Þjóðviljinn - 11.02.1958, Page 3

Þriðjúdagur 11. febrúar 1968 — ÞJÓÐVILJINN — (3
Prentfrelsið 02 Roðasteinninn
TTvert sæti í Sjálfstæðishús-
intt var skipað, þegar
fundur Stúdentafélags Reykja
vikur hófst þar um prentfrelsi
ið og Roðasteininn. Og síðan
bættust enn fleiri við, sem
urðu að gera sér það að góðu
að standa. Slíkur var áhugi
manna fyrir því efni, sem til
umræðu var.
Formaður félagsins, Sverr-
ir Hermannsson, setti funöinn
og gát þess, að félagið hefði
ætlað að efna til fundar um
þetta mál fyrr í vetur, en af
því hefði ekki getað orðið þá.
Hins vegar sýndi fundarsókn-
in, að áhugi manna hefði ekki
dvínað, þótt nokkuð væri um
liðið frá því útgáfan á Roða-
steininum var til umræðu hér
í haust. Að lokum sagði hann,
að dagskrá fundarins breytt-
ist frá þvi, sem auglýst var, á
þann veg, að Jóhannes skáld
úr Kötlum myndi taka fyrst-
ur til máls, en ekki Helgi
Sæmundsson.
Fáein orð um mannlega
náttúru.
óhannes úr Kötlum sagði,
að hann væri í þann veg-
inn að gefa út ritling um það
mál, sem til umræðu væri,
prentfrelsið og roðasteininn,
og ætlaði hann að lesa upp
inngangs- og loka-kafla hans.
Hóf hann síðan að lesa inn-
gangskaflann, sem nefnist Fá-
ein orð um mannlega náttúru.
Það er ekkert gamanspaug að
vera maður, sagði Jóhannes,
að vera kominn af öpum og
lengra aftur af enn ófull-
komnari lífverum. Síðan drap
hann á skoðanirnar um upp-
runa mannsins, sögn forfeðra
okkar um Ask og Emblu, er
menn væru löngu hættir að
trúa, og frásögu biblíunnar
um Adam og Evu, er hefði
reynzt öllu lífseigari. Lagði
hann áherzlu á, að maðurinn
yrði að játa uppruna sinn í
náttúrunni og frændsemi sína
við aðrar lífverur.
Síðan ræddi Jóhannes um
frumhvatir mannsins, næring-
arhvötina og timgunarhvötina,
er væru hreyfiafl menningar-
innar. Næringarhvötina létu
menn í ljós opinberlega, tímg-
unarhvötin væri leyndarmál í
brjóstum einstaklinganna.
Margir hefðu ríka andúð á
skapnaði sínu, sagði hann,
einkum þeir, sem trúaðir væru
á sköpunarsögu biblíunnar og
vildu ekki viðurkenna sam-
band sitt við dýrin. Á sama
hátt og það væri venja að
neyta matar í fjölmenni, en
losa sig við úrgangsefnin í
einrúmi, væri viðtekin regla
að njóta ástarlífsins í einrúmi.
Sagði Jóhannes það vera skoð-
un sína, að vissulega væri ekki
æskilegt að aifnema allar
hömlur í því efni, én hins veg-
ar mættu menn ekki vera svo
f jandsamlegir skáonaði sinum,
að ekki mætti- um hann ræða
opinberlega.
essu næst ræddi Jóhannes
nánar um- tímgunarhvöt-
ina, hún væri mjÖg rík hjá
manninum. - Snemma hefði
henni verið settar félagslegar
skorður, vélsæmið hefði orðið
til. Þegar trúarbrögðin hefðu
komið til sögunnar hefði ver-
ið farið að skipta manninum í
efni og anda, líkama og sál.
Kynlíf og ást hefðu orðið
tákn synda.r gegn tákni hjálp-
ræðis. Þessi skipting hefði
valdið margs konar böli.
Hér á Vesturlöndum hefur
kirkjan átt drýgstan þátt í að
marka afstöðu manna til þess-
ara mála, sagði Jóhannes.
Hatur kirkjunnar á kynlífinu
kæmi bezt fram í þeirri kenn-
ingu, að Kristur hefði verið
eingetinn. Kynfæri og kyn-
mök hefðu verið sett í bann
af kirkjunni og ekki mátt
nefna nema í fræðiritum. Síð-
ar hefðu kirkjan og stjórnar-
völdin notfært sér þetta til
þess að sölsa undir sig eignir
manna, sbr. stóradóm hér á
landi. En slíkir dómar hefðu
aldrei orðið til þess að bæta
siðferðið heldur til þess að
æsa hvatirnar.
Þá vék Jóhannes að hlut
skálda og listamanna. Þeir
hefðu jafnan játað samruna
anda og efnis. Á slíkum um-
brotatímum sem nú krefðist
mannsandinn raunsærrar
rannsóknar á hlutunum. Slíkt
hefði stundum orðið skáldum
og listamönnum dýrt. Það er
alltaf dýrt að horfast í augu
við sjáfan sig. Skynhelgi og
lífslygi hafa jafnan vígorðið
klám að vonni, hélt hann á-
fram, og yfirskynið er alltaf
það, að vernda æskuna. Sál
unglinganna gengur í myrkri.
