Þjóðviljinn - 24.01.1959, Blaðsíða 4

4) ÞJÓÐVILJINN — Laugfardagur 24. janúar 1959 --------------------
. - f >.j -0, t, ■ 1« í 2 1 í5 í. 7.......;
45. þáttur _ 24. jan. 1959
ÍSLFNZK T-UNGA
Ritstjóri: Árni Böðvarsson
_____
í þetta sinn skai fram haid-
ið um nokkur undirstöðuatriði
liljóðfræði og einkum rætt um
samhljóðin. Við munum að
sérhljóðin myndast við næsta
litla mótstöðu i talfærunum,
en samhlj. myndast öll við
þaö að talfærin lolca að meira
eða minna leyti fyrir loft-
strauminn. Við sum samhljóð
lokast alveg fjrrir loftstraum-
inn; það finnum við greini-
lesa við b-hljóðið t.d. í abba.
Þá eru það varirnar sem lok-
ast og stöðva loftstrauminn
frá lungum brot úr sekúndu,
og lhð sam|a gerist þegar boi'-
ið er fram hljóðasamband eins
og apa eða appa, en mismun-
ur þessara hljóðasambanda
verður ekki vegna mismunandi
varaburðar, heldur laf öðrum
orsökum. Hljóð sem myndast
svona við varirnar eru kölluð
varaliljóð eða varamælt hljóð,
og hljóð sem myndast við
lokun einhvers staðar í tal-
færunum eru nefnd lokhljóð.
Ekki eru öll varamælt hljóð
lokhljóð, og er þar næst að
líts á nefhljóðin svonefndu,
en þau verða til við lokun tal-
færanna eins og lokhljóð, þó
þannig að loftstraumurinn
fer út um nefið. Varamælt
nefhljóð er m, t. d. í amrna.
Með því að liafa m thljóðið
óeðlilega langt, teygja úr því,
má hæglega finna að loftið
fer út um nefið, en varirnar
loka því leið um munninn.
Ef við berum fram m-hljóðið
i isamböndum eins og amta
(hvort sem er með sunnlenzk-
um eða norðlenzkum fram-
burði), verður sama uppi á
teningnum.
Svo skulum við hugsa okk-
ur hljóða,sambönd eins og
avva og afíia (auðveldast er
að bera saman hljóð til að
greina þau sundúr með því að
sctja þau í alveg sama um-
hverfi, t. d. milli sömu sér-
hljóca eins og i þessum dæm-
um). Þá finnum við að var-
irnar loka ekki alveg fyrir
loftstrauminn um leið og við
berum fram hljóðin .ff og vv
(hljóðin sjálf, ekki heiti bók-
stafanna!), heldur færast þær
svo þétt saman að þrengsli
mvndast milli neðri varar og
efri framtanna. Þessi þregsli
nefnrst öng og hljóð sem
mvndast þennan veg, öng-
hljóð. —sír-Að «jálfsegðtr: erú
til f!eiri iokhljóð, nefhljóð cg
önghljóð en varamælt. Áður
minnt á það® sem sagt • ’ var
í siðasta þætti að varaburð-
1 Hrinn skintir einnig höfuomáli
við myndun sérhljóða. Eftir
honum fer það hvort hljóðið
er kringt eða ekki, og þeir
sem kunna ekki að hreyfa
varirnar (eða önnur talfæri)
rétt þegar þeir tala, verða
alltaf óskýrmæltir.
Við færum okkur lengra inn
í munninn inn fvrir varirnar
og tennurnar. Þar myndar
tungubroddurinn hljóð hæði
við tennurnar sjálfar (það er
efri framtennur aftanverð-
ar) og lítinn stall svo sem
tæpán sentímetra aftan við
tennurnar, tannbergið svokall-'
að. Ef tungubroddurinn (nú
erum við horfin frá varamælt-
um hljóðum að tungubrodd-
mæltum) myndar lokun þarna
við tennurnar eða tannbergið,
verður til hljóð eins og dd í
adda eoa t(t) í (ata, atta. Enn
verður bezta ráðið til að finna
hljóðið greinilega, að draga
það óeðlilega lengi í fram-
burði. Nefhljóð (sbr. það sem
sagt er hér að framan um m)
getur tungubroddurinn mynd-
að á aama strð og d eða t;
það er n-hljóðið, t. d. í anna,
einmg i vanta bæði i norð-
lenzkum og sunnlenzkum
framburði. Önghljóð (sbr. hér
að ofan) myndast þarna
a. m. k. tvenns konar í is-
lenzku, það er annars vegar s
og hins vegar þ og ð (hljóð-
in sjálf, ekki heiti stiafanna!),
í samböndum eins og assa,
a<K| i, aþþa. Ef s-hljóðið er
látið myndast of framarlepa
(alveg fram við tennur), verð-
ur útkoman smámælt s. Þess
vegng he.yrist olíkur eft smá i
mælt fólk setia þ í staðinn
fyrir s, en veniulega er aðeins
um að ræða sérstaka tegund
af svona tannmæltu s-i. En b
og ð geta hæglega myndnzt
alveg við tennurnar. — Við
tannberg eða tennur myndast
einnig pamhljóðin f ala, ara;
r-hljóðið við sveifiu tungu-
broddsins, en 1-hi.ióðið við lok .
