Þjóðviljinn - 02.11.1957, Síða 6

6) I>JÓÐVILJINX — Laugardagur 2. nóvember 1957 '
VILIINN
Ötíalandl: Bamelntnearflokkur alÞÍBu — ekS8iallax.aflokKurlnn. — Rttstlðrari
Sáaanúa Klartansson (áb). SlgurBur OuBmundsson. — Préttarltstlórl: jon
Slarnason - BlaOamenn: Ásmundur Stgurjónsson. OuBmundur VlBÍusson,
tvar H Jónsson. Magnús Torfl Ólafsson, Slgurión Jóhannsson. - Auglta-
imrastJóTi' OuBcetr Magnússon - Rltstlóm, afgrelBsl%, auglýslnBar, Prent-
unlSJa: SkólavörSusttB 19. - Síml 17-500 (5 linur). - AskriftarverB kr. 25 á
M4n. í Reykjavlk occ náccronnl; kr. 22 annarsstaðar. — Lausasöluvero lcr. lJHie
PrentsmlSJa ÞJóðvtUana
itskoðarinn og skáldin
RHfrelsiS fyrir dómstólunum fyrr og nú
Reykjavík og aokniiig togaraflotans
Abæjarstjómarfundi í fyrra-
dag flutti Guðmundur Vig-
fússon bæjarfulltrúi Sósíalista-
flokksins till"gu um að bæj-
arstjórnin óskaði eftir að í
hlut Reykjavikur kæmu tíu
þeirra togara sem ríkisstjórn-
in fékk heimild síðasta Al-
þingis til að semja um smíði
á. Jafnframt lagði Guðmund-
ur til að bæjarstjórain lýsti
yfir þeim vilja sinum, að eigi
færri en sex skipanna yrðu
eign Bæjarútgerðar Reykja-
víkur, en einkaaðilum eða fé-
l'gum í bænum yrði gefinn
kostur á hinum, með skilyrði
um að bau yrðu gerð út frá
Reykjavík, en þau skyldu þó
eínnig verða eign Bæjarút-
gerðarinnar ef ekki fengjust
að þeim kaupfendur.
’nda þótt ýmis önnur bæjar-
félög og aðilar út á landi
muni þegar hafa komið ósk-
um sínum um kaup á nýju
togurunum á framfæri við
stjórnarvöldin hefur enn ekk-
ert heyrzt í því efni frá for-
ráðamönnum Reykjavíkur. —
Lc.igi vel var þó höfuðstaður-
inn aðaltogaraútgerðarbær
landsins og hefur sá atvinnu-
rekstur jafnan haft mikla þýð-
ingu fyrir atvinnulíf og lífs-
kjör bæjarbúa. Er sízt of
mælt að afkcma Reykvíkinga
hafi fyrst cg fremst byggzt
á fiskveiðunum, bæði þeim sem
stundaðar hafa verið á togur-
um og minni fiskiskipum.
Aultning fiskveiða og fiskiðn-
aðar er og höfuðnausyn fyrir
atvinnulíf bæjarins eigi það að
vera í öruggu horfi. Aðstaða
til að nýta aflann hefur líka
farið verulega batnandi á síð-
ustu árum með auknum af-
k''stum frystihúsa og annarra
fiskverkunarstöðva. Og nú
hefur íhaldið loks látið undan
þeirri kröfu sósíalista að bær-
inn sjálfur eignist stórvirk
hraðfrystihús og bæti þannig
aðstöðu og rekstur Bæjarút-
gerðarinnar. Öll rök hníga því
í þá átt að nauðsynlegt sé að
auka stórlega fiskiskipaútgerð
frá Reykjavík og þá ekki sízt
togaraútgerðina sem er lang-
samlega afkastamest. Með því
er að því unnið að tryggja
atvinnu fjölda bæjarbúa og
skapa þeim öruggari afkomu,
og Reykjavík tekur um leið
aukinn þátt í sjálfri fram-
leiðslustarfseminni. Þróunin
hefur hins vegar verið sú að
togurum Reykvíkinga hefur
farið fækkandi og bátaflotinn
gengið saman. Er sú stað-
reynd fyllsta alvörumál og
ætti að vera öllum sem um
þessi mál hugsa mikið á-
býggjuefni.
