Þjóðviljinn - 22.03.1957, Blaðsíða 7

Föstudagur 22. marz 195T — ÞJÓÐVILJINN — (£
A síðasta ári voru liðin 150
ár frá því að stúlka ein í
Danmörku gaf út smárit eða
frásögn um ævintýralegt líf
fíitt á sjó og landi, eins kon-
ar sjáifsævisögu. Þessi stúlka
varð fyrst allra danskra
kvenna til að öðlast réttindi
sem klæðskerameistari, en áð-
ur en henni hlotnaðist sá
frami hafði hún lengi starfað
sem farandsveinn yið klæða-
gerð, og hún starfaði einnig
sem háseti og sem hermaður,
hálfri annarri öld áður en
nokkrar kvennasveitir voru
skipuiagðar til hernaðar-
starfa. Hún var á ýmsan hátt
brautryðjandi sem kona og
hið iitla rit, sem skýrir frá
ævintýrum hennar og reynslu,
er bæði undarlegt og átakan-
legt.
Það vakti mikla eftirtekt og
umtal í heimsblöðunum fyr-
ir nokkrum árum, þegar
brezkur skipstjóri reyndist
dulbúin stúlka. Og amerísk-
ur hermaður, sem við upp-
skurð í Danmörku skipti um
kynferði, varð frægur og auð-
ugur í heimalandi sínu. Saga
Maríu Stokkenbeek er nokkuð
annars eðlis. Hún var ákveð-
in og kjarkmikil stúlka, sem
vildi lifa lífinu frjáls og vinna
fyrir sér á eigin spýtur á þeim
tímum, þegar hugtakið at-
vinnulega sjálfstæð kona var
fjarstæða, sem aðeins þekkt-
ist í hinu útópíska fyrirmynd-
arríki Holbergs í ,Niels Klim,‘
þar sem konur gátu bæði ver-
ið dómarar og borgarstjórar.
Engelbrecht Maria Stokken-
beck fæddist 1759 í Holtseta-
landí, sem þá taldist til Dan-
merkur. — Faðir hennar, sem
Jóhann hét, var gullsmiður.
En foreldrar hennar létust
bæði meðan María var enn
barn að aldri, og hún varð
síðan sjálf að vinna fyrir
lífsviðurværi sínu. Alls staðar,
þar sem hún dvaldi, hlaut
hún hinn bezta vitnisburð. En
þá ákvörðun, að afla sér frels-
is með því að dulbúast sem
karlmaður, tók hún eftir að
hún hafði flutzt til Kaup-
mannahafnar og gifzt þar
drykkjusjúkum ónytjungi.
Bruggarinn
pantaðl vígslu.
Um giftingu hennar er ann-
ars þessa aögu að segja: Hún
hafðí unnið hjá Westermánn
kammerráði, en veiktist og
varð að fara í sjúlcrahús. Eft-
ir að hún kom af sjúkrahús-
inu hafði hún húsnæði hjá
konu einni í Gothersgötu, og
kvöld eitt, er hún sat við
sauma, kom þangað bruggari,
sem kunnugur var í húsinu,
og settist við að gera við
jakka sinn. María sagði að
það væri til skammar, að
„karlmaður skyldi fást við
slikt kvennaverk," og tók af
honum jakkann og lauk við-
gerðinni. — Þegar hún hafði
lokið því verki, sagði brugg-
arinn: „Stúlka litla, vilt þú
ekki eiga mig fyrir mann?“
En hún svaraði: „Svo sem
eins og hvern annan!“
Hún skrifar, að þetta hafi
verið sagt í gamni, en brugg-
arinn fór og pantaði vígslu.
