Þjóðviljinn - 10.01.1954, Blaðsíða 7

Smmudagrur 10. janúar 1954 — ÞJÓÐVILJINN — (?
Uaraldur S. Norðdahl
Takmarkið er= Bindindi.
bræðralas, friðnr
GóBtempÍarareglan á íslandi sjÖtlu ára
Sig-fús Sigurhjartarson
éinn af ástsælustu leiðtogum ís-
j lenzku Góóte mpTarare gl un n ar.
i stórtemplar 1331—1934
Ðagur eftir dimma
nótt
Högum fslendinga var l>ann
veg háttað fyrir miðja 18. öld,
að í fullkomið óefni var stefnt
á flestum sviðum þ-íóðlífsins.
Ýmsir sáu Þetta og hófu til-
raunir í Þá átt, að spyma við
fótum. Eftirmaður Jóns Vída-
líns á Skálholtsstóli, Jón bisk-
tup Ámason fór Þcss á leit við
Danastjóm um 1742, að tak-
markaður yrði innfiutningur á
brennivíni til iandsins, og helzt
bannaður. Hann má Því telj-
ast e. t. v. einn fyrsti opinberi
bannmaður lar.dsins. Óskir
Jóns biskups fengu daufar
'undirtekth'. Rök þau eða raka-
leysur, sem færðar voru fram
á móti málinu af embættis-
mönntun, kaupmönnum og
margri albýðu, voru aðallega
þau, að brennivinið væri
heilsusamlegt og' sérlega hollt!
Margir áhrifamenn höfðu sömu
skoðun í þessu efni og Jón
Ámason, en þeir áorkuðu litlu
til framgangs málinu í það
sinn.
Harboe og' Jón Þorkelsson
koma að konungsboði til
landsins, til bess að rannsaka
fræðslumál þjóðarinnar og
fleira. Þeir skora fastlega á
yfirvöldin að stöðva áfengis-
ófögnuðinn. Allsleysi er í land-
inu allra þarfra hluta, það
vantar við, járn, korn, salt og
jafnvel snæri, en allt er fljót-
andi í brennivíni. Fátæktin er
geysileg, fræðslu- og menning-
arskortur. För þeirra félaga er
merkt timanna . tákn. Upp úr
þessu hefjast ýmsar tilraunir.
Tilskipanir eru geínar út um
meðferð áfengis, og sektir á-
kveðnar fyrir drykkjuskap.
Telja má að eitt Það merkasta,
sem gert er á þessum árum, í
áfengismálum sé sú tilskipun
frá 17. nóv. 1786, að hrenni-
vín-sbremLsIa er algerlega bönn-
uð á íslandi.
H.ungur og mannfellir höfðu
herjað I landj mörg ár, allt
frá miðri öldinni, óreiða og
flakk almennt. Skilningur á
þeirri neyð, sem drykkjuskap-
urinn ollj meðal þjóðarinnar,
var mjög sljór hjá almenningi,
og bann’g- var það alla öidina
út.
Víða í heiminum kringum
okkur fór að bóla á skilningi
á bölvun áfengisnautnarinnar
■undir aldamótin 1800. í Ev-
rópulöndum og Amer'ku hefst
barátta móti otdrykkjunni, gef-
in - eru út fyrirmæli og ýmis
konar bönn við hættulegri með- •
ferð áfengis.
Á fyx-sta tug nítjándu aldar
er hér gífurlegur drykkjiiskap-
ur, ÁrÍQ eftir aldamótin flæð-
ir allt i drabbi og slai'ki. Slíkt
hafði auðvitað oft gerzt fyrr.
Rétt fyrir Napóleonsófriðinn,
um 1807, er innflutningur milli
1200 til 1300 tunn'ur af brenni-
víni á ári, og þó eru lands-
menn aðeins um 50 þúsundir.
Meðan á ófriðnum stendur er
minni drykkju.skapur, vegna
sigiingarteppu, og jafnvel fyrst
eftir stríðið gengur brennivín-
ið ver út en áður. Þetta breytt-
ist þó, er lengra frá leið.
