Þjóðviljinn - 09.10.1952, Qupperneq 7

Fimmtudagnr 9. október 1952 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Gunnar Benediktsson sextugnr
Ragnar ölaísson
Wæstaréttarlögmaður og lög-
[giltur endurskoðandi: Lög- i
U'ræðistörf, endurskoðun. ogi
í fasteignasala, Vonarstrætiií
512. Sími 5999.
Sendibílastöðin Þór
SlMI 81148
Saumavélaviðgerðir
Skriístoíuvéla-
viðgerðir
SYLGJA
ÍLaufásveg 19. — Sími 2656.
Útvarpsviðgerðir
Framhald af 5. síðu
legii og marlivissri ádeilu
hennar og hvæsi: -— Þetta er,
fjandinn hafi það, engin list.
— Níi á höfundur sér sannar-
lega annaði markmið en að
vagga hinum betri borgurum í
svefn með róandi klappi iá ldnn-
ina. Nú skal klóra svo undan
svíði, enda er það ge.rt. Nú
flökrar ekld að honum sá
greiði við lesandaim að bjarga
söguhetjunni á rómantískan
hátt út úr þeim þrengingum og
lífsböli sem umhverfi og aöstæð
(R A D 1 ð.
hími 80300.
Veltusundi 1.
Ijósmyndastoía
Laugaveg 12.
Nýja^
sendibílastöðin h.f.
I áðalstræti 16. — Sími 1395.
Sendibílastöðin h.f.
^tngólfsstræti 11.—Sími 5113.
jiOpin fré kl. 7.30—22. Helgi-
jiaga frá kl. 9—20.
Kranabílar
j iftaní-vagnar dag og nótt.
jlúsflutningur, bátaflutning-^
jiur. — VAKA, sími 81850.
Lögfræðingar:
iki Jakobsson og Kristján.
Eiríksson, La,ugarveg 27 1.!
íæð. Sími 1453.
Innrömmun
ímálverk, ljósmyndir o. fl.j
jiSBKC. Grettisgötu 54;
14K 925S
TrúloSnnaihiingax
Jull- og silfurraunir í fjöl-
breyttu úrvali. - Gerurn
við og gyllum.
j — Sendum gegn pðstkröfn — ’
VALUB FANNAB
Qullsmiður. — Laugaveg 15.
Munið kaffisöluna
í Hafnarstræti 16.
Vönduð húsgögn
i ?eta allir eignast með þvi a?
i aotfæra sér hin hagkvæmi'
afborgunarkjör hjá okkur
Bólsturgerðin,
Brautarholti 22, sími 80388
Höfum fyrirliggjandi
^ný og notuð húsgögn o.m.fl.
Húsgagnaskálinn,
ÍNjálsgöfcu 112, sfmi 81570.,
Róðrarfélag Reykja-
víkur sigraðí
Septombermót Ármanns >
róðri fór fram sl. sunnudag í
Naulhólsvík. Sigurvægan varð
sveit Bóðrarfélags Kcyk.javíkur.
Tími var ekki tekinn en sig-
urvegai'arair vora um eina báts
lengd á undan 1 mark. í sveit-
inni sem sigraði vo,ru þessir:
Stýrimaður: L. Siemsen, for-
ræðari: Kristinn Sæmundsson,
Halldór Jóhannsson, Ólafúr V.
Sigurcsson, Bragi ÁsbjÖmsson.
D)
!B

ml
jKaupum gamlar bækur og(
'tímarit. Ennfremur notuð ís-,
'lenzk frímerki. Seljum skáld-)
sögur, ódýrt. Námsbækur og'
;ýmsar áðrar bækur fyrir-*
jliggjandi. Útvegum ýmsai’
jsjaldgæfar hækur. Sendumí
i,gegn póstkröfu.
BÓKABAZARINN
' Traðarkotssundi 3. Sími 4GG3
Tiúloíimarkimgar
(teinhringar, hálsmen, arm-1
'iönd o. fl. — Sendum gegni
* lóstkröfu.
Gullsmiðir
Steinþór og Jóhannes,
Laugaveg 47.
Þróttarar!
) -íandknattleiksæfing í kvöld.,
Vd. 8,30 fyrir 1., 2. og 3.1
/; 'lokk Mæísð stundrislega. —jj
Nefndin
Kommóður
Húsgagnaverzlunln
Þórsgötu 1.
Fornsalan
' Óðinsgötu 1, sími 6682, kaup-
'ir og sehir allskonar notaða j
* muni.