María mótmælti, en lét að
lokum undan fortölum veit-
ingakonunnar, sem m. a. taldi
henni trú um, að maðurinn
ætti eignir upp á 700 ríkis-
dali. Þetta varð óhamingju-
samt hjónaband. Bruggarinn,
Morten Christensen Dals- aðrir væru viðstaddir, án þess
gaard, var hreinræktaður að vekja grunsemdir um kyn-
drykkjurútur. „Við daglega ferði mitt.“
drykkju og svall eyddi hann
öllum okkar eigum, og það Nafn í skiptum
svo, að hann hlifði jafnvel fyrir silkivusaklút.
ekki fötum mínum.“ Hún keypti gamalt vega-
bréf eða „leyfisbréf" af þýzk-
Brúnt fataefni. um iðnsveini, svo að hún gæti
María gerði allt sem hún ferðast óáreitt og tók sér nafn
gat, til að viðhalda heimilinu hans: Gottfri^d Jacob Striim-
og leitaði stcðugt atvinnu, en er. Fyrir bréf þetta lét hún
þegar menn heyrðu, að hún skyrtu og brúnan silkivasa-
væri gift, vildu þeir ekki taka klút. Og síðan hófust ferðaár
hana fyrir þjónustustúlku og hennar um Evrópu. Hún fór
aðra vimiu var ekki að hafa. fótgangandi um mestallt
Hún yfirgaf þá marin sinn og Þýzkaland frá einni borginni
ferðaðist til Kiel, en jafnvel til annarrar. Og vetur einn,
þar komust menn fljótlega þegar tregt var um atvinnu,
að því, að hún var gift, og réði hún sig sem sjómann —
neituðu henni um vinnu. Þá fyrst sem matsvein en siðan
var það, að hún fann undar- sem aðstoðarháseta.
lega leið til bjárgar. Hún Hún sigldi með briggskipinu
seldi föt sín og keypti brúnt „Surite“, undir stjórn Möllers
fataefni. Það fékk hún í hend- skipstjóra frá Kaupmanna-
ur klæðskeranema á stærð við höfn, til Amsterdam, síðan
hana, til að sauma úr því föt meðfram ströndum Spánar og
hjá meistara hans. Hún hafði aftur til Malaga. Hin erfiða
talið honum trú um, að fötin vinna á seglskipunum reynd-
ættu að vera handa bróður ist henni samt um megn. Hún
liennar, sem heima ætti í varð oft veik og eitt sinn
Hamborg. Hún mældi skó sína handleggsbrotnaði hún, er
með prjóni og keypti karl- hún féll niður úr mastri. Hún
mannsskó. Þar að auki keypti varð því að hætta sjómennsk-
Kona í karl~
mannsíötum
Einstæð ævintýri danskrar stúlku fyrir
hálfri annari öld
hún hatt og staf og aðra
hluti, sem karlmenn tíðkuðu
að hafa.
Með horn
í buxnavasanum.
Dulbúin sem karlmaður hélt
hún til Hamborgar sem far-
andsveinn, og strax á fyrsta
degi fékk hún vinnu hjá Ja-
cobsen klæðskferameistara við
Gæsatorg, ágætum manni,
sem greiddi henni.fullt sveins-
kaup, enda þótt hún væri ekki
fullnuma klæðskeri. Laun
klæðskerasveins voru þá 28
danskir skildingar á dag.
Fyrsta verkefni hennar var að
sauma nokkrar buxur, en það
gekk erfiðlega og hinir svein-
arnir skopuðust að henni. En
meistarinn var hjálplegur og
vorkunnsamur og að átta vik-
um liðnum hafði hún lært
allt, „sem karlmanni í klæð-
skerastétt ber að kunna.“
Svo varð hún atvinnulaus og
ferðaðist áfram til Bremen.
„Enginn, hvorki liér né
annars staðar, hafði nokkurn
grun um, að ég var kvenvera.
Eg duldi kvenlegt vaxtarlag
mitt með saumuðum linda,
sem var tví eða þrívafinn um
mittið, og kveneinkenni mín
með síðum skyrtum og stopp-
uðum nærbuxum."
„Á leiðinni (til Bremen)
fann ég hom, sem ég sjálf
tálgaði til og lagaði þannig,
að ég gat kastað af mér vatni
í gegnum það, jafnvel þótt
unni og tók aftur til við
flökkulífið á þýzku þjóðveg-
unum.
