Þjóðviljinn - 14.11.1959, Qupperneq 7

Laugaxdagur 14. nóvember 1959 — ÞJÓÐVILJINN — (7 -
Mímvershir listamenn nð i jalelabahi
Þessi myud er tekin að tjaldabaki af kín-
verskum listamönnum frá Peking-óperunni að
búa sig undir ieiksýningu Frá vinstri Liu
Chin-hsin og Chu líung-fa, sem greiðir skegg
sitt áður en hann kemur frain á sviðinu
sem gamli ferjumaðurinn.
He'ti á vöruíegundum.
Ein stétt manna hefur öðr-
um fremur áhrif á málfar og
daglégt tal fólks, þegar frá
eru skildir uppalendur, for-
eldrar og- kennarar. Það er
verzlunarstéttin, -þeir menn
sem flyt.ia inn vörur, kynna
Tþær meðal almennings og
dreifa þeim undir nafni sem
■aimenningur lærir þegar í
stað og ber sér á tungu æ síð-
-an meðan varan helzt á
markaðnum Sá sem flvtur
inn nýjar tegundir varnings,
verður að veiip, honum heit.i
er nothæft pé í íslenzku máli.
Það er í siálfu sér eðlilegt
siónarmið l-pu^mannsins að
vilja gefa hlutunum heiti er
geri bá som aðgengileg-
asta í auq-um. fóiks. Kaup-
menuskusiónarmiðið á þó að
víkia fvrir nauðsyn tung-
nnw hpo-.v n,'1T1 prefst orða
aim hhiti pð-> luTgtök sem eiga
eftir að lengi í umferð
eða notkun í landinu. og
gangast í munni almennings
um iangan. aldur. Heitj sem
er gott frá siónarmiði móður-
málsins verður að vera ’fýrsta
krafa hvers heiðarlegs- ís-
lenzks mnflytiz.nda éða- verzl-
unaimanns. þegar hann velur
hei.ti varningi sínum. sem
lia-i selur svo almenningi.
Augivsingaheiti sem gæti
dregið að sér ögn fleiri fávtsa
kaupendur má ekki koma fyrr
en í aunarri röð. Islenzkir
iðnrekendur ættu og að siá
sóma sinn í því að framleiða
ek;n íslenzkan iðnvarning
urdir eriendum heitum, ef ís-
lpr-kt orð er til. Þó kemur
þr'faldlega fyrir að nauðsyn-
legt er að nota erlent vöru-
heiti, og þá þarf jafnan að
færa það til íslenzks vegar
með því að breyta hljóðasam-
böndum þess og setja á það
íslenzkar endingar, svo að
það falli inn í hljóðkerfi og
beygingakerfi málsins. Eg
s'kal nefna hér nokkur dæmi
þess.
Á s;ðari árum hafa verið
fundin u^p gerviefni alls
konar. Eitt hið algengara
þeirra er nælon. Þetta orð
nota allir sem tala um þetta
efni, en þó er raunar til önn-
ur mynd þess, nýyrðið „næl“,
sem er hvorugkyns og er því
í þágufalli ,,úr næli“. En
látum nú svo heita að orð-
myndin „nælon“ sé fullhæf í
íslenzku, þótt hin sé raunar
skemmtilegri. Margir íslenzkir
verzlunarmenn (ekki allir)
stafsetja þetta orð á enska
vísu, „nylon", og ætiast samt
til að það sé borið fram
nælon, í stað þess að eftir ís-
lenzkum framburðarreglum á
að bera, orðmyndina nylon
fram ,,nilon“. Stafurinn y er
sem sé aldrei borinn fram
sem æ í íslenzku. Okkur Is-
lendinga varðar ekkert. um
þáð, þó að þetta orð sé staf-
sett með y-i í ensku; þetta
er orð sem við tökum upp í
móðurmál okkar og þá eig-
um við að stafsetja það eftir
reglum þess, en ekki annarra
tnngrta. Þetta er stafsetning-
arhhð orðsins; hin hliðin er
be.vging þess. Varla held ég
annað komi til greina en hafa
þetta tökuorð hvoruskyns, og
sesja , það nælonið", enda
hefur notendum orðsins ekki
doft:ð annað í liug. Þá á þágu-
fallið að vera „næloni“, net
úr næloni, blússa úr næloni,
þetta er nælon og svo fram-
vegis, en ekki „úr nælon“;
það er álika og ef sagt er
„k'ippa mynd út úr blað“.
Á sömu lund skyldi farið
með orðið plast. Enska end-
ingin -ic á ekkert erindi með
þessu alþjóðlega orði, þegar
við tökum það upp í íslenzku,
heldur er bezt að stytta orðið
og segja og rita plast, enda
gera margir það, bæðj verzl-
anir og almenningur. Eg hygg
meira að segja að það fari í
vöxt. Þágufall orðsins verður
einnig að vera með i-i; „vara
úr plasti, leikföng úr plasti,
þettar"er plast, eitthvert plast-
efni, plastpoki11 o.s.frv.
Blaðamál.