¥»ess hefði því mátt vænta
* að bajarstjórn Reykjavík-
ur hefði öll getað orðið saih-
mála um að gera nú ráðstaf-
anir til að fjölga togurum
sem gerðir eru út héðan, bæði
í bæjareign og einkarekstri.
Önnur varð þó raunin á. Sjálf-
stæðisflokkurinn, sem á sín-
um tíma hindraði stofnun
Bæjarútgerðarinnar árum
saman og gafst ekki upp fyrr
en sýnt var að Reykjavík yrði
að öðrum kosti algjörlega af
enduraýjun togaraflotans á
nýsköpunarárunum, mátti ekk:
heyra það nefnt að nú yrð;
tekin ákvörðun um að óska
eftir hlutdeild í væntanlegum
togarakaupum ríkisstjóraar-
innar. Það mátti ekki einu
sinni hafa aðra umræðu um
málið í bæjarstjórn eða óska
eftir umsögn útgerðarráðf
bæjarútgerðarinnar. Svo mjög
var fulltrúum Sjálfstæðis-
flokksins í mun að undirstrika
á ótvíræðan hátt þá stefnu
sína að hindra þátttöku
Reykjavíkur í því nýja átaki
sem nú er framundan til að
auka togaraflota landsins.
IPn þótt Sjálfstæðisflokkur-
inn hafi enn sýnt áhuga-
leysi sitt og skilningsskort á
því sjálfsagða verkefni bæj-
arstjórnarinnar að hafa for-
göngu um að efla og treysta
atvinnulíf Reykjavíkur þarf
málið ekki þar með að vera
úr sögunni. Það er ekkert ný-
mæli að íhaldið bregði fæti
fyrir framfaramálin í fyrstu,
reyni að tefja og hindra fram-
gang þeirra meðan þess er
kostur en lyppist svo niður
og gefist upp þegar barátt-
unni hefur verið haldið nógu
lengi áfram og almenningsálit-
ið lagt lóð sitt á vogarskál-
arnar. Þannig fór t. d. um
stofnun Bæjarútgerðarinnar á
sínum tíma. Ihaldið taidi það
hreint sáluhjálparatriði að
bærinn færi ekki að „vasast í
útgerð" og væri ekki að
„ganga inn á svið einkafram-
taksins". Það átti samt fyrir
íhaldinu að liggja að gefast
upp fyrir rökum andstæðing-
anna og kröfum bæjarbúa.
Bæjarútgerðin hefur átt stór-
felldan þátt í að auka at-
vinnu og tryggja afkomu,
fjölda bæjarbúa eins og bezt
sést á því að síðustu fimm
árin hafa vinnulaunagreiðsl-
ur hennar numið 136 milljón-
um króna.
sað verður nú enn verkefni
aimennings og andstæð-
inga bæjarstjóraaríhaldsins að
knýja svo fast á um aukningu
á togaraflota Reykvíkinga að
íhaldið komizt ekki upp með
skemmdarstarfsemi sína. Ilöf-
uðstaðurinn þarf vissulega á
því að halda að atvinnulíf
hans sé eflt og þá ekki sízt
sá atvinnuvegurinn sem er
undirstaða lífskjaranna. Þess
vegna er það mál sem snert-
ir a!la bæjarbúa að þannig
sé á haldið að hlutur Reykja-
víkur verði ekki eftir þegar
að því kemur að ráðstafa
hiniíi fýrirhuguðn viðbót í
togaraflöta Islendinga.
