Þjóðviljinn - 14.11.1954, Síða 7

ust gegn samtökuxn sjómanna
með öllum hugsanlegum ráð-
um, og reyndu að komast
fram hjá þeim við mannaráðn-
ingar. ....
Verður ekki annað séð en
forystumenn Bárunnar hafi
verið vel starfi sínu vaxnir og
vaxið við hverja raun. Á herð-
um þeirra hvíldi hin tvígreinda
barátta allra leiðtoga verka-
lýðshreyfingarinnar: Baráttan
við þroskaleysið, vanþekkingu
og deigju innan samtakanna
og við miskunnarlausan stétt-
arandstæðing, auðugan og
sterkan.
★
Hvað eftir annað á starfs-
tíma Bárufélaganna leggja
útgerðarmenn til atlögu gegn
kjörum sjómannanna, reyndu
að rýra kjör og þrengja kosti
mannanna, sem skófluðu upp
úr hafinu stórgróða handa
þeim. Verst þokkuð varð þó
„Samþykkt um ráðningu há-
seta á þilskip" sem birt var
28. maí 1902 og átti að gilda
í þrjú ár, og skyldu allir út-
gerðarmenn ráða háseta eftir
henni, að viðlögðum fésekt-
um ef út af var brugðið.
Jafnframt samþykktu útgerð-
armenn að háseti skyldi
greiða háa sekt (100 kr.)
ef hann kæmi ekki til skips
í tæka tíð.
Bárufélagið hóf harðsnúna
andspyrnu gegn þessari árás
og sáu útgerðarmenn sér
ekki annað fært en láta und-
an. Kom Tryggvi Gunnarsson
óvenju mjúkmáll og samn-
ingsfús á Bárufélagsfund og
bauð upp á samningsnefndir
af beggja hálfu. Varð það að
ráði og komu samninganefnd-
irnar sér saman um sam-
komulag, sem bæði Báran og
Útgerðarmannafélagið sam-
þykktu endanlega. Töldu
Bárufélagar með réttu að
þetta væri eftirminnilegur
sigur, því félaginu tókst þar í
fyrsta sinn að knýja Útgerð-
armannafélagið til formlegra
heildarsamninga við Báruna
sem samningsaðila. En í
framkvæmd reyndu útgerðar-
menn með ýmsu móti að hafa
vinninginn af sjómönnum, og
fundu til þess margar leiðir.
Kostaði ótrúlega fyrirhöfn að
fá samningsrof leiðrétt, ef
það þá fékkst.
Sigurður Eiríksson rogluboði
stofnandi þriggja Bárufélaga
Báran reyndi með ýmsu móti
að aftra því að kjarasamning-
ar, „ráðningarsamþykktirnar,"
væru að engu hafðir, m.a.
með því að beita sér fyrir
ráðningarskrifstofu er félagið
stæði að, en því máli var eytt
Jón Jónsson
síðasti formaður Bárunnar no. 1
af öðrum aðilum sem sam-
starf þurfti að hafa við.
Sjómenn komu víðsvegar að
og var erfitt að hafa eftir-
lit með ráðningu þeirra á skip
í Reykjavík. Það varð ljóst
að ekki dugði þó reykvískir
sjómenn mynduðu samtök.
Merkur þáttur í starfi Báru-
félagsins í Reykjavík var
stofnun sjómannafélaga í ver-
stöðvunum suðvestanlands.
Voru þau nefnd ,,deildir“ og
hétu öll félögin ,3áran“ með
númeri eftir nafninu, líkt og
Góðtemplarastúkumar. Voru
sjómannafélög stofnuð með
þessum hætti í Hafnarfirði, á
Akranesi, á Eyrarbakka og
Stokkseyri.í Keflavík og Garði,
Reykjavíkurdeildin skipti sér
í tvær 1905. Félögin höfðu
samband með sér, Stórdeild,
og var Ottó N. Þorláksson
forseti hennar. Bárufélögin í
Reykjavík áttu hluti í fyrsta
„Alþýðublaðinu" og tóku þátt
í stofnun „Verkamannasam-
bands íslands“ 1907 og sendu
fulltrúa á þing þess.
En alla stund er hagsmuna-
baráttan aðalþáttur í starfi
Bárufélaganna og á félagið
t.d. í harðvítugri kjaradeilu
síðasta veturinn sem Reykja-
víkurdeildirnar störfuðu, 1908
—1909. Voru félögin í ýmsu
viðurkenndar aðili sjómanna-
stéttarinnar af stjórnarvöld-
um landsins, var t. d. gert
að kjósa mann í vátrygging-
ai'stjórn samkv. lögum frá
1903 um lífsábyrgð fyrir sjó-
menn.
