Þjóðviljinn - 10.02.1957, Síða 7

Sunnudagur 10. febrúar 1957 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Þórbergnr I'órðarson: Stein-
amir tala — 315 blaðsíður.
— Helgafell, K\ák 1956.
•
OTEINARNIR TALA kvað
^ vera fyrsta bindið af
sjálfsævisögu Þórbergs Þórð-
arsonar, og hefur hann þó
áður ritað veigamikla kafla
hennar: íslenzkan aðal, Of-
vitann. Vitaskuld er ótal-
margt fjarskavel um 'hina
nýju bók, ýmsir þættir henn-
ar eru ritaðir af mikilli dýrð;
en allmjög stendur hún að
baki þeim bókum sem nefndar
voru. Og ennþá oftar hefur
Þórbergur Þórðarson gert bet-
ur en að þessu sinni.
Bókin hefst á frásögn af
„góðu strandi“ franskrar
skonnortu á Suðursveitarfjör-
um vorið 1886 — það er nokk-
urskonar forleikur að tveim-
ur næstu köflum er lýsa af
töfrum harla kátlegri brúð-
kaupsveizlu: „Þetta fallega
strandvor ætluðu þrenn trú-
lofunarpör í Suðursveit að
gifta sig. Það voru Þórður
faðir minn og Anna móðir
mín og Þórarinn föðurbróðir
minn og Guðleif móðursystir
mín og Ketill á Gerði frændi
minn og Ragnhildur systir
föður míns og Þórarins, allt
frómar manneskjur með heið-
arleg andlit“. Slógu öll pörin
í eina veizlu sem hófst með
rausnarlegu áti og höfðing-
legri drykkju og lauk með
gráti og hárreytingum. Síðan
líða nærri þrjú ár að næsta
kafla, er segir frá hinni erfiðu
inngöngu höfundar í þennan
heim. Þá víkur sögunni að
fyrstu minningum hans, en
þær hef jast á útmánuðum 1891
þegar hann er réttra tveggja
ára. Nú segir af heilsuleysi
sem þjáði barnið og entist
þvi lengi. í 7. kafla er drepið
sem snöggvast á fólkið á
Hala, síðan vikið að nafni
bæjarins: einni af „fyrstu
ráðgátum lífsins“, þvínæst að
himinhvelfingunni og sólinni.
t 8. kafla er byrjað að lýsa
húsaskipan á Hala, sagt frá
streitu vinds og reyks, æ-inu
í viðarhríslunum þegar þær
brunnu. Níundi kafli greinir
enn frá húsaskipan og húsa-
gerð, Ijósfærum, landslag-
inu í baðstofunni, Mörsu.
Tíundi kafli fjallar um kýrn-
ar; í þeim næsta segir enn
frá húsum á Hala, en hinn
12. er helgaður smiðju og
hlöðu og kanu-i. Hinn 13.
fjallar um önnur útihús, um
hlöðin og um andlát Jarps.
Þá kemur frásögn af því er
Bergur á Hala gekk með hatt
í kirkju og varð sér til háð-
ungar; þar segir enn af hug-
myiKluini er snáðinn tengdi
vissum orðum og orðasam-
böndum: „Þegar einhver sagði
„það er meiningin," þá sá ég
mánn sitja álútan á rúmi, með
olnboga á lærunum rétt fyrir
ofan hnén........“
Nú er komið að 15. kafla, og
segir þar frá fyrstu landmæl-
ingum Bergs á Hala. Hinn
næsti fjallar um „fyrstu fang-
brögð mín við alheimsvíðátt-
urnar“ og um Lónið neðan
við bæinn. Þá er veraldarhaf-
ið og eyjar þess fyrir landi.
í 18. kafla segir frá hófadyni,
hrökkálum, huldum verum,
örnefmim og bæjum austur af
Breiðabólstaðarhverfi. 1 19. til
22. kafla er greint frá stórum
klettum er blöstu við heiman
frá Halá, sagt frá sveltum í
klettunum ög leiðöngrum Suð-
ursveitunga í þau. Og að lok-
um fjallar 23. kafli um
„nokkra stóra steina" fyrir
ofan Breiðabólstaðarbæi og
hugarglímu drengsins við þá
— þetta eru 315 blaðsíður
samanlagt.
Höfundur hefur af ásettu ráði
aukið bók sina menningar-
sögulegu efni af ýmsu tagi.