Ljós þekkingarinnar er lokað
úti. Með þeim orðum lauk inn-
ganginum.
Fáir, sem ganga með
blygðun í huga.
Jóhannes hljóp nú yfir fjóra
kafla ritlingsins og las
lokakaflann, en hann hófst á
spurningunni: Er skáldverk
Agnars Mykle svo merkilegt
að taki því að verja það?
Hér er um miklu alvarlegra
mál að ræða en þessa einu
bók, sagði Jóhannes, um frelsi
rithöfunda til þess að bregða
kastljósi yfir hin ýmsu við-
fangsefni.
Síðan ræddi hann um hver
áhrif lestur slíkra bóka hefði
á börn og unglinga. Vitanlega
skorti böm þroska til þess
að kryfja slík efni til mergj-
ar, en öðru máli gegndi um
unglinga á kynþroskaaldri.
Minnti Jóhannes á í þessu
sambandi, að árið 1948 hefðu
9 skáld verið ákærð í Banda-
ríkjunum fyrír að siðspilla
æskunni með skrifum sínum.
Þau vom sýknuð og um leið
og dómarinn kvað upp þann
úrskurð lét hann þessi orð
falla: Eg kýs heldur að dæt-
ur mínar gangi á vit stað-
reyndanna i bókasafni minu
en á bak við hlöðu nágrann-
anns.
Jóhannes kvað rétt vera, að
ekki læsu allir bókina af bók-
menntaáhuga einum saman.
Margir gerðu það vegna hót-
ana yfirvaldanna, nokkrir af
lostasemi, en óstýrilátar hyat-
ir yrðu aldrei bældar niður,
þær leituðu ailtaf útrásar á
einhvem hátt. Og íslenzk al-
þýða er svo heilbrigð í andan-
um, að hún þolir slíkan lestur.
Hér em ótrúlega fáir, sem
ganga með blygðun í huga,
sagði Jóhannes.
Jóhannes sagði, að sér þætti
þögn íslenzkra rithöfunda
um þetta mál undarleg og þó
en undarlegra, að rithöfund-
Jóhannes úr Kötlum
ur skyldi verða til þess að
skora á yfirvöldin á hundrað-
ára afmæli prentfrelsisins að
afnema það. Hér hefðu ekki
aðrir orðið til andsvara opin-
iberlega en örfáir blaðamenn.
Vitnaði hann þar sérstaklega
í útvarpserindi Andrésar
Kristjánssonar.
1 ð lokum ræddi Jóhannes
um, að siðgæði mannsins
hefði ekki vaxið að sama
skapi og tæknin. Enn væri ár-
þúsunda gömlum siðareglum
beitt, eins og ekkert hefði
gerzt. Vel mætti svo fara, að
Agnar Mykle
mönnumim tækist að skapa
vélmann, en þeir myndu aldrei
geta gert hann frjóan eða
gætt hann sál. Sumir héldu
því fram, að mannleg náttúra
væri ill að eðli. Það væri
villukenning. Frumhvatirnar
væm að vísu alltaf hinar
sömu, en dæmin sönnuðu að
menn hefðu náð ótrúlegu valdi
yfir þeim. Mennimir yrðu að
stilla fmmhvötum innra
manns síns til samræmis við
framþróunina, risa til nýrrar
sýnar á eðli sínu, annars yrðu
vísindasigramir fánýtir. Þeir
yrðu að rjúfa hvers konar
bannhelgi á leið sinni til
sjálfsþekkingar.
Jafnósiðlegt á norsku
og íslenzku.
æstur tók til máls Helgi
Sæmundsson og flutti
framsöguerindi sitt. Hóf hann
máls á því að tala um Söng-
inn um roðasteininn. Bókin
væri ek’ki sjálfstætt verk. Áð-
ur hefði komið út önnur bók
um sama efni, Lasso om fru
Luna, og verkinu væri enn ó-
lokið. 1 fyrstu hefði Roða-
steinninn ekki vakið mikla at-
hygli í Noregi. Það var ekki
fyrr en eftir að ritdómarar
höfðu kallað bókina ósiðlega,
sem siðgæðispostularnir risu
upp. Sem listaverk he-fði bókin
hlotið misjafna dóma, og benti
hann á ummæli Sigurðar Ho-
els, er nýlega birtust í Þjóð-
viljanum, í þessu sambandi.
Sagan væri þróunarsaga ein-
staklings fyrst og fremst og
henni væri ekki lokið. Og
Helgi kvað sig gruna að til-
gangur höfundarins með sög-
unni væri i eðli sinu eklti
jafnósiðlegur og siðferðis-
postularnir vildu vera láta.
Sér kæmi ekki á óvart, þótt
aðalpersóna sögunnar yrði í
sögulok orðinn einn af siðgæð-
ispostulunum. Allir siðgæðis-
postular þurfa að ganga í
gegnum hreinsunareld, sagði
hann.