Neydd 1 ein-
kennisbúning.
Þetta líf var ekki hættu-
laust og það versta, sem far-
andsvein gat hent, var að
mæta hermönnum. Einstakir
vegfarendur vora formála-
laust gripnir og neyddir í her-
þjónustu. Veslings María var
tekin í Oldesko og neydd til
að klæðast í einkennisbúning,
en heflni tókst að strjúka.
Hún hafði á þessum árum
unnið í Hannover, Berlín,
Jena, Rudolfstadt og Braun-
schweig og alls staðar reynd-
ist hún fær í sinu fagi og
hlaut mikið lof. Hún lærði
líka að drekka og slarka í
veitingakránum og að standa
sig í áflogum við hina svein-
ana. Hún varð smám saman
hinn snjallasti áflogaseggur
og var alveg ófeimin að valda
smávegis uppþotum á veit-
ingastöðum.
Ástfangin ekkja.
Að nokkrum árum liðnum,
kom hún til Póllands, og nú
lá við að illa færi. Hún fékk
vinnu hjá ekkju í Ratewitz en
kona sú varð mjög ástfangin
af hinum snotra klæðskera-
sveini.
„En það síðasta gat ég alls
fekki gert fyrir hana og ástar-
þrám hennar var ég ekki fær
um að svala.“
Hún varð því að fara frá
þessari ágætu ekkju, og í
fylgd með sjö iðnsveinum öðr-
um ferðaðist hún um Þýzka-
lánd og Bæheim, Þeir voru
mjög illa leiknir af hörðum
vetri og urðu að betla hjá
bændunum, sem sjálfir höfðu
þó af litlu að taka.
María Stokkenbeek í karl-
mannabúningi
Eyðilagður hermaður.
Næsta vor var hún fangels-
uð í Berlín fyrir þá sök, að
„hár hennar var klippt uppi
á höfðinu, eins og á hermönn-
unum." Þess konar klipping
var stranglega bönnuð ó-
breyttiun borgurum í Berlín
og að engu liði kom, þótt
hún ynni eið að því að henni
hefðu ekki verið þessar regl-
ur kunnar. Hún var talin lið-
hlaupi og stungið í steininn.
Hún fékkst þó látin laus, eft-
ir að hinir sveinarnir komu
til skjalanna. Áflogahneigð
hennar kom henni þráfaldlega
í vandræði. 1 Vejle slóst hún
við hermann „og veitti hon-
um svo mörg högg og stór,
að hann sá vart glóru.“ Fé-
lagar hans fóru með hann út
í brugghúsið og þvoðu andlit
hans úr brennivíni. En er
hann sagði, að það væri skálk-
ur, sem hefði barið sig, reidd-
ist María og sló hann niður
í kar eitt svo að hann hrygg-
brotnaði.
Aftur var hún handtekin.
Það var alvarlegt mál að eyði-
leggja hermann og hún varð
að koma í hans stað. Juel
kammerherra sendi hana til
Horsens, þar sem hún skyldi
lúta Leuenback riddaraliðsof-
ursta. Af því að hún var held-
ur lítil vexti var henni komið
fyrir við nám hjá trompet-
leikara, en henni leiddist að
læra að lesa nótur, svo að
hún „lézt ekkert skilja“. Þá
var hún gerð að forreiðar-
sveini og jafnframt skyldi
hún gæta 12 klára og einnar
byssu.
Þetta varð versti tíminn í lífi
hennar. Henni tókst ekki að
læra að sitja hest og varð
hvað eftir annað að þola hina
hræðilegustu barsmíð. Loks
gáfust þeir þó upp á þessu
og gerðu veslings stúlkuna
að hlaupasveini, sem var litlu
betra. Til þess að þreyta yfir-
mennina, svo að þeir yrðu
kannski fegnir að losna við
hana, hóf hún mjög svall-
kenndan lifnað og drakk sig
fulla hvern dag. En það kom
ekki að gagni, aðeins fékk
hún meiri barsmíð fyrir
bragðið.