★
Er á líður virðist aukast
stjórnmálaáhugi og stjóm-
málaafskipti Bárunnar í
Reykjavík, landsmál oft i’ædd
á fundum og afstaða til kosn-
inga, þingmenn Reykvíkinga
mæta á fundum sjómanna og
Bárumenn ræða við þá verka-
lýðsmál og landsmál alveg ó-
feimnir. Farið er að gera á-
kveðnar tillögur um löggjaf-
armál og málefni Reykjavík-
urbæjar.
En baráttan gegn samtök-
unum var líka linnulaus og
mæddi smám saman á félög-
unum. Samkomuhúsið, Bám-
húsið, reist árið 1900 af
stórhug en litlum efnum, var
um langt skeið annað aðalsam-
komuhús Reykjavíkur. Svo
fór að erfiðleikar vegna húss-
ins mæddu þungt á félaginu
og hrósuðu andstæðingarnir
happi er það var selt fyrir
skuldum, en þeir höfðu líka
aðstöðu til að neita um
bankalán til bjargar.
Bárufélögin voru fyrst og
fremst stéttarfélög sjómanna
á skútutímanum, og veruleg-
ur þáttur í því, að þeim tókst
ekki að halda áfram eem fé-
lög þeirra sjómanna er tóku
að manna vélbáta og togara-
flota fyrstu áratugi aldarinn-
ar, er sú gerbreyting sem
varð á útgerðarháttum, veiði-
aðferðum og kjaraaðstæðum
við tilkomu hinnar nýju fiski-
tækni og nýju skipa. Reykja-
víkurdeildimar lifðu fram á
veturinn 1909-’10. Deildirnar í
Keflavík og á Akranesi lifðu
áfram og breyttust í kaup-
félög, en flest eða öll
Bárufélögin höfðu haft kaup-
félagsstarfsemi innan félags.
Deildimar á Stokkseyri og
Eyrarbakka störfuðu áfram
sem verkalýðsfélög, og lield-
ur félagið á Eyrarbakka
enn tryggð við hið sögufræga
nafn.
★
Hverjum sem kynnist þess-
ari sögu finnst það sárt, að
Jón Jónsson
form. pöntunarfélags Bárunnar
Bárufélögin í Reykjavík
skyldu ekki einnig ná óslitið
fram í verkalýðshreyfingu nú-
tímans. Eln enginn skyldi ætla
að starf þeirra hafi verið ó-
fyrirsynju. Og enginn þarf
heldur að furða sig á því að
svo fór sem fór.
Við þekkjum aðferðirnar
gegn verkalýðsfélögunum, of-
sóknir, atvinnukúgun, ofbeldi,
enn í dag, eftir 60 ár, þó al-
þýðusamtökin séu orðin eitt
sterkasta aflið í íslenzku þjóð-
lífi. Þessi vopn bíta afturhald-
inu enn. En hve miklu skæð-
ari hafa þau samt ekki verið
fyrir sex áratugum, fyrir
fimm áratugum, gegn þeim
sem fyrstir hófu merki al-
þýðusamtakanna. Og gegn
Bárufélögunum var ekkert til
sparað, forystumenn þeirra
lagðir í einelti, setzt að ein-
stökum félagsmönnum, ef
verða mætti að þeir, fengj-
ust til að bregðast samtök-
unum, ungir sjómenn varað-
ir við félaginu, dugmesta for-
ingja þeirra boðin eftirsókn-
arverð skipstjórastaða — ef
hann vildi hætta að skipta
sér af málefnum Bárufélags-
ins og annað eftir því.
k:
En hér fór sem oftar,
þyngsta baráttan, þrotlausa
starfið hvíldi á fáum mönn-
um, sömu mönnunum ár eftir
ár.
Finnbogl Finnbogason
ritari Sótórdeildarinnar
Það viðgengst enn í dag,
þó flest sé breytt, alltof fáir
helga sig starfinu í samtök-
um verkalýðsins, gefa þeim
æsku sína og eldmóð, tóm-
stundir og hæfileika. En á-
takanlegt er að lesa eina síð-
ustu hvatninguna til Bárufé-
langsmanna um stuðning við
félag sitt, ári áður en Reykja-
víkurdeildirnar leggjast niður.