Frásögnin af brúðkaupsveizl-
unni miklu er t. d. meira en
afbragðsgamanið einbert —
þar getur einnig að lesa furðu
nákvæma lýsingu á matargerð
fyrir þvílíkan mannfagnað, og
mundi hún víðar standa heima
en í Suðursveit. Hinn ágæti
þáttur um viðureignina við
áðurnefnt Lón opnar nýja
sýn inn í skaftfellska (og ís-
lenzka) baráttu við haf og
vötn. Og þótt greinargerðin
um húsaskipan á Hala sé
heldur en ekki langdregin, og
lítill listrænn fögnuður að
henni með köflum, þá munu
unnendur íslenzkrar menning-
arsögu kunna að meta hana;
þeim mun þykja fengur að
svo ýtarlegri lýsingu á húsa-
kynnum meðalbæjar á ofan-
verðri 19. öld. Allt þetta og
Bergur litli á Hala
innlifun í sína eigin bernsku.
Á ýmsum stöðum koma
st-yttri þættir og lengri brot
sem manni finnst að allmarg-
ir aðrir höfundar hefðu klár-
að álíka vel; og er það lítið
lof um höfund sem langa
hríð hefur ekki átt nema einn
jafningja. Nokkrum sinnum
spinnur höfundur lopa af litlu
efni, eins og hann sé einvörð-
ungu að lengja bókina. Eg
nefni þáttinn um kýrnar, sem
að verulegu leyti er ofurhvers-
dagslegt skrif — hver hefur
t.d. samið málsgreinina sem
byrjar ofarlega- á 109. blað-
síðu ? Ósköp er það fánýt. frá-
sögn. Eða hvar er þetta and-
ríki upprunnið: „Ofan við
efra bæinn á Reynivöllum er
dálítil lág, sem kölluð er
Árnalág. Þangað gekk Árni
til kukks. Svona gera menn
nöfn sín ódauðleg með mis-
munandi verkum“. Sumum.
kynni að finnast spekin ó-
smekkleg, en það er ekki til-
fellið — hún er andlaus. Og
það er þó nokkuð um hlið-
stæða vizku í bókinni. Á það:
má enn minna að þótt hin
ýtarlega lýsing húsaskipanar í
Hala sé í sjálfri sér góðra'
gjalda verð, eru ýms atriði í
þeim köflum hálfgert torf:
Jiaður ruglast í öllum þessum
endalausu áttatáknunum, og
sannast enn einusinni að það
er ekki fossahljóð í landa-
fræði. Eða hver treystir sér
til að rata um vesturhlaðið á
Hala eftir landafræði máls-
sitthvað fleira ber að virða
rétt og þakka vel.
Hitt er þó vitaskuld megin-
mið bókarinnar að segja frá
höfundi sjálfum, gera grein
fyrir því hvernig hann vaknar
til vitundar um veröldina og
lífið, lýsa ungum hugmyndum
hans um heim og tilveru. Fyr-
irfram mætti sú frásögn
þykja þeim mun fróðlegri sem
Bergur á Hala varð síðar
aldaskiptamaður í íslenzkri
bókmenntasögu og einhver
merkilegasti rithöfundur með
þjóðinni langa hríð — frum-
legur persónuleiki, sérstæður
maður. Og sá sem hlakkar til
skrítinna tiðinda af þroska-
sögu Þórbergs Þórðarsonar á
þessum blöðum, hann les þau
án vonsvika. Það er vissulega
engin furða þótt ýmsum
hafi stundum fundizt nóg um
ímyndunarafl þess rithöfund-
ar er í blábernsku heyrði
orðið gustuk aldrei svo nefnt
að honum birtist ekki í hug-
sýn „hægri handleggur á karl-
manni með stúku á, sem sást
undan jakkaerminni, en langa-
töng vinstri handar og hand-
arjaðarinn ofan við þumal-
fingur gripu um stúkuna
fremst og reyndu að kippa
henni svolítið fram, en árang-
urslaust“. Smápattinn, sem
tók að stunda landmælingar,
var sannarlega efni í frumleg-
an persónuleika: „Eg náði í
kvarða, sem var til á Hala.
Eg vissi, að hann var álnar-
langur, og að það voru þrjár
álnir í einum faðmi. Eg laum-
aðist með kvarðann norður á
balann bak við bæinn og
mældi þrjár álnir. Svo glennti
ég mig tvö skref yfir álnirnar.
Eg þurfti að glennæmig anzi
mikið. En ég gat þó stigið
faðm í tveimur skrefum ....
Og nú mældi ég túttugu og
eina alin með kvarðanum og
glennti mig þær síðan til að
vita, hvernig glennunum bæri
saman við kvarðamálið á
svona langri leið. Svona hélt
ég áfram að æfa mig, alltaf
þjófskjótandi augunum, allur
á nálum, þangað til ég var
búinn að ná viðunandi festu
í glennurnar og þeim bar orð-
ið nokkurnveginn saman við
kvarðann .......“ Og það er
sízt undrunarefni þótt sá
drengur yrði sérstæður mað-
ur, sem þegar frá upphafi
„fannst allir hlutir vera með
lífi og einhverju viti. Eg vissi
ekki, hvernig á því stóð, að
mér fannst þetta. En það var
svo náttúrlegt í mér, að mér
kom aldrei til hugar að brjóta
neitt heilann’ um það. Það kom
aldrei annað í þanka minn en
þetta fyndist öllum. Eg heyrði
samt engan segja það. Alveg
öfugt. Eg heyrði allt kallað
dauða náttúru, sem ekki
þyrfti að éta .... En það sat
fast í mér, frá því að ég
mundi eftir mér, að allt væri
lifandi og með vissu viti. Eg
þekkti enga ástæðu fyrir því,
og ég hafði hvergi lesið það
og aldrei heyrt aðra lesa um
það. Það var eins og þetta
væri meðfædd þekking í mér,
alveg ómótmælanleg eins og
andardrátturinn* ‘.
