átt til að gefa þjóð mihni,
ekkert, utan eitt epli,
eitt rautt epli: hjarta mitt.
Hverja nótt stara augu mín gegnum rimlana,
og þrátt fyrir alla þessa múra,
sem eru eins og farg á brjósti mínu,
finna hjartaslög mín leið til stjörnunnar
Og þettá allt er það, læknir,
en hvorki arteria sclerose,
eða nikotin, né fangelsið,
sem veldur mér angina pectoris.
1
1
1
1
1
•1
1
v
1
fjarska*
a
H. B. B. þýddi. |