Þjóðviljinn - 14.11.1951, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 14. nóvember 1951 — ÞJÓÐVILJINN
— (5-
Sfötng móðir baráttumanns
l.oiðin liggur upi> brattan stiga
í eiini at' litlu húsiinum í liraun-
inu ot'an við Hverfisgötuna í Hafn-
arfirði. Ofan af loftinu heyrist
rokkhljóð. I*að kemur frá litlu
herbergi sem þiljað er af undir
jrisinu öðru niegin við stigann.
Að öðru leyti er risloft þetta
geymsla. 1 litla herberginu hér
við liliðina á stiganum býr Sig-
ríður lijörn sdóttiif hin sjötuga
móðlr Hallgríms Hallgrímssonar,
hins kunnasta þeirra þriggja kom-
múnista er á sínum tima fóru
alla leið héðan norðan af Islandi
til liðvei/Ju við spænsku alþýð-
una í frelsisbaráttu hennar gegn
fasistum Franeós.
Bokkhljóðið þagnar þegar ég
drep á dyr. Svo opnar liún, fær-
ir rokkinn sinn með hálffullri
snældu af hvítu bandl til hliðar
og ltveikir undir katlinuni. Við
höfum víst ekki sézt í 12 ár.
★
— Já, ég er fædd 11. nóvem-
ber 1881, frostaveturinn mikla
og var þá nærri dauð úr kíg-
hósta og kulda og bý að því
alla ævi, svarar hún spurningu
minni.
— Pabbi minn, Bjöm Þórar-
insson á Þórunnarseli í Keldu-
hverfi, dó þegar ég var 21.
viku gömul, lá banalegima þeg-
ar ég fæddist. Móðir hans dó
þegar hann fæddist, en gömul
hjón gengu honum í foreldra
stað.
—- Mamma bjó ekkja í 3 ár en
giftist þá aftur- Þegar ég var
16 eða 17 ára fór ég að Ær-
lækjarseli í Axarfirði tii Sig-
urveigar Siguríardóttur og Jó-
hanns Jónssonar frá Gautalönd-
um, en hjá þessari konu hafði
ég áður verið tvo vetur á
námskeiði. Ég fór svo með þeim
að Gautalöndum og var þar í
4 ár.
KLERKURINN VILDI AÐ-
EINS KJÖTIÐ
Spurningu um minnisstæða
atburði frá uppvaxtarárunum
svarar hún m. a.:
— Meðan mamma var ekkja
slátraði hún uxa og seldi sóknar
prestinum kjötið. Kjötskrokk-
urinn var vigtaður heima áður
en hann var sendur prestinum
óg reyndist mjög vænn. Borg-
un fór ekki fram við afhend-
ingu, hún átti að koma seinna.
Mamma bar virðingu fyrir sálu-
sorgaranum og hugsaði gott til
viðskiptanna, þar hlaut borg-
unin að vera vís. Svo líður að
þeim tíma er borgunin skyldi
fara fram. en þegar mömmu
voru afhentir peningarnir var
upphæðin fastaðþví helmingi
minni en vera bar. Miði fylgdi
með og á honum stóð þyngd
kjötsins, sem einnig var helm-
ingi minni en hún átti áð vera.
Þannig hafði bað vegizt í hönd-
um guðsmannsins-
En þegar mamma spurði
prestinn hvemig 'á þessu stæði
svaraði hann: K.iötið var ekki
þyngra or> þeita. að frádregnum
beinum. th,>ð vðnr að selja
mér kiö+ið rn ekki beinin.
•
FENGU HVERGI JARÐ-
NfflBI
Sigriður giftist Hallgrími
Jónssvni frá Baldursheimi íMý-
vatnssveit.
— Við holuðum okkur niður
í húsmennni'u, segir Sigrííur.
en eftir 6 ár urðum við að
flytja burti’ vegna þess að við
fengum hverrri iarðnæði, fórum
austur á Mjóafjörð, bæði jafn
óánægð me^ að verða áð fara
burt. Þar vor-5 maðurinn minn
siómaðuv í 2 ár. þar til hann
fórst moð véibátnum Ingólfi
í júámáruði. — Haust.ið eftir
fæddist, Hnllgrímur sonur okk-
ar.
Þarna var ekki atvinna nema
að sunirimi, og-, þétta var þriðji*
róðurinn þeirra. Við skulduðum
því 100 krónur hjá kaupmann-
inum.