¥>á erum við Islendingar bún-
* ir að eignast opinbera
ritskoðara, ekki bara einn
heldur heilan hóp alvörugef-
inna embættismanna, sem
hafa færzt það í fang að
bjarga siðférði þjóðarinnar,
fyrst og fremst æskulýðsins,
með því að koma í veg fyrir
útgáfu bóka, sem þeir telja ó-
hollar unglingum. Fái bréf
Sigurjóns Sigurðssonar lög-
reglustjóra til prentsmiðju-
stjóra Reykjavíkur að standa
morðs, til þess að borgaram-
ir skelfdust og sæju þörfina á
að breyta þjóðfélagsháttum,
sem væru að eyðileggja kyn-
stofninn. Þetta norska fram-
lag til hermdarverkakenningar
stjómleysingja væri nú löngu
grafið og gleymt, ef ekki
kæmi til dómurinn yfir bók,
sem hefur unnið sér sess í
norskum bókmenntum. Sam-
tímamaður Jægers var Christ-
ian Krohg, annar kunnasti
málari, sem Norðmenn hafa
Agnar Mykle (í miðju) í dómhúsinu í Osló ásamt
konu sinni og verjanda.
óhnekkt, er það hér eftir á
valdi hans, tveggja annarra
lögfræðinga, Gústafs A. Jón-
assonar og Baldurs Möllers,
og eftirmanna þessarar þrenn-
ingar að ákveða hvað Islend-
ingar fá að lesa á móðurmáli
sínu. Að svo stöddu virðist
þó íslenzka ritskoðunin ætla
að láta við það sitja að stöðva
útgáfu bóka, sem hlotið hafa
dóm í sjöttu deild borgar-
dómstólsins í Osló, en þar
rekur nú livert bókabannsmál.
ið annað.
17kki hafa' íslenzku ritskoðar-
arnir enn skýrt frá, hvað
kemur til að þeir telja dóm
norsks undirréttar bindandi
fyrir sig. Væri ráð að þeir
kynntu sér skipti norskra
dómstóla við norsk skáld og
rithöfunda áður en lengra er
haldið á þessari braut. Svo er
mál með vexti að lagagreinÍTp
sem beitt var gegn Roðasteini
Mykle, var á þessu ári vakin
af nærri sex áratuga dauða-
dái, sem stafaði af bólca-
brennudómum, sem allir við-
urkenna nú að eru svartur
blettur á norskri menningar-
sögu. í hlut áttu tveir Iís'.t -
menn, sem létu mjög til kín
taka norsk þjóðfélagsmál á
síðustu öld. Annar var stjórn-
leysinginn og skáldið ILnns
Jæger, sem dæmdur var í 60
daga fangelsi og háa sekt fyr
ir bókina Fra Kristiania-V'-
hemen. Máttarstólpar norrks
þjóðfélags þeirra tíma þótt-
ust hafa fulla ástæðu til pð
beita Jæger hörðu; hann kvað
starf sitt miða að því að
hrekja sem flesta af efni'eg
ustu sonum og dætrum borg-
arastéttarinnar út í eymd og
niðurlægingu og til sjálfs-
eignazt. Hann var dreginn fyr-
ir rétt 1886 vegna skáldsögu
sinnar Albertine. Þar fletti
hann ofan af hræsninni og
eymdinni, sem voru samfara
opinberu vændi í höfuðborg
Noregs. Bókin var gerð upp-
tæk á sömu forsendum og
Rúbín Mykles, en hún átti
milcinn þátt í að vændishús-
unum í Kristianiu var lokað.
k tlögur lögreglustjóra og
■*“■ annarra mektarmanna að
ritfrelsi skálda til að hindra
þau í að spilla siðferðinu eru
kunnar víðar en frá Noregi, en
virðist jafnan ljúka á einn
veg; þegar frá líður hljóta
ritskoðararair einróma áfell-
isdóm. Enn blygðast Frakkar
sín fyrir dóminn, sem b£inn-
aði nokkur af kvæðum Baude-
laires, og hann er fyrir löngu
orðinn dauður bókstafur. Yfir-
skinssiðavendni viktoríutíma-
bilsins varð enn lífseigari í
enskumælandi löndum.; ekki
eru liðnir nema rúmir tveir
áratugir síðan brezk og
bandarisk yfirvöld voru á
þönum eftir bókum James
Joyce og D. H. Lawrence,
gerðu þær upptækar og
brendu hvar sem til náðist.
