Þjóðviljinn - 02.12.1959, Qupperneq 4

4) — ÞJÓÐ'VILJINN — Miðvikudagur 2. desember 1959
Úr
ýmsum
áttum
ÍT'nglendingur einn, sir
^ Michael Balcon, virðist
hafa hug á að feta í fót-
spor hins fræga bandaríska
kvikmyndagerðarmanns Cecil
B. De Mille, sem lézt fyr-
ir fáeinum árum. Hann hef-
ur eem sé ákveðið að gera
kvikmynd eftir kafla úr
gamla testamentinu, þar
sem segir frá Rut. Ætlunin
er að taka kvikmyndina að
einhverju leyti í ísrael, á
þeim slóðum er atburðir eru
látnir gerast. Þeir, sem sagt
hafa frá þessari ráðagerð í
erlendum kvikmyndatímarit-
um, segja, að einhver hafi
að sjálfsögðu orðið að fara
í klæði C. De Mille fyrr eða
síðar, en þeir óttast jafn-
framt að þau séu heldur
stór fyrir sir Balcon.
★
¥ Tr því nafn Cecil B. De
Mille er nefnt, er ekki úr
vegi að geta þess, að banda-
ríska kvikmyndafélagið Mot-
Atriði úr kvikmynd sem
gero hefur verið eftir einni
af skáldsögum Williams
Faulkners „The Sound and
the Fury“, Leikendurnir eru
Jack Warden og Etliel
Waters.
ion Picture Associates hef-
ur uppi ráðagerðir um
gerð myndar um ævi hins
fræga kvikmyndajöfurs. Eig-
endur þessa félags eru dótt-
ir De Mille og tengdasonur,
og þau hafa þegar ha;idbær
þrjú heiti á fyrirhugaða
mynd: „C. B. De Mille“,
„Cecil De Mille“ og „Saga
De Mille".'
Áður en Cecil B. De Mille
féll frá hafði hann haft uppi
áform um gerð kvikmyndar
um skátahreyfinguna og
stofnanda hennar Baden-
Powell lávarð. Hafði hann í
rauninni byrjað að vinna að
myndinni fyrir 14 árum árið
1935 og skyldi Henry nokk-
ur Vilcoxon fara með aðal-
hlutverkið. Nú hefur David
Niven verið ráðinn til að
leika Baden-Powell. Kvik-
myndin á að nefnast „Að
viðlögðum drengskap“.
Tveggja dálka myndin hér
á síðunni birtist í nóvember-
hefti kvikmyndatímaritsins
Films and Filming og fylgdi
henni svohljóðandi texti:
„Kvikmyndaframleiðendur
hafa um langt skeið reynt
að gera kvikmyndir eftir
ýmsum af hinum sígildu
skáldsögum heimsbókmennt-
anna, en nú eru þeir famir
að veita þeim fullkomnustu
Hollywood-meðferð, jafnvel
þó að breyta þurfi sögunum
í veigamiklum atriðum.
Menn ráku upp stór augu,
einkum í Skotlandi, þegar
Walt Disney færði fram á
sjónarsviðið s.l. sumar 21
árs gamlan bandarískan
leikara og fól honum hlut-
verksögu persónunnar frægu
David Balfour, 14 ára.
Nú hefur 20th-Fox, aug-
sýnilega vegna frjágróða-
sjónarmiðsins skipað Pat
Boone í mynd þá, sem fé-
lagið hyggst gera eftir
skáldsögu Jules Verne „Að
jarðarmiðju". Enda þótt fé-
lagið fullvissi okkur um að
kvikmyndin sé ekki söngva-
mynd, er Pat Boone ætlað
að syngja nokkur lög í
henni.
Við munum eklci betur en
herra Verne hafi alls ekki
leitað til sönglaga til þess
að gera sögu sína þess virði
að kvikmynd yrði gerð eftir
henni. Eru framleiðendur að
missa kjarkinn að því er
snertir hina bókmenntalegu
sannfæringu ?“
Þess skal getið hér til við-
bótar að íslendingur, Pétur
Rögnvaldsson, kunnur í-
þróttamaður hér heima, fer
með eitt af meiriháttar hlut-
verkunum í kvikmynd þess-
ari. Auk Peter Ronsons, eins
og Pétur kallar sig nú, eru
aðalleikendurnir Pat Boone
sem fyrr var nefndur, Jam-
es Mason og Arlene Dahl.