•
ELDHÚSÁHÖLD EKKJUNN-
AR BOÐIN UPP
•— Önnur kona sem varð ekkja
í þet.ta sama skipti, skuldaði
200 krónur. Kaupmaðurinn bjó
þá út skjal þar sem við skuld-
bundum okkur til að greiða
skuldina að fullu á 10 mánuð-
um. Ég sagði honum að ég gæti
ekki skrifað undir slíkt, því ég
hefði enga peninga til að borga
með, hinsvegar ætlaði ég að
greiða skuldina- Samt fór svo
að ég skrifaði undir með þeirri
yfirlýsingu að ég gæti ekki
staðið við þessa undirskrift. Hin
ekkjan var^ það harðari af sér
að hún neitaði að skrifa undir.
Kaupmaðurinn lét þá hrepp-
stjórann skrifa allt upp hjá
lienni. Það var að vísu ekki
mikið: rokkurinn, mataríiátin,
kaffiketiilinn og eldavél.
Það komu nokkrar hræður og
buðu í. Konan bauð sjálf í vél-
ina. Gömul kona sem þarna
var komin kallaði til þeirra
sem voru að bjóða í: Þíð ætlið
þó líklega ekki áð bjóða á
móti ekkjunni. Það var eins
og hefði verið stungið upp í
þá. Þeir urðu skömmustulegir
og tögnuðu, og konan fékk bú-
slóðina fyrir 45 krónur.
•
AFDREP FYRIR LITLA FÖÐ-
URLAUSA IIÓPINN
Sigríður var nú orðin ekkja
með fjögur börn, fjarri átthög-
um sínum og æskuvinum. Hún
heldur sögu simii áfram:
— Vorið 1911 fluttum við frá
-Sléttu í Mjóafirði í svokallað
Mýrarhús þar skammt frá- Það
hafði staðið í eyði í nokkur
ár, og eigandinn, Guðmundur
á Hesteyri, ekkert haft upp úr
því. Nú seldi hann mér það
fyrir verð sem nú á dögum
rnyndi kallað ekki neitt, 25Ó
kr. og er ég honum ennþá þakk-
lát fyrir það. Ég varð svo feg-
;n að geta verið útaffyrir mig
á afskekktum stað með litla
föðurlausa hópinn. minn. Það
var svo frjálst og ró'egt að
vera þarna meðan börnin voru
lítil og gátu ekki unnið. Að
visu var þarna engin atvinna
fyrir þau þegar þau stá'puð-
ust, og varð ég þá að skipta
um verustað.
__ ÞAR FYRIR OFAN TÖK
VIÐ FJALLIÐ
J’et.ta var afar lélegt hús og
illa byggt og þarafieiðandi
mjög kalt, liafði upphaflega
verið ætlað fyrir sumarbústað.
Það var ein lítil stofa og eld-
hús og loft yfir, en það var
sólríkt og útsýnið þaðan frem-
ur fallegt. Það stóð spölkorn
frá sjónum, uppi undir lítilli
brekku, en þar fyrir ofan tók
við fjallið, snarbratt.
Þarna var mikil snjóflóða-
hætt.a. enda vantaði eitt. sinn
lítið á að við yrðum snjóflóði
að bráð. Það vnr einn morg-
un að ég -kom út að allt var
nrðið svo undarlega breyt.t- Ég
úttáði mig ekki í fvrstu á því
hvað hér hafði eerzt, en begar
betur var pð gáð kom í l.iós aS
snióskriða hafði verið hér á
ferð um nóttina, en svo heppi-
’ega viliað til fyrir okkur að
hún hafði kiofnað á holtinu
ofan við húsið og í unni ð begg.ia
megm við bað, en snjóálmurn-
ar höfðu svo aftur sameinazt.
rétt neðan við hlaðvarp'ann og
runnið í einu lagi út í sjó og
var sjórinn á stóru svæði út
frá fjörunni fullur af krapi,
svo auðséð var að snjómagnið
liafði verið nógu mikið til að
flytja litla húsið okkar með
öllu sem í því var út á sjó.
ÉG REYNDI AÐ ATNNA
FYRIR HEIMILINU
— Ég reyndi að vinna fyrir
heimilinu með því að taka heim
sauma og annað það sem var
hægt að vinna heima. Þarna
var skammt í berjamóinn og að
möi'gu leyti gott fyrir lítil

SIGRÍÐUR BJÖRNSDÓTTIR
börn að leika sér. Við' höfðum
ofuríítinn matjurtagarð sem
var okkar líf og yndi. Litla
drengnum mínum (Hallgrími)
brá því við þegar við síðar urð-
um að leigja hjá öðrum, að
hafa engan blett til að hlúa að,
á þessum árum var það hans
sterkasta löngun að rækta jörð-
ina. Hann var náttúrufræðingur
af lífi og sál. Ég man enn hrifn-
ingarglampann í augum hans,
hvernig liann ljómaði af áhuga
þegar hann var að segja mér
frá uppgötvunum sínum, eins
og þegar hann (síðar) fann
steindar skeljar og brimsorfna
steina hátt uppi í Hallbjarnar-
staðakambi.