Enn aftar í munninum
(aftar við góminn) myndast
gómhljóðin svonefndu. Þau
eru bæði lofehljóð, nefhljóð og
önghljóð, eins og varahljóð
og tannhljóð (tannbergs-
hljóð). Lokhljóð eru sam-
hljóðin í agga, aggja, aka,
akja, akka, akkja. Ef vel er
að gáð, má finna að þau sem
eru hér stafsett með j-i,
myndr.st framar í munninum
en liin. Þau er því nefnd
framgómhljóð og hin uppgóm-
hljóð. Á undan sumum sér-
liljóðum er í íslenzku aldrei
uppgómmælt hljóð, heldur að-
eins framgómmælt., en þá er
það venjulega ekki stafsett
kj eða gj, heldur aðeins k
eða g. Þessi hljóð eru i, í,
e, æ, einnig tvíhljóðið ei, og
þess vegna ritum við gýs,
kisa, ,‘vera, kæra, keyra (ekki
gjýs, kjisa, gjera, kiæra,,
kjeyra eða þess háttar). Góm-
mælt nefhljóð er n á undan g
eða k (framgómmælt á undan
Framlia’d á 11. síðu.
un með tungubroddinum sjálf-
um, en opna leið fyrir loftið
en horfið er að því skak þó • til hliðanna. ; ' '
Eínahagsmálaírumvarp ríkisstjórnarinnar — Al-
menningur vantrúaður á ráðstaíanirnar
ÞAÐ ER EKKI laust við að
almcnningur beri lítið traust
til ráðstafana hinnar íhalds-
studdu fjögra krata stjómar,
en efnahagsmálafrumv. henn-
ar hefur nú verio lagt fram
á þingi og samkvæmt því
virðist kaup eiga að greiðast
með vísitölu 17'5 stig. Ann-
a.rs hef ég ekki kynnt mér
frumvarpið til hlítar enn, að-
eins heyrt frá því sagt í
þinvfréttum, en mér finnst á
fólki, að það sé uggandi um
Sað keklcun. verðlagsins verði
enga.n veginn í réttu hlutfalli
við lækkun kaupgjaldsins, þ.e.
sð lækkað kaupgjald verði
áþreifanleg staðreynd, en
lækkun verðlagsins sýndar-
imermska ein að meira eða.
minna leyti. Þá virðist mér að
frumvarp ríkisstjómarinnar sé
ekki hugsað sem nein varan-
leg lausn vandamálanna, held-
ur aðeins til bráðabirgða,
enda vandséð, hvernig komizt
Verður hjá því að kapphlaup-
ið milli verðlags og kaup-
gjalds haldi áfram, meðan
stjómarvöldin koma ekki auga
á neina leið til úrbóta nema
niðurgreiðslna- og bótaleið,
sem margviðurkennt er, að er
ófær, það hefur alltaf sótt !'
sama horfið aftur, þótt reynt
hafi verið að halda verð-
lagi og kaupi niðri með niður-
greiðslum úr rikissjóði. Og
ekki get ég gert að því, að
mér finnst greinilegt íhalds-
bragð að ráðstöfunum þessar-
ar stjómar; það er auðsæi-
lega kaupgjaldið, og þá eink-
um kaun verkafólks, sem er
henni mestur þyrnir í augum
og höfuðáhersla er lögð á að
lækka, burtséð frá þeirri stað.
