Þjóðviljinn - 23.12.1953, Síða 7

Miðvikudegur 23. desember 1953 — ÞJÓÐVTLJINN — (T
Kreppa af völdum offram-
leiðslu er í vaendum í Banda-
ríkjunum. Merki þess eru ó-
tviraeð. Um þau er ekki lengur
deilt. Dagblöðum og hagfræði-
ritum verður ekki um annað
tíðræddara en: Hvenær hefst
samdrátturinn í atvinnulífinu?
og Hve viðtækur verður sam-
drátturinn?
„Það leikur vart á tveim
tungiun, að það atvinnulega
útþensluskeið, sem við búum
enn við, er í þann veginn að
renna skeið sitt á enda“, skrif-
aði tímaritið United States
News and World Report 7. ág-
úst. „Vandinn er sá e:nn, að
sjá fyrir, hvenær útþenslu-
skeiðinu lýkur. Ráðunautar
Eisenliowers um efnahagsniál
lita svo á, að afturkippurinn*)
hefjist á öndverðu árinu 1954,
en ekki á síðustu mánuðum
ársins 1953. Aðrir fræðimenn,
sem starfa á vegum rikis eða
iðjuliölda, telja, að afturkipp-
urinn verði orðinn öl'.um lands-
búum auðsær s:ðustu mánuði
þessa árs“.
Endalok núverandi útþenslu-
skeiðs atvinnuveganna að fá-
einum mánuðum liðnum verða
þannig sögð fyrir, hvort heldur
sem rétt reynist. Eins og er
siður allra borgara’egra blaða
og tímarita í Bandaríkjunum,
telur tímarit þetta lesendum
sínum trú um, að samdráttur-
inn í atvinnulífinu muni elcki
rista djúpt að þessu sinni:
„Að þvi er virðist mega gera
rá 2 fyrir, mun umsetning at-
vinnuveganna að jafnaði drag-
ast sair.an um 10 hundraðs-
hluta, sumra atvinnugreina þó
meira, en annan-a minna“.
Spádómar sem þessi hljóta að
sjálfsögðu að vekja grunsemd-
ir. Málgögn auðvaldsins geta
naumast spáð, langvinnum og
víðtækum samdrætti atvinnu-
veganna. Yfirlýsingar á þá
lund yrðu tilefni hi'æðsl’#
skjálfta í kauphöllunum, sem
hefði í för með sér . skyndilegt
verðíall verðbréfa og stöðvun
vöruinnkaupa, — gerðu til-
hneig:nguna til kreppu í fáum
orðum sagt snöggtum örðugri
viðfangs en fyrr.
I
\
I.
Af þessum sökum hlýtur sú
spurning að vakna: Hvers
vegn.a er í Bandaríkjunum fjö!-
yrt eins mikið og raun ber
vitni um atvinnulega örðug-
leika framundan? Fyrri helm-
r ing þessa árs var iðnfram-
leiðsla Bandaríkjanna þó meiri
en nokkru sinni síðan 1943.
Taf’a I.
Iðnframleiðsla Bandaríkjanna
samkvæmt vísitölu Federal
Reserve Bank
, Fyrri
h'.uti
1943 1949 1950 1951 1952 1953
239 176 200 220 219 238
X fljótu bragði kann vöxtur
iðnframleiðslunnar þess vegna
að sýnast staðfestng þess, að
bandárískir iðjuhö’dar þurfi
Eugin Varga:
*) Þar sem bandarískir hag-
fræðingar eru hræddir að tala
full.um fetum um kreppuein-
kerrriin í hagkerfi Bandaríkj-
anna, leita þeir skjóis að baki
orðatiitækja sem „afturkippur
i atvinnulífinú* 1, sem þeir full-
vissa síðan lesendur sína, .að
reynist einvörðungu „aðlögun
framleiðslunnar að þörfum
markaðsins".
Kreppa í aðsigi í Banda
ríkiunum
ekki að kvíða framtíðinni.
Því fer þó víðs fjarri. Ör
vöxtur iðnframleiðslunnar á-
réttar einungis sannindi grund-
vallarkennisetninga Marx um
kreppuna. En kreppukenning
Marx hefur verið staðfest af
sögu heimskreppanna siðustu
hundrað árin. Borgaralegir hag-
fræðingar visa samt á bug
kenningum Marx um krepþurn-
ar og öldukennda þróun at-
vinnuveganna, — þeirri kenn-
ingu, sem ein getur sagt fyrir
þróun hagkerfis auðvaldsskipu-
iagsins. Jafnframt því hefur
borgaralegum hagfræðingum
reynzt ofviða að meta stað-
reyndirnar rétl. Og nú benda
staðreyndirnar ótvirætt til þess,
að úþensluskeiðið sé senn á
enda. Vísbendingum þess fjölg-
ar óðum.