Var það sérprentaður miði,
borinn til allra félagsmanna,
og efnið þetta:
Heiðiaði félagsbróðir!
í því trausti, að þú, sem
hugsandl maður, hafir gjört þér
glögga grein fyrir framtíðai--
horfum liiimar íslen/.ku sjó-
mannastéttar, skrifum vér und-
irritaðir fyrir hönd „Bárufé-
lagsins" þér þetta bréf og leyf-
unx oss að skora á þig að
sækja fundi félagsins í vetur.
Með því eina móti getur fé-
lag vort þriíizt, að sjómenn fá-
ist til að vakna til fullrar með-
vitundar um það, að þelr séu
menn, sem beri að hugsa og
starfa fyrir hagsmuni sinnar
eigin stéttar, menn sem finna,
að sú skylda livíiir á herðum
þeiiTa að þeir verða að vinna
að þvi að vernda sína eigin at-
vinnugreln og sín eigin réttindi,
þegar eigingirninnar og ósann-
girninnar öfl eru að hrifsa þau
til sxn og eiimig að þeir séu
menn, sem skiija það, að mátt-
ur einstaklinganna er því að-
eins nokkur, að þeir standi
sameinaðir en ekki sundraðir.
Vér megum ganga að því
vísu, að innan fárra ára verður
þilskipahásetum ekki mögulegt
að draga fram lifið af atvinnu
sinni, nema hnekkt sé viðbún-
aði þeini, sem einstakir stór-
kaupmenn hafa nú með liönd-
um.
Einl mögulelkinn, sem hugs-
anlegt er að hnekki þeim \ ið-
búnaði, er, að allur sjómaipia-
flokkurinn fylki sér í sterkan
féiagsskap um fastákveðnar
kröfur, fyrst og frenist til
sjálfs sín, ennfremur til þess-
ara stórútgerðarmanna, og
einnig til þings og stjórnar.
Vér vonum, að menn iáti
ekki þessa aðvörun bara seni
vind uni eyrun þjóta, þií það
hefur þegar sýnt sig, að of
mikið illt og skaðlegt hefur af
því hlotizt, hvað sjómanna-
stéttin hefur verið sundruð, en
verði svo framvegis, mót von
okkar, að sjómenn hirði ekki
neitt unt framtíð sína, verður
,,Bárufélagið“ lagt niður, því
vér sem höfum reynt að vekja
menn tii meðvitundar um að
þeir væru menn, sem bæri að
vernda hagsmuni sína og rétt-
indi, þreytumst einhverntíma.
,3árufélagið“ nr. 1 he'.dur
fimdi á föstudagskvöidum ki.
8 e.m.
„Bárufélagið" nr. 7 he!dur
fundi á fimmtudögum ki. 8.
e.m.
Reykjavík, 9. nóvember 1908
Fyrir hönd „Bárufélagstns'*.
Jón Jónsson, I,v., Guðm. M.
Einarsson, Ottó N. Þorláks-
son, Einar Þorsteinrsoii,
I.indargötu 19, Jón Guðna-
son.
★
Og það er ekki einungis sár
beizkja heldur líka heit og á-
stríðuþrungin trú á lífsgildi
hugsjónar verkalýðssamtak-
anna, sem kemur fram í
kveðju Ottós N. Þorlákssonar,
er hann skrifar á síðustu blað-
síðu siðari fundargerðarbókar
Sjómannafélagsins Bárunnar
no. 1. Honum finnst snöggvast
sem 15 ára starf sitt og þeirra
félaga sé að engu orðið, en
kveðjunni lýkur á þessa leið:
„En ég vona að sá tími
komi að augun opnist á sjó-
mönnum og þeir læri að
þekkja hvers virði félags-
skapur er. Og þú sem þessar
línur lest, þá vertu viss um
að heitar blessunaróskir þess
sem þessar línur ritar fylgja
þér ef þú með dáð og dugn-
aði getur kennt sjóxnanna-
stéttinni gildi félagsskapar-
ins“.
★
En uppsprettulindin hélt á-
fi’am að streyma um íslenzku
alþýðusamtökin.
Ekki fer að draga kraft
úr Bárufélögunum fyrr en
tekið er til starfa í Reykja-
vík almennt verkalýðsfélag,
Framhald á 8. síðu.
Geir Sigrurösson skipstjóri
einn stofnandi Bárunnar
.v.