Húsgögn
1 Dfvanar, stofuskápar, klæða-^
* skápar (sundurteknír), rúm-
' 'atakassar, borðstofuboið og1
stólar. — ASI5RÚ,
Grettisgötu 54.
Daglega ný eggt
1 soðin og hrá. — Kaffisalan'
Hafnarstræti 16.
Minningarspiöld
Samband isl. berklasjúkl-(
mga fást á eftirtöldum stöð- (
'tm: Skrifstofu sambandsins,
Austurstræti 9; Hljóðfæra-
verzlun Sigríðar Helgadótt-j
ur, Lækjargötu 2; Hirti
'ljartarsyni, Bræðraborgar- *
-tíg 1; Máli og menningu.|
’i Laugaveg 19; Háfliðabúð
) Njálsgötu 1; Bókabúð Sig- j
ivalda Þorsteinssonar, Lang-.
jholtsv. 62; Bókabúð Þorvald-
<r Bjarnasonar. Hafnarfirði ■
jverzlun Halldóru öiafsdótt-í
tr, Grettisgötu 26 og hjá(
rúnaðarmönnum sambands-
ns um land nlH
ur kasta henni í, enda skilmng-
ur höfundar svo vaxinn á
hvoratveggja: listrænum vinnu-
brögðum annarsvegar og þjóð-
félagslegum rökum hinsvegar,
að slíkt er útiiokað. Nei, hann
gerir manni ekki þaim greiða
að botna söguna eins og reyf-
ara með því að drepa einn eða
tvo þorpara, langt í frá; hann
drepur það sem. manni þykir
vænst um, eða með öðrum orð-
um: hann sýnir manni fram á
hvernig ruddaskapur og ábyrgð-
arleysi stéttarþjóðfélagsins
drepur það fegursta og bezta,
æskuna, lífsnautnina og lífsvilj-
aim, <án þess að vita og án þess
að vilja vita um glæp sinn.
1 þessari sögu, Önnu Sig-
hvatsdóttur, varpar Gmmar
Benediktsson svo stálköldu ljósi
raunveruleikans yfi r vandamál
Lífs og líðandi stundar að mann
hryllir við.
Það er ekki vænlegt til vin-
sælda neinu skáldi að leggja
ofurkapp á það fyrst og fremst
að plægja hjarta lesandans af
sem mestu miskunnarleysi. Rit-
höfundur má vel verða sextug-
ur og stundum jafnvel nokkru
meira, áður en honum fyrir-
gefast með öllu slíkir hlutir.
Enda varð eitt ljóst með þess-
ari bók: Gunnar Benediktssbn
var svo hættulegur þeim sem
voru a.ndstæöingar hans í póli-
tík og lífsviðhorfi, svo grimmur
þeim óvinum, er vinna ógagn
slíkt er þeir mega, þeim mál-
stað er liann telur réttan, að
þeir hlutu héðan í frá að forð-
ast sem heitan eldinn þá hern-
aðarlegu skyssu: að unna hon-
um sannmælis. Nú vissu þeir að
hatur hans var mikið. Hann
mundi ekki gangast upp við
góð orð. — Það var löngu
seinna sem hann sjálfur sagði:
Meðan maður elur brennandi
kærleik í brjósti, þá svellur þar
einnig glóandi hatur gegn öfl-
um eyðingar og tortímingar.
— SIÍaut liöfundur er ekki
líldegur til sátta við svínaríið.
— Hossum honum ekki.
Gagnvart rithöfundinum
Gminari Benediktssyni hlýtur
maður að spyrja sig þeirrar.
spurningar hvort presturinn
séra Gunnar Benediktsson hafi
ekki sett sitt mót og merki á
höfundinn og þá hvort sú mót-
un ,ef hún einhver er, sé höf-
undinum til ills eða góðs.
