Þjóðviljinn - 07.12.1955, Page 7

Fyrir skömmu komu út í
bókaílokki Máls og menning-
ar fyrstu skáldsögur tve'ggja
ungra rithöfunda, Hinn for-
dæracli eftir Kristján Bender
og Strandið eftir Hannes Sig-
fússon. Báðir voru höfundarn-
ir að góðu kunnir, Kristján,
hafði gefið út tvö smásagna-
söfn, Lifendur og dauðir og
Undtr Skuggahjörgum, en
Haxmes tvær ijóðabækur,
Dymbilvöku og Imbrudaga.
Hinar nýju skáldsög'ur tákna
þó timamót á höfundaferli
þeirra: Ailii sem lesið hafa
bækurnar, og þeir eru þegar
orðnir margir, telja þær hráð-
snjallar og um margt óvenju-
legar í íslenzkum bókmenntum.
i>egar slík tíðindi gerast, ber
vissulega að gleðjast. Sérstak-
iega ætti íslenzkri alþýðu að
vera ljúft og skylt að fagna
þeim, og þá auðvitað með því
að lesa sögur þessara ungu rit-
höfundá — og lesa þær vel.
Blaðamanni Þjóðviljans datt í
hug, að ýmsum kynni nú að
þykja gaman að fræðast eitt-
hvað um höfundana sjálfa, svo
að hann brá sér á fund þeirra
og tók að forvitnast um ævi
þeirra, aðstæður og áform.
Sæll vertu, Kristján. Ert þú
■ekki uppalinn fyrir austan?
Jú, ég er fæddur á Borgar-
firði eystra, en í æsku var ég
á ýmsum stöðum, svo sem
Seyðisfirði, Norðfirði, Eskifirði
og' Djúpavogi.
Fluttu foreldrar þínir svona
Oft búferlum?
Móðir mín dó þegar ég var
þriggja ára. Þegar hún veiktist
var ég tekinn í fóstur af þeim
Guðríði og Sigurði á Bakka í
Borgarfirði. Þeirra minnist ég
ætíð með hlýju, en hjá þeim
dvaldist ég næstu þrjú ár,
og frá þeim tíma á ég marg-
ar góðar minningar um menn
og málleysingja.
Viltu segja mér eitthvað frá
þessum tíma?
Það fyrsta sem ég man eft-
ir er fugl. Þetta hefur líklega
verið einhvern fyrsta daginn
minn á Bakka. Ég sat við
gluggann og fuglinn settist á
vatnsbrettið, við rúðuna. Þarna
skoðuðum við hvor annan langa
stund; ég var stórhrifinn af
þessum vængjaða leikfélaga.
Þá sótti ég mömmu — en svo
nefndi ég Guðríði — svo að
hún gæti lika séð þetta. Þegar
við komum að gluggánum,
flaug fuglinn burt. Þá settist
hún á rúmstokkinn, tók hend-
tir mínar, horfði lengi í augu
. mér og sagði: Þetta var sál
móður þinnar, drengur minn.
Á þennan fagra hátt sagði
hún mér frétt, sem ég skilrti
þó varla. Seinna minnist ég
þess, er ég vakti yfir túni,
níu óra drengur. Það var að
Refsmýri í Fellum á Fljótsdals-
héraði. Á þeim bsé kynntist
ég fyrst bókum. Dýrðlegri næt-
urvökur hefi ég aldrei lifað
en þær, sem ég átti í félags-
skap þeirra Gunnars og Njáls,
Þormóðs og Kolbrúnar, Grett-
is og Hreiðars heimska. En
þrátt fyrir allar þessar hetj ur
og gáfumenn, var ég alltaf dá-
litið smeikur við Lagarfíjóts-
orminn.
Þó erum við nú komnir að
bókmenntunum. Hvenær tók
hugur þinn að hneigjast til
skáldskapar? ,
. Það var af illri nauðsyn.
Ég var í barnaskóla. Eitt sinn
henti mig það ólán að koma
of seint í tíma. Kennarinn
hafði rétt lokið við að !esa
yfir endursögnina, þegar ég
drattaðist inn úr dyrunum.
Þetta var íslenzkur still — hið
eina sem mér þótti gaman að
í skóla. Ég bað kehnarann
að lesa þetta aðeins einu sinni
fyrir mig. En hann svaraði
því, að ég' væri ekki undan-
skilinn reglum skólans. Þá
spurði ég' sessunaut minn urn
hvað þetta hefði verið. Um
hafur og tófu, sagði hann.
Hvíslingar bannaðar! hrópaði
kennarinn.
Þarna hafði ég það, hafur
og tófa hét sagan — og hvísl-
ingar bannaðar. Ég tók penn-
ann og skrifaði mína fyrstu
smásögu. Hún hét: Hafur og
tófa. í næsta íslenzkutima las
kennarinn upp þessa sögu mér
til mikillar hugraunar, allt þar
til hann færði mér stílabók-
ina og þakkaði mér fyrir fram-
takið.
