Þjóðviljinn - 12.12.1959, Page 6

6) — ÞJÓÐVILJINN — Laugardagur 12. desember 1959
þlÓÐVIUINN
ÚtgefandírBameiningarflokkur alþýðu - Sóslalistaflokkurinn. - Ritstjórar:
Magnús Kiartanssoniáb.), Magnús Torfi Óiafsson, Sigurður Guðmunds-
son. — .Fréttaritstjörar: ívar H. Jónsson, Jón Bjarnason. — Auglýsinga-
sL,»örþ. Guðgeir Magnusson. - Ritstjórn, afgreiðsla, auglýsingar, prent-
smiðja: Skólavörðustig 19. - Sími 17-500 (5 línur). - Áskriftarverð kr. 30
á mánuði. — Lausasöluverð kr. 2.00.
Prentsmiðja Þjóðviljans.
Þeir óttast enn kosningar
'C'jármálaráðherra Sjálfstæðisflokksins boðaði á al-
þingi sem stefnu ríkisstjórnarinnar að tekið
Verði upp nýtt efnahags-og fjármálakerfi, og hann og
aðrir ráðherrar gáfu í skyn að fengi stjórnin vilja
sínum framgengt að reka þingið heim, yrði þetta
nýja efnahags- og fjármálakerfi fullskapað í janúar-
lok, þá hefðu ráðherrarnir og sérfræðingar þeirra
haft frið og næði til að reikna og sníða og klæða hið
nýja kerfi í löggjafarbúning, sem Alþingi ætti þá
að gera svo vel og samþykkja. Þessi var myndin
sem helzt fékkst af fyrirætlunum ríkisstjórnarinnar
fyrir þingfrestunina.
C'n þegar alþingismenn leyfðu sér að spyrja ráð-
herrana hvers eðlis hið nýja efnahags- og fjár-
málakerfi ætti að verða, komu einkennileg undan-
brögð til sögunnar, ráðherrarnir gerðust óværir í
Sætum sínum og smokkuðu sér út úr þingsalnum,
lengri tíma eða skemmri, eða svöruðu út í hött. Hins
vegar létu þeir blöð sín skrifa dag eftir dag að
álþingismenn væru með ótilhlýðilegt atferli á Al-
þingi, þeir væru reyndar að ræða vandamál efna-
hagslífsins og þjóðlífsins í heild, eins og þeir héldu
að alþingismenn ættu að leysa út þeim vanda eða
hafa eitthvað að segia um lausn hans, í stað þess að
^reysta bara ríkisstjórninni og sérfræðingum hennar
fram í janúarlok.
¥»ví var haldið fram á Alþingi, án þess að ráðherr-
arnir andmæltu því, að hugsjón ríkisstjórnar-
innar um hið nýja efnahags- og f jármálakerfi væri
mjög í ætt við boðskapinn sem Jónas Haralz ráðu-
neytisstjóri var látinn flytja þjóðinni 1. desember.
Þingmenn Alþýðubandalagsins sýndu fram á, með
rökum sem heldur ekki var andmælt, að það kerfi
sem ráðuneytisstjórinn boðaði, hlyti að hafa í för
með sér margs konar bágindi fyrir alþýðu manna,
lækkuð laun, aukna dýrtíð, miklu minni atvinnu
og stórversnandi lífskjör yfirleitt. Má telja auðskilið
að ríkisstjórn sem gengur með slíkar fyrirætlanir
vilja fresta að sýna þær fram í janúarlok.