Sjást þau öll á myndinni;
Pétur er hávaxni maðurinn
ljóshærði.
BÆJÁRPÖSTURINN
• 1. desember
í gær var fyrsti desember.
Þann dag árið 1918 náði ís-
lenzka þjóðin merkum áfanga
í sjálfstæðisbaráttu sinni með
endurheimt fullveldisins úr
höndum Dana. Var dagurinn
af því tilefni gerður að þjóð-
hátíðardegi og hélzt svo fram
að stofnun lýðveldisins 1944,
er 17. júní var valinn þjóð-
hátíðardagur. 1. desember er
þó enn hátíðlegur haldinn af
mörgum, sem merkisdagur í
eögu þjóðarinnar, og hafa
stúdentar sérstaklega kjörið
hann að sínum degi og fer
vel á því. Islenzkir Hafnar-
stúdentar lögðu á sínum tíma
drjúgan skerf til sjálfstæðis-
baráttu okkar og ýmsir af
helztu forvígismönnum okkar
í þeirri baráttu, bæði fyrr og
síðar, hafa komið úr röðum
stúdenta. Og hvar ætti andi
frelsisins líka fremur að búa
en í brjóstum ungra og stór-
huga menntamanna?
• Er eldurinn
kulnaður
Eins og alkunnugt er, er
sjálfstæði okkar íslendinga
svo háttað í dag, að við bú-
um í tvíbýli í landi okkar við
erlendan her. Það tvíbýli get-
ur aldrei fært okkur annað
en frelsisskerðingu og niður-
lægingu, jafnvel algeran
dauða og tortímingu. Skyldi
hugur íslenzkra stúdenta og
menntamanna ekki standa í
báli? Ef svo er, fara þeir vel
með þann eld margir hverjir
Og kunna frábærlega að gæta
þess, að hann brjótist hvergi
út. Sannleikurinn er sá, að á
síðustu árum hefur farið
furðu lítið fyrir hlutdeild
stúdenta í sjálfstæðisbaráttu
þjóðarinnar. Hjá fjölmenn-
ustu stúdentasamtökum þjóð-
arinnar. Stúdentafél. Reykja-
víkur, hefur ekki sézt örla á
lífsmarki um árabil, enda_
hefur dauð hönd íhaldsins og
peningahyggjunnar hvílt
þungt á þeim samtökum
lengi. Og háskólastúdentar
hafa heldur ekki borið gæfu
til að halda vöku sinni sem
skyldi. I stúdentaráði hafa
Framhald á 11. síðu.
82. þáttur 2. des. 1959
ISLENZK TUNGA
Ritstjóri: Árni Böðvarsson
Nokkur sérheiti sem eru
eitt orð eru þó oft notuð ó-
beygð, og verður þá fyrst
fyrir mér tímaritið „Satt“.
Mér er spurn hvort nokkur
lesenda þess segist hafa lesið
þetta eða hitt í „Sönnu“; ég
efa það, flestir segðu „í
Satt“. Þá myndu sumir vilja
koma sér úr vandanum með
því að segja „í tímaritinu
Satt“ eða eitthvað þvílíkt. Nú
kemur út vikublaðið „Ásinn“
og á sér sams konar lesenda-
hóp og Satt. Ég treysti mér
ekki til að skera úr því hvort
það fólk talar fremur um
greinar sem það hafi lesið
„í Ásinn“ eða „í Ásnum“.
Engin afsökun held ég sé þó
til fyrir íslenzkumælandi fólk
að hafa slíkt einfalt nafnorð
óbeygt í tali sínu. Allir segja
„í Þjóðviljanum“ og „í Tím-
anum“, en um Vísi gegnir
öðru máli vegna þess að það
orð kemur inn í hinn algenga
beygingaflokk orða eins og
„læknir, hellir“. Þetta sprett-
ur meðfram af tíðni þessara
orða. Stjórnmálablöðin eru
oft skömmuð rækilega af
andstæðingum, og enginn
blaðamaður er svo fákunn-
andi að hann kunni ekki að
beygja orð eins og Tíminn
eða Þjóðviljinn, að ekki sé
talað um heiti sem enda á
-blaðið (Alþýðublaðið, Morg-
unblaðið). Ritmálið hefur sín
áhrif á talmálið, en um blöð
eins og Ásinn eða Satt er
lítið skrifað.