Hvernig lízt þér á bókmennt-
irnar um þessar mundir?
Það er sjálfsagt ýmislegt um
(V
ii.ristján JUender
þær að segja, bæði gott og
illt. Mér finnst vera mikil
gróska meðal þeirra sem enn
eru ungir. Hannes Sigfússon
kom með mjög' góða skáldsögu
í haust, Ólafur Jóhann Sig-
urðsson er með tvær. nýjar
bækur samtímis, Jón Dan
vann tvenn fyrstu verðlaun
fyrir smásögur í Helgafelli og
Samvinnunni í vor. Vængjað-
ir hestar, Guðmundar Daníels-
sonar, eru þegar komnir í bók-
hlöður og' þykja vel fóðursins
verðir. Helgi Hálfdánarson,
sendi frá sér nýjar ljóðaþýð-
ingar, sem skipa honum á bekk
meðal góðskálda. Sagt er að
enn sé mikilla tíðinda að vænta
af ungum skáldum á þessum
vetri.
Heldur þú að fólkið sé ánægt
með ungu skáldin, svona yfir-
leitt?
Ó nei, ekki held ég það, —
en andstaðan bæði örvar og
skerpir. Mitt álit er það, að
með sjálft sig.
Mér þykir þú segja tíðindin.
Jæja finnst þér það?
En hvað viltu segja okkur
um síðustu bók þína, vinnu-
brögð þín yfirleitt og aðstöðu
þína til að stunda ritstörf?
Ég held að aðstaða mín til
ritstarfa sé hvorki verri né
betri en annarra vinnandi
manna, sem hafa þetta í hjá-
verkum. Ég skiifaði mínar
fyrstu smásög'ur áðallega á
sementspoka þeg'ar ég vann við
hrærivél suður í Silfurtúni
endur fyrir löng'u. Á kvöldin
tíndi ég svo saman sneplana,
þetta var ódýr pappír og sterk-
ur — að síðustu varð úr þessu
bók. Ég held að aðstaða manna
geti ekki drepið þetta niður,
jafnvel ekki þó þeir vilji það
sjálfir. Ég brenndi einu sinni
öllu, sem ég hafði skrifað —
það var á erfiðum tímum.
Það verður þögn. Kristján
starir fram fyrir sig, eins og
eitthvað sé honum mikilvæg-
ara en þetta viðtal.
Eg var að spyrja um síðustu
bók þina. Hvað vilt þú segja
mér um hana? spyr ég eftir
drykklanga stund.
Mér hefur verið sagt að hún
seljist sæmilega, það er víst
aðalatriðið. Við lifum í heimi
mikillar kaupmennsku, mikillar
auglýsingastarfsemi og mikilla
skrípaláta, að mér finnst á
stundum. Þegar allt þetta er
liðið hjá, lifir bókin sínu sjálf-
stæða lífi eða deyr sínum hljóð-
láta dauða, það er allt og
sumt,
Já, þú segir það. Hvað svo
um framtíðina? Hefur þú ekki
mikil verk á prjonunum?
Ég stefni að vissu marki,
en það er löng leið frá íslandi
til Himnaríkis, seg'ir kerling'-
in í leikriti Davíðs.
★
Blaðamaðurinn spyr um upp-
runa Hannesar og fær það svar
að hann sé Reykvíkingur, en
íoreldrar aðfluttir frá Akur-
eyri og' Snæfellsnesi.
Eru þér minnisstæð einhver
sérstök atvik frá fyrri árum?
spyr blaðamaðurinn eins og
hgpn sé að tala við nír&tt
afmælisbarn.
Ég man brot af kreppunni,
segir Hannes með þrítugu brosi
— landbrot uppi á Kópavogs-
hálsi 1939, grjótburð i frosti
af nokkrum hektörum lands
fyrir fáeina aura á fermetr-
ann. Ég man að það var mik-
ið af grjóti og lítið um aura
í þann tínia — gott ef maður
átti fyrir mjólkurpela og vínr
arbrauði eftir dagsverkið. *—
Næst man ég 10. maí 1940, og
hvað ég var hissa þegar ég
úrur keppast við að berja hæl-
unum niður í malbikið — þær
minntu mig strax á Nútímann
eftir Chaplin. Og það var ekki
Hannes Sigfússnn
út í hött. Að lokum man ég
1951 þegar ég kom heim frá
Noregi með Imbrudaga og
nýfengna eiginkonu og komst
að raun um að það var ný kreppa
á íslandi af því vélbrúðurnar
höfðu brugðið sér frá og voru
ekki komnar aftur að marki.
Sjálfur varð ég að flýja land
með konuna um haustið og
leita mér vinnu annarsstaðar
— en ég skildi bókina eftir.
Kreppan ’51 kostaði mig hálft
þriðja ár af ritliöfundarferli
mínum, en ég skyldi glaður
fóma afganginum og byrja sem
grjótpáll á ný ef það mætti
verða til þess nð ísland losn-
aði við viðbjóðinn.