Áhugi manna á þessari bók
binzt því annarsvegar að þeir
geti haft áhuga á talsvert
einkennilegum dreng, sem er
að vakna til vitundar um tals-
vert einkennilegan heim; hins-
vegar ræðst hann af því að
bókin sé vel skrifuð. Það er
ekki á valdi höfundar að ráða
neinu um fyrra atriðið, en á
stílnum ber hann einn alla á-
byrgð. Sá ókunnur höfundur,
sem hefði látið þessa bók á
þrykk út ganga, hefði á
skammri stund orðið víðfræg-
ur um landið. Jafnvel á háan
mælikvarða Þórbergs Þórðar-
sonar eru gullvægir þættir I
bókinni; glitrandi lýsingar,
gneistandi fyndni, leiftrandi
athuganir. En í heild er hún
ekki eins vel rituð og beztu
bækur höfundarins. Við skul-
um láta það gott heita að
sveifluhi'aði og snerpa stíls-
ins sé minni en löngum fyrr
— það gæti ráðizt af sjálfu
efninu: minningum um lítinn
dreng milli vita. En við mund-
um kannski vilja biðja um eitt-
hvað annað i staðinn: rikari
varma, lýrískara hreimfall. En
sannleikurinn er sá að bókin
er merkilega köld — ég segi
að höfundinn bresti æðioft
I frásögn Alþýðublaðsins á
föstudaginn af hrakfallasögu
hægri kratans í bæjarstjórn
gætir margvíslegra missagna.
M.a. er því haldið fram að
Alfreð Gíslason og Þórður
Björnsson hafi stutt kosningu
Bárðar Danielssonar í bæjar-
ráð 1955. Það rétta er að
sameiginlegur listi Sósialista-
flokksins og Þjóðvarnar fékk
þá 4 atkv. þ.e. 3 sósíalista og
Þjóðvamarmannsins. Listi Al-
þýðuflokksins fékk þá 2 atkv.
og var Bárður því kjörinn
með hlutkesti milli hans og
Magnúsar Ástmarssonar. Það
var ekkert leyndarmál að Al-
freð greiddi Magnúsi atkvæði
í þetta skipti þrátt fyrir mik-
inn ágreining út af framkomu
hans við þá samninga er fóru
fram um nefndakjörið. Þórð-
ur Bj "rnsson skilaði auðu við
þessa kosningu.
greinarinnar sem hefst neðar-
lega á 151. blaðsíðu? Það er
auman að Þórbergur Þórðar-
son skuli ekki vera teiknari;
sú list hefði nú getað sparaö
okkur mikið ómak.
Fæstar þessar athugasemda
snerta sjálfa innviði bókarinn-
ar; og er að síðustu ekki
annað en vænta þess að sög-
unni verði fram haldið, Þór-
bergi Þórðarsyni auðnist að
ljúka þvi æviverki sem lýsing
hans sjálfs er. Fjölmargar
bækur hans hafa, verið upp-
sprettur óforgengilegrar dýrð-
ar í máli, stíl og hugsun;
enn vildum við fegin mega
krjúpa þar að streymandi
lindum. B.B.
Við nefndakjörið í febrúar
1956 höfðu allir fulltrúar í-
haldsandstæðinga samvinnu
— nema Magnás Ástmarsson
sem hafnaði öllu samkomu-
lagi. Sama sagan endurtók sig
að þessu sinni. Eru næsta tor-
skildar ásakanir Alþýðublaðs-
ins í garð Framsóknar fyrir
að hafna samvinnu við Al-
þýðuflokkinn. Alþýðuflokkur-
inn vissi vel að samkomulag
vinstri fulltrúanna var í gildi
út kjörtímabilið. Öskir hans
hnigu að því að Framsókn
ryfi gerða samninga og segir
það sitt um siðferðisstig ráða-
manna Alþýðuflokksins. Auk
þess hefði slík samvinna engin
áhrif haft á kosninguna þar
sem 2 atkvæði nægja ekki til
að fá fulltrúa. kjörinn í bæj-
arráð eða aðrar .fástanefndlr
bæjarstjórnar.
Ranghermi Alþýðublaðsins