Prestamir eru vanir því að
reka stífan áróður fyrir guðs-
ríki og agitera á móti djöflin-
um. Vel getur Gunnar hafa
lært að reka áróður í prest-
skapnum. Þó mimdu nú flestir
prestar þessa lands telja sig
dálítið öðru vísi en hann. Og
er það furða.! — Víst er það
einstakt að prestur, sem búinn
er að þjóna árum saman og
getur þá og þegar í krafti
embættisaldurs síng farið að
gera sér vonir um betra brauð,
og síðan annað enn betra,
prestur, sem vegna óvana-
legra gáfna sinna og getu á
orðið hina glæsilegustu mögu-
leika til einnar tyllistöðunnnar
annani meiri, til eins bitlings-
ins öðrum feitari, innan ann-
ars stærsta stjórnmálaflokks
landsins, (hann má auðvitað
ekki rifa kjaftinn upp í raft-
inn né sýna óhlýðni dómsmála-
ráðherrarium, sínum flokksbróð-
ir) að slíkur prestur varpi frá
sór ikallinu og öruggum fram-
tíðarhorfum til þess eins að
geta helgað sig þjónustunni við
þá hugs'jón, sem hann metur
öllu meir, Þetta er svo einstakt
að slík fyrirmunun er fullkomin
,,spnsation“ í íslenzkum áím-
álumi. — Iíjarta hans hlýtnr áð
vera öðru vísi gert en annarra
presta, 'þeirra er vér höfum
spurair af, hiarta hans hlýtur
að hafa unnað þessari hugsjón
af mikilli ástríðu — af eldleg-
um hita listamannshjartans.
Ég ber ekki á móti því að mér
finnist sum verk Gunnars bera
nokkurn svip hins kristilega
menntaða kennimannns, •— en
hversu óvanalegs kennimanns.
Mér hefur aldrei komið í hu.g
sú firra að fella þau 1 verði
fyrir það. Það væri næsta ó-
eðlilegt ef gróðurinn bæri ekki
einhvern svip þess jarðvegs,
sem hann sprettur úr. Og þegar
þess er gætt að þau eru útrás
þeirrar glóðar sem inni brann
og brennur, sprottin fram úr
penna hans til þess að lyfta
hulu frá augum þeirra allra,
sem ekki eru starblindir um
eilífa tíð, en ekki fyi'st og
fremst föndur við list, eins og
ég gat um áður, (þó meðal ann-
ars sumar ritgerðir hans séu
gerðar af hinni hreinustu list)
ekki fyrst og fremst list vegna
listarimiar sjálfrar, þá má ljóst
vera að sá lrinn gamli, fagur-
fræðilegi mælikvarði er ekki
einhlítur þegar kveða skal á
um gildi þessara verka. Það ei
hógværlega orðað þegar ég full-
yrði að skákkagan Anna Sig-
hvatsdóttir er skrifuð af svo
næmri, sársau'kafullri innlifun
í kjör 'þeirra sem búa utangarðs
við mannsæmandi líf, að liún
lætur ósnortna þá eina, sem
forhert hafa hjarta sitt til
varnar sinni eigin köku.
Þessar skáldsögnr sem nú
hafa verið nefndar, áð undan-
teknum Sögum úr Keldudal, eru
skrifaðar meðan höfundur
þeiri'a enn er þjónandi prestur
norður i Eyjafi.rði og allar
gefriar út í'yrir 1830.
Maður hefði getað látið sér
detta í hug þegar Gunnar Bene-
dikt'son hættir prestskap og
losar sig undan amstri því, sem
fylgir búskap í sveit, að þá
myndi hann kosta kapps um að
ná sem fyllstum tökum á þvi
tjáningarformi, sem liann áður
hafði tamið sér, skáldsagna-
gerðinni. En svo undarlega
bregður við að eftir 1930 legg-
ur hann skáldsagnagerð svo
mjög á hiliuna, að sáðan hefur
hann aðeins látið frá sér fara
eitt verk slíks eðlis, Það brýtur
á boðum (1941). Hann skiptir
nú um vopn og bardagaaðferð.
Hann hafði að vísu áður brugð-
ið því fyrir sig að flytja fyrir-
lestra, en þá helzt um efni
kirlcju- eða trúarlegs eðlis og
þótti þá strax eittlivað undar-
legur. En nú varpar hann frá
sér bæði handbók og síkáld-
sögu og fer að flytja fyrir-
iestra og sikrifa ritgerðir. —
Þar með upphefst það skeið á
rithöfundarferli Gunnars Bcne-
diktssonar, er staðiö hefur sem
óslitið blómaskeið allt fram á
þennan dag, og er sízt ástæða
til annars en ætla að svo muni
verða lengi enn.