Helgi sagði, að í Noregi
hefði það verið heimatrúboðið,
sem hefði staðið að baki á-
rásunum á Mykle, en sú
stefna væri mjög laus við um-
burðarlyndi. Síðan rakti hann
gang málsins í Noregi og
ræddi um afskipti yfirvald-
anna af útgáfu bókarinnar hér
á landi og bann þeirra við
henni. Var ástæða til þess að
banna útgáfu bókarinnar hér
á landi? spurði hann. Leyft
hefur verið að flytja inn
norska og danska útgáfu
hennar og hún verið seld hér
í þúsundum eintaka. Er hún
ékki jafnósiðleg á norsku og
íslenzku? Eða halda yfirvöld-
in, að íslendingar skilji svo
illa norskuna og dönskuna,
að það feli fyrir þeim klámið?
Auk þessa er aðalástæðan til
þess að bókin var bönnuð í
Noregi ekki fyrir hendi hér
á landi, sagði Helgi, sú, að
Mykle var borinn þeim sök-
um að hafa lifandi persónur
að fyrirmyndum. Það væri bá-
bilja að banna útkomu bók-
arinnar hér af þeim ástæðum.
Geii-mitt sjónarmið
ekki sigrað.
essu næst tók Helgi prent-
frelsið til umræðu. Ekki
væri hægt að skera úr með
lögum, hvað væri fallegt eða
Ijótt, og það væri ekkert nema
einræði að láta bókmenntir
vera háðar opinberu eftirliti.
Vissulega hefði hver og einn
rétt til þess að rís upp og
segja, að ákveðna bók ættu
menn ekki að lesa, en enginn
gæti bannað öðrum að gera
það.
Þá sagði Helgi, að það væri
ekkert nýtt, að bækur væru
bannaðar hér á landi. Fyrir
strið hefði verið gefin út bók,
er lýsti villimennsku nazista.
Sú bók hefði verið bönnuð af
tillitssemi við villimennskuna,
Síðan ræddi Helgi um sorp-
ritaútgáfuna hér á landi, er
margir vildu banna. Sagði
hann, að hann og aðrir blaða-
menn væru yfirleitt á móti því
að banna þau, það skapaði svo
hættulegt fordæmi. Slík rit
væru gefin út í gróða skyni
og þegar fólkið hefði lært að
meta þau rétt, mundi þau
verða sjálfdauð. Hefði ég ver-
ið bókaútgefandi, sagði hann,
mundi ég ekki hafa tekið
bókina um roðasteininn til út-
gáfu, það er svo margt betri
erlendra bóka, sem ég hefði
viljað láta sitja fyrir.
k ð lokum sagði hann, að sið-
gæðispostularnir vildu
því aðeins láta banna bókina,
að þeir treystu sér ekki tii
þess að skapa almenningsáiit,
er væri þeim í vil. En geti
mitt sjónarmið ekki sigrað,
verð ég að taka því, að ekki
sé tekið mark á orðum mín-
um, sagði hann að endingu.
Rúbíninn og Morgun-
draumur.
IVTokkrar umræður urðu um
’ málið eftir að framsögu-
menn höfðu lokið ræðum sín-
um en þó öllu daufari en hefði
mátt ætla, þar sem engir gerð-
rist formælendur þess að
leggja bann við útgáfu bókar-
innar á íslenzku. Vakti það
sérstaka athygli, að forvigis-
menn bannsins létu ekki sjá
sig á fundinum. Hafa þeir
líklega ekki treyst sér til þesa
að verja málstað sinn.
TTelgi Hjörvar talaði fyrstur
* * af fundargestum. Kvart-
aði hann yfir því að livorugur
frummælenda hefði talað nm
kjarna málsins, hvort þau á-
kvæði ættu að standa í ís-
lenzkum lögum, sem gera
kleift að banna útgáfu bókar-
innar. 1 annan stað vildi hann
að hinir umdeildu kaílar hefðu
verið lesnir upp á fundinum.
Sjálfur kvaðst hann ekki hafa
lesið bókina, því að hann
hefði ekki áhuga fyrir efni
hennar. Þá minnti liann á það,
að Fröding hefði á sínum
tima verið dæmdur fyrir
kvæði sitt Morgundraum. Nú,
sagði Helgi, hefur Fröding
tapað málinu, kvæðið er eitt
hans lélegasta og er löngu
dautt. Og Rúbininn er ekki
þess verður að hann sé var-
inn, sagði hann. Þá taldi
Helgi, að Jóhannes hefði sjálf-
ur sannað í ræðu sinni, að
hægt væri að tala bæði sið-
lega og ósiðlega um sama hlut
þar sem hann hefði talað um
skaut konunnar, en forðazt
að nefna þann líkamshluta
sínu rétta nafni.
Helgi Sæmundsson svaraði
nafna sínum nokkrum
orðum. Kvað ummæli hans
um Morgundraum röng. Sjálf-
ur hefði hann verið að iesa
kvæðið kvöldið áður. Hins
vegar hefðu tímamir breytzt
svo, að nú þætti engum kvæð-
Framh. á 11. síðu