reynd, að hækkað kaup er
p.fleiðing hækkaðs verðlags
en ekki orsök þess. Verklýðs-
samtökin hafa marglýst því
yfir, að þau kysu fremur að
kíaupmáttur launanna væri
tryggður heldur en þetta sí-
fellda kapphlaup milli verð -
lags og kaupgjalds, en í frum-
varpi ríkisstjórnarinnar virð •
ist mér engan veginn örugg-
lega frá því gengið, að kaup-
máttur launanna skerðist ekki
meira en sem nemur þeirri
Kauplækkun, sem i frumvarp-
inu er gerí ráð fvrir, og er
hún þó ærið nóg. Það er frá-
leitt að ætla að leysa efna-
hagsvandamálin með því einu
að láta láglaunastéttirnar
fóraa svo og svo miklu af
ktnmi sínu aegn í meira lagi
sýndarkenndum verðlækkun-
um; og sízt hefði maður bú-
ist við, að ríkisstiórn Alþýðu-
flokksins grini til slíkra úr-
ræða. Ef stióroarvöldin em
þeirrar skoðunar, að ,,lífs-
standardinn" sé rf hár, —
og það get. ég vel fallizt á, —
þá er skylda þeima að finr'a
leiðir til að bæta úr því á
raunhæfan hátt og réttlátan
gagnvart öllum þegnum þjóð-
félagsins.
IH;
Þjóðviljanum hefur borizt
eftirfarandi „Tilkynning frá
stjórn Lögreglufélags Reykja-
víkur: —
Stjórn Lögreglufélags Rvík-
ur hafa borizt almennar, skrif-
legar áskoranir frá lögreglu-
mönnum við embætti lög-
reglustjórans í Reykjavík um
að mótmæla illgirnislegum og
ósönnum árásum á Sigurjón
Sígurðsson, ‘lögreglustjóra, í
Þjóðviljanum undir dulnefn-
unum „Borgari" og „Lög-
reglumaður", þar sem lög-
reglustjóra er borið á brýn,
að hann e;gi sök á ófu'lkomn-
um húsakosti, sem lögreglu-
menn eigi við að búa, og að
eigi hafi verið byggð ný lög-
reglustöð o. fl.
Stjórn Lögreglufélagsins er
I.iúft áð verða- við þessum á-
skorunum og mótmælir harð-
lega fyrir hönd lögreglu-
manna áminnztum rógskrifum,
svo og öðrum níðskrifum um
lögreglumenn. Vitað er, að
lögreglustjóri hefur haft hina
beztu forgöngu um undirbún-
ing að byggingu nýrrar lög-
reglustöðvar og fangagevmslu,
enda er nú f.yrir hendi lóð og
allhá fjárupphæð, og er því
sízt að saka hann um, að
bvggingaframkvæmdir eru
ekki hafnar.
Lýsum við yfir fyllsta
trausti á lögregíustjóra, Síg-
urjón Sigurðsson, til að levsa
farsællega velferðarmál lög-
reglunnar.
Þá mótmælum við því einn-
ig, að nafn lögreglunnar sé
notað til æmmeiðandi skrifa.
Ýmsar aðrar fjarstæður í um-
ræddum greinum teljum við
ekki svaraverðar.
Reykjavík, 21. janúar 1959.
í stjórn Lögreglufélags. Rvík-
ur,
Erlingur Pálsson,
Bogi Jóhann Bjamason,
Guðmundur Hermannsson,
Óskar Ólason,
Bjarki Elíasson.“
Þjóðvil.janum er lcunnugt
um hvernig þessi yfirlýsing er
til komin, og gefur sú saga
næsta ömurlega mvnd af því
hvernig andrúmsloftið er h.já
lögreglunni undir stjóm Sig-
úrjóns Sigurðssonar.
Hér í b’aðinu hafa birzt
nokkrar greinar eftir „Borg-
ara“, þar sem fram hefur
komið efnisleg gagnrýni á
embættisstörf Íögfeglþstjóra,
en það er alkunna, og engir
vita það betur en lögreglu-
menn sjálfir, að hann hefur
reynzt lítt hæfur embættis-
maður, enda var hann ekki
settur í starfann vegna verð-
leika heldur af pólitískri ofur-
ást B.jarna Benediktssonar,
þáverandi dómsmálaráðherra,
á fvrrverandi leiðtogum naz-
istaflokksins íslenzka. Auk
greina borgara hefur birzt héf
grein um embættisfærslu lög-
Framhald á 10. síðu.
ÍSABELLA
KVENSOKKAR
Fást í verzlunum um land allt.
Veljið þá tegund sem yður hentar bezt.
ANITA - BERTA
(saumlausir)
MARTA — MÍNA — MARÍA
Gulir Grænir Bláir
miðar. miðar. miðar.