Staðreyndirnar eru þessar:
Um alllangt skeið hefur að-
eins hluti framleiðslunnar
komizt í 'hendur neytenda, en
afgangurinn hlaðizt upp í vöru-
geymslum -jrírksmiðja, lilöðum
bænda og birgðastöðvum ríkis-
ins. Samkvæmt skýrslum við-
skiptaráðuneytis Bandaríkj-
anna óx verðmæti birgða verk-
smiðja og kaupmanna frá lok-
hæð hér er um að ræða, má
geta þess, að öll iðnframleiðsla
Bandarikjanna var árið 1949
metin á 75.4 milljarða dollara.
Auk þessara vörubirgða ein-
staklinga og fyrirtækja eru
miklar birgðir iðnvamings á
vegum ríkisins, einkum vam-
ings sem hemaðarlegt gildi
hefur, allt frá skipum og ójárn-
Framieiðendur íjárfestingar-
vara hafa einkum orðið fyrir
barðinu á þessum samdrætti,
þar eð hans hefur hvergi gætt
eins mikið og á sviði fram-
leiðslutækja, og einkum á
sviði vélsmíðaiðnaðarins.
Fjöldi þeirra verkbeiðna, sem
bárust í júní, var minni en í
P9EW"
Tafla IV.
Ne.vtendalán í Bandaríkjunum
(Milljarðar dollara i árslok)
Heildarupphæð
Vegna afborgana
sama mánuði í fyrra. Margar
verkbeiðn'r haía verið aftur-
kallaðar og ógiltar.
í Bandaríkjunum hefur það
færzt í vöxt • á síðustu árum,
að vorur séu afhentar gegn aí-
borgunum, þ. e. afhentar gegn
væntanlegum kaupmætti neyt-
andans. Afhending vara með
þessum skilmálum er að sjálf-
sögðu allt annars eðlis en.
venjuleg vörusa’a. Þar eö
kreppa af völdum offramleiðslu
hefur í för með sér minnkandi
tekjur og lækkandi laun, hlýt-
ur svo að íara, að hluta neyt-
enda þessara verði um megn
að standa við þessar skuldbind-
íngar sínar. Hús^ bílar, sjón-
varpsviðtæki, húsgögn og aðr-
ir h’utir, sem keyptir eru á
grundvelli afborganalcerfisins,
falla þá samkvæmt bandarísk-
um lögum í hlut lánadrottn-
anna.
1949 1950 ■ 1951 1952 Júlí 1953
17.1 20.8 21.5 25.7 27.2
11.5 14.5 14.8 18.6 20.9
Eins og tafla IV. ber með
sér, hafa ;lán vegna afborguna-
kerfisins vaxið um 6.1 milljarð
dollara síðustu átján mánuði.
Aukning þessi er meiri en
heildarupphæð lána þessara —
4.5 miiljarðar — árið 1939.
III.
Jafnvel þótt framleiðslunni
hafi ennþá verið haldið í horf-
inu, hefur heildsöluverð tekið
að falla að undanförnu. Verð-
fallið virðist ekki vera reglum
háð. Við fyrstu sýn virðist verð-
ið ekki vera fallandi í þeim
gi-einum, þar sem auðhringarn-
ir mega sín mest, en það eru
um leið þær iðngreinar, sem
hervæðingin hefur helzt hvílt á.
Eugin Varga
kenndum málmum til olíuaf-
urða og hergagna.
II.
Undanfar.'n ár hafa hlaðizt
• Tafla V.
Ileildsöluverð í Bandarikjunum
(Samkvæmt visitölu, 1947—'49 100)
Miðað við lok árs eða mánaðar.
um júlí 1952 til loka júlí 1953 upp tröllauknar birgðir land- 1951 1952 júní 1953
um 6 milljarða dollara (í júlí búnaðarafurða bæði í birgða- Allar vörutegundir 114.8 111.6 109.4
einum saman jukust birgðirn- skemmum bændanna og birgða- Landbúnaðarvörur 113.4 107 95.3
ar um 600 milljónir dollara) stöðvum ríkisins. Snemma í Alnavörur 110.6 99.8 97.5
og nam þá 77.3 milljörðum apríl 1953 var verðgildi þeirra Málmar og málmvörur 122.8 123 126.8
ðollara. eins og segir í cftirfarandi Bilar 119 121.5 122.3
Til marks um, hve stór,a upp- töflu (töflu II.):
Tafla V. sýnist benda til þess, sömu mánuðum í íyrra. Sala
Tafla II. að auðhrirvgunum, sem ráða bílanna hefur aftur á móti ver-
Verðgildi birgða af landbúnaðarvörum í Bandarílcjunum í lögum og.lofum í þungaiðnað- ið dræm. BÍIasalar úr, — sem
april 1953. 'inum, hafi tejcizt að halda við í revnd eru aðeins umboðs-
í birgðastöðvum ríkisins 410
birgðaskemmum bænda 316
T
(í millj. dollara)
Maís Hveiti Baðmull Tóbak Aðrar
284 32 1 394
817 250 266 171
Þegar uppskera hófst í haust
lágu þannig í birgðaskemmum
firnin öll af landbúnaðarvör-
um. Heildarverðmæti birgðanna
var um 3 milljarðar dollara eða
tvöfalt meira en árið áður. Auk
þessa áttu bændur og verzlun-
arfyrirtæki miklar óseljanlegar
birgð'.r aí ýmsum öðrum land-
búnaðarvarningi.