Ég hygg að Gunnari hafi þótt
of tafsamt að vinna að fram-
gangi hugðarmála sinna með
skáldsagnagerð, — of stirt í
hempu. En það sem hann liefur
lært af s'káldsagnagerðinni
kemur honum nú að þeim not-
um við liina nýju aðferð á um-
fjöllun viðfangsefna að hann
er í dag án efa einn hinn allra
snjallasti ritgerðahöfundur
(essayist) sem þessi þjóð á. —
Hvílíka firna. athygli vöktu e&ki
fyrirlestramir þrír á síuum
tíma: Njálsgata 1 og Kirkju-
stræti 16, Bæ.iarstjórnin og
biblían, og Baráttan um bams-
sálina. Sein. sagt: Gunnar Bene-
diktsson stökk albrynjaður að
•heiðnum hætti, fram í fylkingar
óvina sinna og hjó til beggja
handa. Ráðsett fólk og roskið
krossaði sig c.g sagði: — Prest-
urinn er galinn —, stráikarair
blístruðu í fingur sér og æptu:
Húrra fyrir honum.
I ritgerðum sínum hefur
Gunnari tekizt að virkja til
falls alla þá orku sem í honum
bjó sem rithöfundi. Hann undir-
býr mál sitt vandlega, byggir
upp af frábærri íþrótt og kunn-
áttu, sleppir aldrei þeim þræði
ssm hann einusinni er byrjaður
að rekja, fyrr en hann hefur
rakið hann til þeirrar niður-
stöðu,. sem hann frá upphafi
hefur ætlað sér. Og liér nær
hami því, sem hann hefur ekki
áður náð í skáldsögunni: hinni
kitlandi kírmii, og það eins þó
liann sé að brjóta til mergjar
hin dauðalvarlegustu vandamál
mannlífsins. Hami hefur og hin
beztu tök á íslenzku máli og
hann rekur áróður sinn oftlega
af svo ísmeygilegri hófsemi að
manni hlær hugur við.
Hann gengur til verks af svo
persónulegri hreinskilrri að
manni finnst stundum að ef
til vill liggi meginstyrkur hans
einmitt þar. Haan skirrist ekki
við að nefna nöfn og taika mál
af náunganum, oftast reiðilaust
og svo sem í gamni í byrjun
máls, þó það geti stundum,
vegna þeirrar ályktunar, sem
út er dregin að lokum, orðið að
óþægilegri tyftun.
Það er ástæðulaust að draga
dul á að ritgerðir hans þjóna
allar einurn megintilgangi:
framgangi þeirrar þjóðfélags-
hugsjónar, sem hann er si og
æ búiim til baráttu fyrir, fram-
gangi sósíalismans. Viðhorf
hans til manna og málefna er
ómengað af þeim blekkingum,
sem nauðsynlegar eru hinum
venjulegu borgurum auðvalds-
skipulagsins, að þeim ckki
glatist sálarró og hjartafriðui*.
Og þó að Gunnar í ritgerð-
um sínum oftlega gerist býsna
bersögull um nafngreinda menn,
þá er það ekki til þesg að
vinna þeim ptrsónuelgan hnekk.
Þeir verða honum aðeins þau
dæmi sem liann dregur sína.
lærdóma af, þau auðkenni, sem
gefa homím tilefni til sjúk-
dómsgremmgai*. Hah'ri' várþar
nýju og'óvæntu''‘ljósi- j’fir- menn
og atburði, sem manni áður, að
óathuguðu máli, sýndust flat-
neskjulegri en svo að maður
tæki eftir þeim nokkuð sér-
staklega. Hann leiðir mann
löngum um vandrataðar götur
þeirra orsakasambanda er liggja
frá hinu smáa til hins stóra.
Og hann gerir það þannig að
liann heldur athygli manns
fastri, neyðir mann til umhugs-
unar, neyðir maim til viður-
kenningar á þeim rölkum er
harm heldur að manni, stundum
með kappi og ofurþunga, stund-
um með kennimannlegri hóf-
semi, oft með lrimni, aldrei veill
eða hálfur í sikoðunum, alltaf
persónulegur, alltaf skemmti-
legur.
Rithöfundurinn Gunnar Bene-
diktsson verður hvorki skýrður
né skoðaður öðruvísi en í Ijósi
þeirra tíma sem hann lifir á.
Hann hefur hryggzt og glaðzt í
stonnum þessara tima. Það hef-
ur verið honum óblandin lífs-
nautn og unaður að vera þar
með í Isiknum sem átökin voru
hörðust. Glaður og reifur mun
hann enn kjósa sér stað í
fremstu víglínunni,' trúaður,
þrátt fyrir allt, á það sem gott
býr í mannssáiinni, satt, fagurt
og ástúðlegt, tniaður á þá
framtið að íslendingar ráði
sjálfir sínu eigin landi í réttlátu
þjóðfélagi.
Guðm. Böðvarsson.