SAGA HENNAR HKLD-
UR ÁFRAM
Þegar eldri drengurinn stálp-
aðist flutti Sigríður norður í
Þingeyjarsýslu með börn sín.
Saga hennar heldur áfram:
— Mig hafði alltaf langað til
átthaganna, og nú réði ég mig
með börnin í ársvist á gott
heimili hjá fólki sem ég þekkti.
Mig langaði til að láta börnin
kynnast sveitalífinu. Við eldri
sonur minn gengum út til hey-
skapar, en þau yngri léku sér
með börnunum á bænum- Um
haustið veiktist litla telpan mín
og dó.
Um vorið fluttumst við af
bessum bæ. Ég fór í kaupavinnu
fram í Reykjadal með yngri
drenginn minn, en sá eldri, Þór-
arinn, fór í vist og var þar
þangáð til hann varð 17 ára. Þá
kom hann til okkar og fór í
unglingaskóla á Húsavík, síðar
á Gagnfræðaskóla Akureyrar
og ætlaði að halda áfram gegn-
um menntaskóla, en annað sum-
arið eftir að hann útskrifaðist
af Gagnfræðaskólanum veiktist
hann af lömunarveiki og var
dáinn eftir 3 sólarhringa. Þá
var hann í síldarvinnu norður á
Siglufirði. Ég var líka í síldar-
vinnu þar. en vngri drengurinn
norður í Þihgéýjarsýslu.
•
HAFÐI ÖÐRU ÞARFARA
AÐ SINNA
— Hann var orðinn langleiður
á atvinnuleysinu, og greip því
feginshendi við hverju því sem
hægt var að fá að gera hvort
sem það var á nóttu eða degi,
því liann liafði ekki annað fyrir
sig að leggja yfir veturinn á
skóla.num en sumarkaupið sitt.
Hann var búinn að vinna í verk-
smiðjunni við verstu óþrifa,-
vinnu fimm dægur samfleytt án
þess að honum kæmi dúr á
auga^ Svo háttaði hlann að
kvöldlagi yfir sig þreyttur, en
vaknaði eftir nokkra stund við
óþolandi kvalir. Hann vakti
þann er svaf í næsta rúmi og
bað hann að sækja lækni. Mað-
urinn brá skjótt við, en læknir-
inn neitaði að koma, þóttist
hafa öðru þarfara að sinna en
vitja sjúklinga- Maðurinn fór
þá til annars læknis er einnig
var starfandi á Siglufirði, en
hann neitaði líka að koma.
Drengurnn minn báð manninn
þá að sækja mig og kom hann
til mín niður á bryggju þar
sem ég var að salta síld. Um
morguninn kl. að ganga 10
fór verkstjórinn sem sonur minn
vann hjá með mann með sér
og drösluðu þeir lækninum á
milli sín upp á braggaloftið þar
sem sonur minn iá. Ég sendi
til gamals íæknis, Helga að
nafni, er hættur var störfum
fyrir aldurssakir, en hann lét
ekki bíða eftir sér. Síðan kom
hann við og við, ótilkvaddur og
endurgjaldslaust. Ég á margar
hlýjar minningar um fólk sem
ég kynntist þessa daga. Við
vorum 17 stúlkur í einni stofu
og ég gleymi aldrei hve vel
þær tóku á móti mér þegar ég
skrapp heim. Þær skutu saman
af sínum litla mat svo ég þyrfti
ekki að hafa fyrir því að mat-
reiða sjálf.
TILBREYTINGARLITLIR
HLJÖÐÍR DAGAR —
EN SAMT MÖRG
GLÖÐ STUND
Sigríður hafði nú misst bæði
eldri son sinn og yngri dóttur-
ina, sú eldri hafði farið til
annarra fjögurra ára gömul.
Hún hafði nú Hallgrím einan
hjá sér- Baráttan hélt áfram.
— Hver dagur var öðrum
líkur, tilbreytingarlausir, hljóð-
ir dagar, og sama sagan endur-
tók sig ár eftir ár. Við vorum
oftast í sveit á sumrin en í
Héðinsvík á Tjörnesi á veturna.
Aftur hafði leið okkar legið áð
sjó, þrátt fyrir þá ákvörðun
mína að forða drengnum mínum
frá sjónum, en það virtust öll
önnur sund vera okkur lokuð.
En þrátt fyrir örðugleikana
sem við áttum við að stríða, lé-
leg húsakynni, erfiða aðdrætti,
atvinnuleysi eða erfiða vinnu
sem lítið hafðist uppúr, svo ég
nefrn ekki önnur tröll og ill-
þýði sem venjulega eru í tylgd
með fátæktinni, lifðum við son-
ur minn marga glaða, frjálsa
stund og nutum yndisleika nátt-
úrunnar í sameiningu.