Síðastliðinn miðvikudag var
Þióðviljinn að gera gys að
Tímanum fyrir orðalag á frétt
um stúlkubarn eitt sem komst
ekki heim til sín sökum
drvkkjuláta utan við heimili
sitt, en orðalag Tímans um
bennan atburð var klaufalegt.
Blaðíð sagði: >,Var týnd í bóli
virikonu sinnar, en blóðhund-
ur Flugbjörgunarsveitarinnar
fann hana.“ — Eg er ekki
sannfærður um að allir sem
lpsa þetta finni hvað er
klaufalegt við orðalagið, og
hsð er því þess virði að velta
því ögn fyrir sér.
Telpan svaf hjá vinkonu
simi þessa nótt — í hennar
bóli sem sé. Það er því rétt.
En þegar sögnin að týnast er
notuð, er hún almennrar
merkingar, þannig að hlutur-
inn sem týndist hlýtur að
vera margfalt minni en stað-
urinn sem hann týn:st í. Eg
get týnt bók innan um hmigu
af bókum, en bókin er ekki
týnd í vasa mínum, þótt ég
finni hana ekki fyrr en þar.
Vasinn er fundarstaðurinn, en
bókin hlyti að vera næsta lít-
il og vasinn ógnarsfór, ef
hún gæti týnzt þar. Á sama
hátt hefði verið heopilesra að
segia um telpuna að hún
hefði fundizt í bóli vinkonu
sinnar.
Látum þetta nægja að
sinni.
„Er fólki bara ekki
farið að líða of vel?”
Morgunblaðið boðar steínu stjórnarinnar
í efnahagsmálum
Morgunblaöið cg Alþýðublaöið forðast mjög að
ræða aðgerðir þær í efnahagsmálum sem stjórn-
arflokkarnir eru nú að semja um. Þó bregður út
af þesssu í Morgunblaðinu í gær; þar er komizt
svo aö orði í grein um kosningaúrslitin:
„í efnahagsmálum eru ekki til nein töfra-
lyf, sem læknað geta sjúkdóminn á stuttum
tíma og sá.rsaukalaust. Nei, þjóðin hefur lif-
að um efni fram, bað er allt og sumt!!!
„Hver einstaklingur, þjóðarheildin, hefur
eytt meiru en til var. Og ráðið er aðeins eitt.
Áð taka það allt af fólkinu aftur, sem það hef-
ur fengið umfram ba.ð sem hæfilegt var ...
„Er fólki bara ekki farið að líða of vel?
Hafa menn ekki gott af því að leggja svolítið
að sér um tíma, oa vita hvort ánægjan verð-
ur þá ekki meiri á eftir."
Þetta er mjög skýr kenning. Nú á „að taka það
allt af fólkinu aftur“ sem það hefur áunnið sér
meö kjarabaráttu sinni og stjórnmálabaráttu —
framyfir það sem ,,hæfilegt“ er handa alþýðu
manna að mati auðmannanna í Sjálfstæðisflokkn-
um. Fólki er „farið að líða of vel“, og meginverk-
efni næstu stjórnar á að vera aö leiörétta það.
Krafa Alþýðuflokksins: Emil
verði áfram forsætisráðherra
Ólafur Thors „ætti að draga sig í hlé"!
Sú krafa er borin fram í Alþýðublaðinu í gær að Em-
il Jónsson en ekki Ólafur Thors verði forsætisráðherra
hinnar nýju ríkisstjórnar.
Þessi krafa er borin fram
í grein sem er undirrituð ,,V-
St.“, en hún er auðsjáanlega
birt með mikilli velþóknun
„Ætti að draga sig í hlé“
„Svik við þjóðina“ verði hann
ekki forsætisráðherra.
ritstjórnarinnar. I greminni
segir m.a. svo:
„Nú er verið að reyna að
mynda nýja ríkisstjórn. Um
það, hvernig það tekst, @kal
engu spáð. En mörg aðkall-
andi verk liggja fyrir þingi
og stjórn. Væri ekki úr vegi
að vel væri vandað til h:nnar
nýju stjórnar og ekki flanað
að neinu. En eitt vi'di ég
segja fyrir mitt leyti sem ó-
flokksbundinn borgari, að ég
te’ili mjög sanngjarnt gagn-
vart reynslu undanfarinna
ára að gefa Ólafi Thors og
Hermanni frí frá forustu
liinnar nviu rík:sstiórnar. —
Þeim heúir mistekizt forust-
an og ættu að draga sig í
hlé ...... Nýafstaðnar kosn-
ingar hafa sýnt að þjóðin
kann að meta stjcrnarforustu
Emils Jónssonar enda hefur
hann margt gott aert þann
stutta tíma pem st.iórnin hans
hefur setið að völdum og þsð
spá:r góðu ef hann fær ?ð
halda um stiórns.rtaurnana ó-
truflaður af pni’Urip'a.röflum.
Þess v,'P->a te1 ért hað svik
við bióðim ef F.m;' .Tónesrui
verður ekkí búin stjórnarfor-
ustan áfram“.
Það mun vera hugsað sem
sérstök hnúta til Ólafs að
leggja hann og Hermann
Jónasson að jöfnu!