Sagt er að eitt fyrst.a bind-
indisíélag í heiminum sé stofn-
að í New York í'íki 1808, en
það varð ekki langlift. Það fé-
lagið, sem í raun og veru má
Frlðrlk Á. Brekkan
stórtemplar 1934—’39 og 1940—’41
teljast hið fyrsta í heiminum,
er stofrxsett 1826 og var nefnt:
„The American Temperance
Society“. Norðmenn stofna
,,hóLsemdarfélag“ 1841, og
jafnframt samþykkir Stórþing-
ið aðfluttúngs- og framleiðslu-
bann á áfengi í Noregi, er taki
gildi eftir 10 ár. Konungurinn,
Karl Jóhann, neitaði að sarn-
þvkkja þau lög, og voru þau
úr sögunni i bili. Svíar hefja
merkið um 1819. Þjóðverjar
um 1838 og Danir um 1840. ís-
lenzku stúdentarnir í Dan-
mörku stofna félag móti á-
fengisdrykkjunni 1843, og
,Ejölnir“ hefur baráttu á móti
áfenginu, harða og markvissa,
um það leyti. Fræðimenn láta
meira og meira til sin heyra,
skrifa greinar og ritgerðir, og
aimenningur rumskar og hlust-
ar. Upp frá þessu hefjast við-
tækar hófsemdar- og bindind-
isfélagastofnanir á íslpjidi, sér-
staklega áx*ið 1845 til 1850,
skólabindindi, prestabindindi
o. fl. Þetta gekk sæmilega í
fyrstu, drykkjuskapur stór-
minnkar .víðast hvar, sérstak-
lega meðan félögin eru sem
fjölmennust og öfiugust á
fimmta tugi aldarinnar. En
éftir því. sem „hóí'semdartak-
■ markið“ fer að vei'ða teygjan-
legra og torveldara að greina
hvar það er, dofnar yfir öllu
starfi og félögin sofna næstum.
Þessi félög eru þó, þrátt fyrir
allt, fyrirrennarar Góðtcmpl-
arareglunnar, og gerðu sitt
mikla gagn, meðan þau vonu
og hétu.
Árið 1850 rcnnur upp, og
það ár verður bindindisstefnan
um allt land að heita má fyrir
miklu áfalli. Piltar gera vei'k-
fall í Lærðaskólanum móti
rektor skólans^ Sveinbirni Eg-
ilssyni (,,pereatið“). Það kann
að hafa átt ýmsar orsakir, en
aðalorsökin var sú, að þeir
risu upp á móti bindindisfélagi
skólans, rufu sín eigin loforð
og vildu hafa óbundnar hend-
ur um áíengisneyzlu, þó þeir
væru í skólanum. Allt fi'á þess-
um tíma, næstu áratugina, á
bindindið erfitt uppdráttar.
Ýmislegt ath.vglisvert er þó að-
hafzt til Þess að draga úr þeim
óstjónilega di'ykkjuskap, sem
þá á séi' stað 1 mörg ár. Inn-
flutningurinn er um og yfir
hálf milljón potta á ái'i í f jölda
ára, og til ei'u mai'gar ófagrar
sögur af framferði lærðra og
leikra þessi ár. •
Þannig liðu, stundir fram þar
til Góðtemplarareglan haslaði
sér völl í landinu árið 1884,
og vann að gjörbreytingu á
þessum málum, svo seint verð-
ur fullþakkað.
Margir leggja
hönd að merku
verki
Góðtemplarareglan bóí
göngu sína á Akui-eyri 10. jan.
1884. í meira en áratug hafði
Reglan sótt fi*am í Noregi, og
yfirleitt reis voldug og sterk
viðreisnaralda á Norðurlönd-
um móti áfenginu. Sú alda
hlaut að berast til íslands fyrr
eða seinna, enda kom að því,
og hún féll vel að þeirri þjóð-
lífsvakningu, sem reis hér í
landi eftir 1874. Npi’ðmaðurinn
Ole Lied skósmiður á Akur-
eyri gróðui'setti Regluna á Ls-
landi. Hann sioínar fyrstu stúk-
una, „ísafold nr. I“, með ellefu
öðrurn Akureyringum. Stofndag
ur Reglunnar markar hin mei'k-
ustu tímamót, og það er mai'k-
víst og fi-amsækið lið, sem hér
er að vei'ki. Stofnendumir eru
. allir úr góðum alþýðustéttum,
margir iðnaðarmenn og fjórði
parturinn Noi'ðmenn, enda
munu emhverjir l>eirra hafa
þe-kkt til þessa félagsskapar að
heiman. Ásgeir Sigurðsson,
síðar kaupmaður, var í þess-
um liópi, hann hafði kynnzt
Reglunni 1 Skotlandi. Út írá
^túkunn.i á Akureyxi breiddist
Reglan um allt land.
Margt gott og nýtt spratt
npp af þessai-i félagsstofnun,
senx vexl; er að meta og muna.