ÉG VAR GESTUR —
Þrátt fyrir aha erfiðleika var
Sigríður staðráðin í að koina
Hallgrími til mennta. og hauscið
sem hann varð 17 ára fluttust.
þau til Akureyrar og hann
settist í Akureyrarskólann. —
Þegar hann hafði lokið sk la-
námi skildust leiðir. Hal'grím-
ur fór í síldarvinnu en Slgrið-
ur fluttist til Hafnarf]arðar
1930, en þar var eldri dóttiv
hennar búsett. Þar hefuv Sig-
ríður unnið margskonar viruiu
og bað eru ekki nema 3 ár sið-
an hún fór síðast í kaupavimm.
— Ég var gestur þegai- ég
kom hingað, p->.gir Sigríðuv. Eg
þekkti engan nema dóttur mína
og enginn þekkti mig, Ég et
eiginlega gestur hér enn- Ég
er ekki farin að eiga heinn.
hér frekfir en fyrsta dagirn
sem ég kom hér.
•
DREN GURINN MINN
Öllum börnum sínum hr.i.ur
Sigríður unnað, en sennilega þó
Hallgrími mest. Hún minnist
hans sem drengs:
— Samúð hans með ölhrni
sem lifiu og þjáðust var djúp
og heit. Óft grét hann þegar
hann var lítill yfir því að geta
ekki hjálpað þeim sem vjv
ranglæti beittur, eða þegar far-
ið var illa með einhvevja
skepnu. Sárast tók hann þega
lagzt var á lítilmagnann, þar
gat liann ekki setið hjá aðgerð-
arlaus þó hann vissi fyrirfram
að með því bakaði hann sév ó-
vild og ofsóknir.
Nú þegar hann er horfina á
eftir föður sínum og systkinuir.
og ég er að hlakka til endur-
fundanna, þá er það alltaf hanri
cem á efsta rúmið í huga mín-
um, vegna þess að skemmst er
síðan hann fór, og þegar að
leiðarlokum kemur vona ég að
þa ð verði hann sem ken ur
fyrst á móti mér, drenguiinn
íninn.
★
Hér hefur aðeins veriö stikl-
að á stærstu atriðunum í sögu
þessarar norðlenzku móður.
Af nógu væri enn að táka. En
erfiðleikamir hafa ekki beygt
Sigríði Björnsdóttur. Sjötug er
hún jafn fjarri því og þegar
hún var ung á Norðurlandi,
að slaka í nokkru til fyrir
ranglæti heimsins. J.B.
*
íslenzk verkalýðshreyfing hefur
ekkl eignazt mörg; foringjaefni lík
Hallgríml Ilallgrímssyni. Hann
varð ekki nema 32 ára, fúrst um
miðjan nóvember fyrir níu árum,
engum jafnaldra hans í hópi ís-
lenzkra súsíallsta liafði tekizt að
þjappa saman á ekki lengri lífs-
feril jafn íjölbreyttu og glæsilegu
starfi í þágu alþýðuiuiar.
Baunar iifir Hallgrímur Hail-
grímsson í minningu félaga situui
sem einstæður maður, og liaun
llggur óbættur hjá garði meðan
ekki er reynt að festa það í rit-
uðu orði, í ævlsögu, hver maður
hann var, einn þeirra íáu sem
meira að segja við lr.'endingar.
feimnir við sterk lofsyrði, viður-
keundu HETJU; þeir sem nú ei’U
unglingar hefðu gott af því að
kynnast honum, okkur sem þeklit-
um Hallgrím ber skylda til að iáta
vitneskjuna um hann geymast.
Lífsbarátta hans, eldmóösbar-*
átta gegn ai'turhaldi, kúgun, fas->
isma; jafnt í erfiðustu verkföllum
reykvískra verkamanna og á.
blóðstokknum vígvöllum Spánar,
kvittuð með lítilmannlegri, ofsókn-
um afturhaldsins íslenzka ei*
nokkur annar verkalýðsleiðtogí
hér á landi liefnr orðið fyrir.
Þegar talað er við Sigríði Björnss
dóttui'. éiiis og hér aö framan,
fiimst manni Ilallgrímur alltaf
vera þar með. Og hver sem kynn-
ist hennl skilur betur livers vegmt
Hallgrímur Haligrúnsson varð ó-
gleymanlegur félagi, varð liet'iv
sem verkalýðslireyflngin mátti sl/t
missa. 1 minningu íslenzkrar al-»
þýðu eiga þau ao lifa saman :e\ *
arándi. S. G-