Þú segist nafa orðið að flýja
land. Ilvert?
Til Noregs. Ég starfaði þar í
hálft þriðja ár sem pakkhús-
maður, fyrst í Stafangri, síðan
Osló. Vinir minir hér heima
bjuggu til þulu mér til heið-
urs: Lagerlöf Lagerkvist Lag-
ermann.
Þegar mér lánaðist að kom-
ast heim vorið ’54 var ég
orðinn langþreyttur á útivist-
inni.
Hefurðu ekki átt kost á að
ferðast víðar en til Noregs?
Ég dvaldi vetrarlangt í
Stokkhólmi 1945—6 og vann að
þýðingum, og til Englands og
Danmerkur hef ég komið, en
þá er upptalið.
Það þykir nokkur nýlunda
að þú skulir hafa lagt þig
eftir skáldsagnagerð. Þú byrj-
aðir sem ljóðskáld.
Nei, ég byrjaði sem sagna-
skáld. Ég samdi smásögur frá
15 ára aldri og birti örfáar.
Svo var meiningin að slá í
gegn með skáldsögu, og ég
fluttist í því skyni austur í
Hveragerði og bjó þar eitt ár,
’44—’45, en tíminn sóaðist
helst í pókerspij upp á bréf-
snepla við Kristmann Guð-
mundsson, Elías Mar og einn
heldrimann þar eystra, og ég
samdi aldrei meira en fyrsta
kaflann. Ég man að Guðmund-
ur Daníelsson kom einhverju
sinni í heimsókn þangað aust-
ur og fékk að hevra kaflann
og lauk lofsorði á hann, en
mér leizt ekki á fyrirtæKiö og
tók pókerspilið framyfir skáld-
söguna. í annað sinn reyndi
ég við skáldsögu að Reykja-
nesvita haustið ’48, skrifaði
tvo kafla, en gafst upp og orti
Dymbilvöku í örvæntingu vegna
misheppnaðs rithöfundarferils
og tiltölulega mislukkaðs
heims. Um tíma hallaði ég mér
svo að ljóðinu í þeirri trú að
það væri mitt form en eI--ki
skáldsagan. En nú veit ég ekkl.
— Nema hvorttveggja se.
Hvenær byrjaðir þú á
Strandinu?
í janúar síðastliðnum. Þá
fékk ég óvænt betra næði til
ritstarfa en verið. hafði um
langt skeið, og ég skrifaði
bókina á þrem mánuðum. Þeg-
ar ég stóð upn að verkinu
loknu var ég' mjög hissa.
Hvaða skáld og rithöfundar
hafa haft mest áhrif á þig?
Mér þykir vænt um að fá
tækifæri til að votta Dosío-
jefskí virðingu mína og þakk-
læti, og síðan Hamsun. Engir
höfundar hafa orðið mér eins
kærir — með kostum sínum
og löstum. Og ég er hrædclur
um að ég deyi áður en öðrum
höfundum tekst að víkja þeim
úr sessi. •— Af inriléndum'
skáldum heíur Steinn Steinarr'
tvímælalaust orðið mér efst í
huga. Ég' á honum mikið að
þakka bæði sem skáldi og,
manni — og það er vafas&mt
að mér hefði enzt sjálfstraust
sem rithöfundur ef uppörvunar
hans hefði ekki notið við þeg-
ar verst gegndi.
Verður næsta bók þín skáld-
saga eða Ijóð?
Það er erfitt að svara svo-
leiðis spurningu •— kannskr
ráðlegast að slá gamlan var-
nagla og segja: Ef guð lofár
— verður það skáldsaga. Ég
hef hugsað mér að skrifa um
fávitahæli sem er rekið sem
gróðafyrirtæki skinhelgs „upp-
eldisfræðings". Ég hef dýrmæta
reynslu úr þeirri átt,
Hvað hefur reynzt þér lær-
dómsríkast á rithöfundarbraut
þinni?
Það, hvernig hugmyndirnar
seytla milli fingra manns og
hverfa — þangað til maður
finnur þær einn clag á öðru
landshorni, kornnar í einn far-
veg. Að minu viti er það mik-
ilvægast hverjum rithöfundi,
að kunna að bíða.
<S>-
Sósíalisfar í Kópavogi
FUNDUR
veröur haldinn í Sósíalistafélagi Kópa-
vogs, í kvöld 7. desember klukkan 8.30 í
barnaskólanum.
Á fundinum mæta þeir Brynjólfur
Bjamason og Björn Svanbergsson —
Ennfremur verða rœdd félagsmál.
FÉLriGAR! FJÖLMENNIÐ STUNDVÍSLEGA.
STJÓRNIN.
Vidtnl við tvö
--------'...........—..... ■ Miðvikudagur 7. desember 1955 — ÞJÓÐVILJINN — (7
skáld sé aldrei i yerulegri leit upp úr hreingerningaföt-
hættu fyrr en það er ánægt unni og sá þessar hlálegu fíg-