Þá eru samsett heiti stofn-
ana o.þ.h. Skemmtileikur
(„refja“, eins og einhver
stakk upp á fyrir revýa“)
einn var sýndur hér í
Reykjavík s.l. vor, og 26. júní
sagði Þjóðviljinn á 'fyrstu
síðu: Næst var fluttur þátt-
ur úr „Frjálsir fiskar“. —
Hér hefðu sumir viljað hafa
„refjunni" eða þvílíkt á und-
an heiti leiksins og þótt þá
fremur leyfilegt að hafa það
sjálft óbeygt. Aðrir hefðu
talið rétt að beygja orðin og
eegja „þáttur úr Frjálsum
fi.skum". Það er sú lausn sem
eðlilegust er íslenzkri tungu,
þegar unnt er að koma henni
við. Svo er þó ekki ávallt.
Allir eru sammála um að
bókaheiti og þess háttar, sem
er heil setning, verði ekki
beygð. Því segja allir: Hans
er getið í „Hver er maður-
inn“ — Bókarheitið verður
ekki beygt. En stundum er
heitið engin heil setning,
heldur tvö fallorð, svo sem
leikritsheitið „Vér morðingj-
ar“. Mundi nokkur tala um
„sýningu á Oss morðingj-i
um“? Ég geri ekki ráð fyrir
því. Sama er um „kafla úr
„Lífinu og mér“ eftir Eggert
Stefánsson; þannig tekur
enginn til orða.
Samsett heiti verzlana og
annarra fyrirtækja eru oft
höfð óbeygð. Þó er ástæðu-
laust að sleppa beygingum á
heitum sem samsett eru með
tveim hliðstæðum fallorðum
eða einkunn og fallorði (t,d.
Sjálfstætt fólk, íslenzkir guð-
fræðingar, Sannar sögur,
Blóm og ávextir, Tau og töl-
ur), ef bæði orðin eru í þriðju
persónu. I heitinu „Vér morð-
ingjar" og „Lífið og ég“ er
einmitt hluti heitisins orð í
fyrstu persónu, og þess
vegna verður það ekki beygt,
svo mynd sé á.
Hér hefur verið drepið á
nokkur atriði um beygingu
samsettra sérheita á stofnun-
um og þvílíku, og ætti að
vera ljóst að sama reglan
getur ekki skilyrðislaust gilt
um öll slík nöfn; þar verður
nokkurt mat að koma til
hverju sinni. En rétt er að
hafa í huga að allar undan-
þágur frá beygingum eru
frávik frá aðalreglum ís-
lenzkrar tungu og því þurfa
undanþágurnar að vera eins
fáar og unnt er, og ekki ætti
að víkja frá þeim nema brýna
nauðsyn beri til. Og um sér-
heiti stofnana, bóka eða þess
háttar er sú nauðsyn ekki
brýn nema í örfáum tilvikum
slíkum sem hér hafa verið
talin.
Tvöföld neitun
Að lokum er rétt að minn-
ast á eitt atriði sem oft er
of lítill gaumur gefinn, en
það er tvöföld neitun. Allir
skilja hvað orðið sjaldan
merkir, og þá skilja menn
væntanlega að ósjaldan
merkir = oft. Orðasambandið
„ekki ósialdan" getur þá
ekki að réttu lagi merkt ann-
að en ekki oft, þ.e. = sjald-
an. Það er þó oft notað í
þveröfugri merkingu, alveg
eins og gleymzt hafi að tvær
neitanir vega venjulega hvor
aðra upp í íslenzku. Og það
var því næsta hlálegt þegar
forstjóri þjóðþrifafyrirtækis
eins var í fvrravetur í út-
varpi að þakka almenningi
fyrir góðan iskilning á málum
fvrirtækisins og rausnarleg
fiárframlög til þess. Forstjór-
inn saaði m.a.: Það hefur
„ekki ósjaldan komið fyrir
að“ þetta fyrirtæki eem hann
tdtók svo nánar, „hafi feng-
ið stórgjafir". Að s.jálfsögðu
væri þetta orðalag stórlega
móðgandi við allan þann
fjölda manna sem gefið hafa
bessu fyrirtæki giafir, ef ekki
hefði verið auglióst af sam-
bandinu við hvað var átt. —
Tvöföld neitun er gömul í
málinu, en annars verður
þetta, ekki rakið frekar hér
í þetta sinn.
Trúlofunarhringir, Steln-
hringir, Hálsmen, 14 og
18 kt. gull.