Frjáls fyrir 24 dali.
Juel kammerherra, sem
að lokum skildi, að hún var
miður heppileg til herþjón-
ustu, var vingjarnlegur mað-
ur og vildi gjaraan hjálpa;
henni. Hann lofaði að láta,
hana fá lítið hús til íbúðar:
og snotra stúlku fyrir konut
en henni var ómögulegt að
þekkjast þetta boð. Þá hét
hann að veita henni frelsii
gegn greiðslu, er næmi 24 rík-
isdölum, en það fé taldi hann:
óhugsandi að hún gæti útveg^
að. En „í Horsens, þar sems
ég kom oft og þjóraði heiltts
næturnar, var ungfrú W____
sem var mjög ástfangin affi
mér ... . “ Þarna fékk húffi
24 dali og fékk lausn úr hens-
um.
Eftir miklar ryskingar, á-
flog og hættur á leiðinnfj,
komst hún loks til Kaup-
mannahafnar, og munaði þo>
minnstu að hún yrði aftur3
tekin í herinn, er hópur ný^ t
liða réðst á hana. Og eitt sinxrs
að afloknum miklum slags-
málum, veittu tveir bræðtnf
henni fyrirsát og börðu hana,
og spörkuðu á henni sv®
að hún varð að fara und-
ir læknishendur. „En þrátt
fyrir það, að ég lá lengi sjúk,
og allur líkami minn vap
marinn og skaddaður, tóksti
mér að leyna kynferði mínm
fyrir lækninum.“ Læknarann-
sóknir hafa ekki verið mjög
nákvæmar í þá daga.
I Kaupmannahöfn eyddi
hún öllu fé sínu á veitinga-
húsi. Henni lék hugur á aðii
vita, hvort maður hennap
væri enn á lífi og leitaði þvf
uppi Botcher sokkagerðar-
mann sem verið hafði svara-
maður hennar. Hún lézt verai
trésmíðasveinn og spurðj
hvort hann hefði þekkt stúlktl
að nafni María Stokkenbeck;
Á meðan hún ræddi viðl
sokkagerðarmanninn kont
kona hans heim og hún þekktf
strax Maríu. Það var ljóstr-
að upp um hana og hún fang;*
elsuð af hinum illræmda lögw
reglustjóra Kaupmannahafn-
ar, Födder.
Málið vakti að sjálfsögðrt
mikla eftirtekt í Kaupmanna-
höfn á þessum tíma. Bréf?
bárust frá mörgum þeirrai
meistara, sem hún hafði unn-
ið hjá, ásamt beztu meðmæl-
um þeirra, og þar sem hún
hafði ekki framið neinn glæp-
samlegan verknað, var henái
sleppt við hegningu, og þaS
sem meira var, hún fékk leyfi
til að vinna fyrir sér semt
sjálfstæður klæðskerameistari.
Þar með var þrengingunx
hennar lokið. Hún gat á n$l
klæðzt kvenfatnaði og gat
fleygt hinu skelfilega horni,
sem gegnt hafði því hlutverki
að dylja kynferði hennar við>
óþægilegar aðstæður. Hún gat
lifað friðsömu og þægilegu
lífi í Kaupmannahöfn sent.
hin fyrsta kona þar í landf,
sem öðlast hafði konunglegt;
borgarabréf sem sjálfstæður
iðnaðarmaður með rétti til að
hafa iðnsveina í þjónustu
sinni. Hún var ekki lengur
eftirsótt af ekkjum og komsti
auðveldlega hjá áflogum,
Hvort hún forðaðist einnig á-
fenga drykki er ekki vitað.
En María Stokkenbeck var
brautryðjandi og raunhæfup
baráttumaður fyrir jafnrétti
kvenna og karla og fyrsta.
kona í Danmörku, sem braut:
af sér hlekki ánauðarinnar.
Hún á það skilið, að hennar*
sé minnst nú, þegar 150 ár
eru liðin frá útgáfu sjálfævi-
sögu hennar.