Þau kaup, sem ríkisstofnartir
festa á landbúnaðarafurðum,
eru gerð í því augnamiði að
halda verðinu uppi. Off-ram-
leiðslan er hins vegar svo mik-
il, að verð landbúnaðarafurða
er tekið að lækka, þrátt fyrir
innkaup ríkisins.
Tafla III.
Heildsöiuverð landbúnaðar-
afurða.:
(Samkv. vísitölu, 1.947-'49 100)
1951 113.4
1952 107.0
Júní 1953 ................. 95.3
Til þess að halda verðinu
uppi hafa auðhringir í banda-
riskum Landbúnaði komið því
til leiðar með fulltingi land-
'búnaðarráðuneytisins, að sáð-
lendi verður dreg'ð saman.
Talsmenn auðhringanna qg em-
bættismenn í-áðuneytlsins halda
þvi fram, að gripið hafi verið
til þess-ara ráðstafana til að
hindra, að „á markaðinn bær-
ist allt of m'kið magn af-
hvéiti“. Þessar ráðstafanir eru
gerðar, meðan hundruð rnillj-
óna í auðvaldsheiminum l'fa
við sult og seyru og meðan
þriðjungur íbúa Bandaríkj-
■anna, —- eins og Truman hefur
sjálfur neyðzt til að v'ður-
kenna, — býr við lé'.egan kost.
Verðgildi vörubirgðanna í
Bandaríkjunum mun nema
saman’.agt um það bil 100 millj-
örðum dollara, en það eru að
minnsta kosíi tvisvar sinnum
meira en hæf'Iegt þykir.
Það er eng'n leið til að koma
„offramleiðslú-varningi þess-
um í verð önnur en leið verð-
falls og samdráttar iðnfram-
leiðslunnar.
Iðnað'num eru faraar að
berast færri verkbeiðnir en áð-
ur. Verðgildi verkbeiðna í
höndum iðnfvrirtækja lækkaði
í júní um 1 milljarð dollara.
hinu háa verðlagi. Reyndin er
þó öll önnur. Svo er mál með
vexti, að auðhringarair forðast
í lengstu lög-að breyta verðinu
á framléiðslu sinni. Þeir kjósa
heldur að fara krókaleiðir en
ganga beint til verks. Meðan
eftirspurnin er meiri en -fram-
boðið seija þeir framle'ðslu
'sína yfir skráðu vérði á þeim
forsendum^ að „afgreiðslutím-
inn hafi verið venju fremur
stuttur“ eða „gæði varanna
skipi þeim i sérflokk" o. s. frv.
Þessár ■ vjðskiptavenjur hafa
verið ríkjandi t. d. í stáliðnað-
inum al.lt fram á mitt þetta ái-.
Snemma í júní g.af Fairless,
forseti United States Steel.
þessa vfirlýsingu að sögn júní-
heft's tímaritsins Statist:
„Dagar .,þvingunar“ verð-
lagsins eru nú liðnir. Við setj-
um hér eftir upp sams konar
verð fyrir alla viðskiptavini
okkar“.
Þegar eftirspurnin er minni
en framboðið selja auðhring-
arnir framleiðsíit sína undir
skráðu verði með pví að láta i
té margháttaðar ívilnanir.
Ástandið í bandaríska bíla-
iðnaðinum er athyglisvert. Bíla-
iðnaður Bandaríkjanna fram-
leiddi fyrri hluta þessa árs
1.060.000 fieifi fólksbíla en á
menn stóru auðhringanna 1
iðnaðinum, — eru knúðir til að
taka við bílunum á gamla
verðinu. Þeim reynist samt ó-
gerningur að selja bíla á sama
verði og áður. Þeir eiga þess -
. vegna ekki annars úrkostar en.
að lækk.a verðið upp á eigin ^
reikning. Svissneska dagblaðið
Neue Zuricher Zeitung komst
svo að orði 26. júlí: .„Ýmsir
bílasalar auglýsa nú refjalaust,
að þeh- selji nýja bíla 300 doll-
urum undir slnáningarverði
framleiðendanna“.
Sala nýrra bíla hefur reynzt
enn örðugri sökum þess að
kreppa cr hafin á markað.n-
um fyrir notaða bí!a. t
Bandaríkjunum greiða kaup-
endur nýrra bíla oftast hluta
af andvirðinu með andvirði
gömlu bílanna sinna, sem þeir
selja um leið og kaupin fara ,
fram. Gömlu bilarnir eru síðau
kevpt’r af þeim, sem vei'r eru ;
settir efnahagslega. En þar eð
farið er að verða þrengra'í búii
þeirra en fyrr, er sala notaðra
bíia orðin tormerkjum háð. I
Verð nQiaðra bila hefur.fallið ?
á einu ári um 20 hundraðshluta
að sögn Automobi'e News, en
um 30 hundraðshluta að sögt
annarra. Fjöldi notaðra bíla,
Framhald á 8- sí'ðuj