1 nýútkomnu bréfasafni Joyce
kemur í ljós að mikið af tíma
hans og orku fór árum saman
í baráttuna fyrir að koma út
smásagnasafninu Dubliners,
ekki af því að útgetfanda
skorti, heldur vegna þess að
vfirvöldin sáu hókina ekki í
friði. Nú eru þeir Joyce og
Lawrence almennt viður-
kenndir tímamótamenn í
enskum bókmeimtum.
ari reynslu ríkari hafa
dómarar í Bretlandi og
BandaríkjunUm á. siðari' árum
sýnt vaxandi tillineigingu til
að taka málstað skáldfmna
gegn ritskoðuram, jafnt lög-
reglustjórum og embættis-
lausum sjálfboðaliðum. Fyrir
nokkrum árum kom hvert
bókabannsmálið af öðru fyrir
brezka dómstóla. Voru ýmsir
vel metnir útgeféndur dregn-
ir fyrir rétt sakaðir um að
hafa gefið út siðspillandi rit,
venjulega. skáldsögur. Þessi
alda liné áð mestu eftir úrslit
málsins gegn Secker & War-
burg fyrir útgáfu Tlie Phil-
anderer (Flagarinn). Málið
kom fyrir Stable dómara og
lokaorðum hans til kviðdóms-
ins hefur verið við brugðið
fyrir víðsýni og réttsýni. Sak-
sóknarinn viðurkenndi, að
bókin væri listaverk, en það
taldi hann ekki koma málinu
við, hana yi'ði að banna,
vegna þess að hún gæti spillt
unglingum.
Stable dómari sagði meðal
annars: „Hvað þýðir þetta
í raun og veru, þegar við
hugsum okkur um ? Eigum við
að takmarka þroska bók-
mennta okkar við það stig,
sem hentar 14 ára gömlum
skólastúlkum ? Eigum við að
ganga enn lengra og ein-
skorða lestrarefni okkar við
bækur, sem hæfa böraum á
leikskólaaldri ? Auðvitað ekki,
svörum við. Fjöldi bóka, frá-
bærar bókmenntir frá ýmsum
tímum og löndum, er óheppi-
legt lestrarefni fyrir unglinga,
en þar með er ekki sagt að
útgefendur hafi gerzt sekir
um refsivert atferii með því
að gefa almenningi kost á að
afla sér þessara bóka“. Kvið-
dómurinn kvað upp sýknu-
dóm.
IJæstiréttur Bandaríkjanna
“ kvað á þessu ári upp dóm
1 bókabannsmáli, sem höfðað
var samkvæmt fylkislögum í
Minnesóta. Lögin mæltu svo
fyrir, að bannað væri að
hafa til sölu bækur, sem
kynnu að spilla unglingum.
Hæstiréttur úrskurðaði ein-
róma að þessi lög væru ó-
gild, þar sem þau brytu í bág
við málfrelsisákvæði stjórnar-
skrárinnar. I dómsforsendun-
um segir Felix Frahkfurter
hæstaréttardómari: „Fylkis-
yfirvöldin halda því fram, að
með því að Mndra fulltíða
4*ólk í að lesa bækur, sem
taldar eru of harkalegar fyrir
unglinga, geri þau ekki annað
en varðveita sakleysi æskunn-
ar, samkvæmt valdi sem þeim
er gefið til að gæta almanna-
heilla. Þetta jafngildir sann-
arlega því að brenna húsið
til grunna til að steikja grls-
inn“.
Norska skáldið Sigurd Ev-
ensmo telur að fjandmenn
ritfrelsisins í Noregi hafi séð
sér leik á borði að rugla
ýmsa í ríminu með því að
notfæra sér almenna andúð
hugsandi manna á andlaus-
um og sadistiskum sorpritum,
sem flætt hafi yfir Noreg frá
Frsmhald, á 11. síðu.