Nýir, starfski-aftar risu upp
hvarvetna og ótrúlegur dugn-
aður og kraftur var lagður til
liðs nýrri hugsjón. Blöð og
fræðshix-it vonx gefin út, við
allmiklq örðugleika. Fjöldi
skemmti- og fræðslueiinda var
fluttur, hús voru í'eist vitt um
land til íunda- og skemmtana-
hálds. Mönnum var kennd
fundarstjóm, framkoma, ræðu-
li,st, leiklist, ýms íi-æði og vit-
í-ænn skilningur á áfengismál-
um. Gömlum keiiingabókum
var hrundið um lækningamátt
og sálarheill áfengisdrykkjunn-
ar, en almenningi vakin trú á
sjálfan sig og þjóðina. Með
vaxandi bixidindissemi sparaði
þjóðin sér óhernju fjárupphæð-
ir, sem. áður fórú í di-ykkjar-
föng, en nú mátti nota til stór-
um þarfari hluta. Það er eng-
um efa bundið, að þetta og
íjölda margt annað í starfi
Reglunnar færði þjóðinni
mikla heill, en þó mun það
mikilvægast og þyngst á met-
ununx að fólkinu var blátt
áfram breytt í betra og starfs-
hæfara íólk. Það var leyst úr
álögum. Við hötum ummæli
fjölda mauna fyrir því, að
Reglan hafi verið þeim hinn
bezti skóli, sem þeir hafi not-
ið. Hér er ekki tími, rúm eða
ástæða að fara ýtarlega í
þessi mál. Mikið stax-f er mm-
ið, kennt og frætt og margir
hafa sýnt lofsvert foi'dæmi í
alls konar félagsmálum. Mun
þess lengi minnzt, hvert lið
Góðtemplai'ai'eglan Lagði hinni
vaknandi verkalýðshreyfingu á
íslandi, og veitti m. a. mörg-
um íorystumöhnum hennar ó-
metanlega þjálfun í félagsstarfi.
Krlstinn Stefánsson
stórtemplar 1941—'52
Tveimur árum eftir stofnun
„ísafoldar nr. 1“ var Stórstúka
íslánds stofnsetí, af 16 fulltrú-
um frá undh'stúkunurn. Til
þeii'rar stofnunar var Alþing-
ishúslð góðfúslega lánað sum-
arið 1886. Þýða varð siði og
í'eglur, því hér var á ferðinni
alþjóðafé'agssk ;x piu', sá fyrsti
sein tjl líuxdsiixs koin, að kirkj-
unni undanskilinni. Unglinga-
reglan var stöfmxð sama ár.
Helmili sem fyrr höfðu verið
undii'lögð áfengisnautninni
verða nú allt önnur og vegna
I Bjöm Magmísson
1 stórtemplar 1952 —
almennra áhrifa bindindis-i
manna kom aldrei til að önn-
ux' heimili lentu í þeirri hættu.
. Mjög er það txtt, að vanmetið
sé það timafreka og erfiða verk:
sem tugir og jafnvel hundruð
áhrifamanna, löggjafar og
aðrir, hafa lagt fram við að
laga og fullkomna áfengislög-
gjöf. Löggjöfin sýnir að mark-
vxst hafa bindindismenn og
vinir þeirra fyrrum, og Templ-
arar fyrst og fremst eftir að
þeir koma til sögunnar, unnið
að bæítri löggjöf sem draga
mætti úr hóflausri áfengisnotk-
un. Fyrst eru bomar fram ósk-
ix- og bænaskrár til konunga
og yfirvalda, sem oft var ekki
anzað. Siðar koma tilskipanir
og loks lög. Tökum tii dæmis
)öð laga, sem Templarar unnu
mikið að fyrir og • eftir alda-
mótin. Lögin 1888, ákváðu m.
a. að staupasala og staupagjaf-
ir við búðarborð skyldi bönn-
uð. Lögin 1899 takmarka &
ýmsan riátt' áfengLssöluna. Frá’
1900 eru lögin sem bonnuðii
að bruggað yrði stei'kt öl í
landimx m. a. í þeim var einn-
ig endurtekið bamx við brugg-
un áfengis í landinii, scm fyrsfc
kom fi'am í tilskipun konungs
árið 1786, Lögin frá 1907, tóku1
fyrir vínveitiagar á skipum
með ströndum fram, en í slíic-
um strandfei'ðum var fyi’P
slai'k mikið. B.annlögin komu
svo .árið 1909, scm Dana- og
íslandskonungur sagði um,
þegar hann undj.ri'itaði þau,
,,að sér væri ánægja að stað-
festa slík lög fyrir Danmörku,
ef í-íkisþingið vildi samþykkja
þau“.
Síðan það gerðist hefur mik-
ið vatn runnið til sjávar, unn-
ið hefur vei'ið að því, að af-
stýra ýmsum skemmdarverk-
um á iöggjöf þessa. Og ef ein-
hverjir kxuma að líta svo á, að
ekki hafi verið haldið í horf-
inu, verður það ekki talin sölí
Templara og bindindismanna,
ábyrgði.na ættu þeir að bera
sem skemmdarverkin hafa1
unnið, og fært löggjöfina i það
horf sem nú er.
Góðtemplararegi-
an sjötíu ára
Góðtemplarareglan á íslandi
(I. O. G. T.) á merkisafmæli
í dag, þar sem féiagsskapurinn
er sjötugúr. Það var ástæða til
að m’.nnasí liaxxs xniltlu nán-
ar en . hér hefui* vei'ið gert.
Litið heiur verið lauslega eft-
ir hinum farna vegi, og drepið
á sárfá atriði í stuttri blaða-
grein. Sagan hefur vé'rið of
viðburðarík og margbrotin til
Framhald & 11. aið'U *