ÍTm það bil sem þing kemur saman á ný og ríkis-
^ stjórn Sjálfstæðisflokksins og Alþýðuflokksins
lætur hið nýja efnahags- og fjármálakerfi sjást svart
á hvítu, verður búið að kjósa stjórnir í flestum
stærstu verkalýðsfélögum landsins. Ríkisstjórnin
veit að sé verkalýðshreyfing landsins sterk og ein-
huga, getur engin ríkisstjórn á íslandi komið fram
eða viðhaldið til frambúðar lögum eða ráðstöf-
unum sém þýða stórárás á lífskjör alþýðunnar. Því
munu stjórnarflokkarnir nú sem fyrr leggja á það
æðislegt kapp að reyna að hrifsa til sín stjórnir sem
flestra verkalýðsfélaga, ef með þeim hætti mætti
takast að sundra verkalýðssamtökunum í baráttunni
gegn kjaraskerðingu og árásum ríkisvaldsins. Þá
einingu á að eyðileggja með náinni samvinnu íhalds
og Alþýðuflokks í verkalýðsfélögunum.
T andvaraleysi kaus fjöldi verkamanna og alþýðu-
manna yfir sig þá flokka sem skriðu sarnan í
afturhaldsstjórn Ólafs Thórs og kumpána. Vegna
þess hve þeir þóttust sleppa billega eftir fyrstu
árásirnar á lífskjörin og verkalýðshreyfinguna, kaup-
ránið í fyrravetur, hafa þeir afráðið að halda árás-
unum áfram og nú í stærri stíl. En Sjálfstæðis-
flokkurinn og Alþýðuflokkurinn óttast einnig þær
kosmngar sem nú eru eftir: stjórnarkosningarnar
í verkalýðsfélögunum. Þar geta alþýðumenn enn
sagt við ríkisstjórn þessara flokka: Hingað og ekki
lengra, svo eftirminnilega, að þeir hugsi sig tvisv-
ar um áður en lagt er til átaka við alþýðu landsins.
— s.
84. þáútur
12.des. 1959.
ÍSLENZK TUNGA
Ritstjóri: Árni Böðvarsson.
Við gerum þá kröfu til út-
varpsins að það efni sem þar
er flutt sé á vönduðu máli og
orki a.m.k. ekki til málspjalla.
Starfsfólk þeirrar stofnunar
gerir líka sitt til að svo megi
verða. En ekki tekst alltaf
svo vel til sem skyldi, og
fréttaauka með kvöldfréttum
5. þ.m. var næsta, hláleg mál-
villa, sem ætti ekki að koma
fyrir þá er tala við alþjóð
í gegnum útvarp. Rætt var um
austurför Eisenhowers Banda-
ríkjaforseta og komizt að orði
á þá leið að menn hefðu
komið til að ,,óska honum
góða, örugga og árangursríka
ferð.“
„Aldrei hefur þú óskað mér
svona ills, Þorgils minn,“
sagði Þórdís gamla á Rauð-
nefsstöðum, þegar hún hnerr-
aði og húsbóndinn bað fyrir
henni á dál’ítið óvenjulegan
hátt, óskaði þess að myrkra-
höfðinginn gerðj hana útlæga
úr endilöngu ríki sínu. Sú
kerling hefur kunnað! að fara
rétt með sögnina að óska. Og
sama hefur verið \im Leiru-
iækjar-Fúsa, þegar hann orti
í brúðkaupi dóttur sinnar:
Ykkur er skvlt ég óski góðs,
ekki er mér það bannað.
Eftir staupa fylli ■ flóðs
farið þið — — — o s.frv.
(sbr. þjóðsögur Jóns Árna-
sonar).,
Raunar er þarflaust að vera
að rekja dæmi þess hvernig
sögnin að óska hefur alla tíð
verið notuð í íslenzku: hún
hefur alltaf tekíð með sér
eignarfall um óskina sjálfa,
og þágufall um þann sem ósk-
in beinist til. Þess vegna hefði
útvarpsmaðurinn átt að
segia: „óska honum góðrar,
ferðar“. S>-
I þessu sambandi dettur
mér ’í hug að nú fer tími
jólákveðjanna í hönd, og þá
má alloft siá ambögu eins og
þessa „G'eðileg jól, gott og
farsælt nvtt ár, óska ég þér“,
jafnvel hjá þeim sem heldur
vilja óska vinum sínum góðs
en gott. Um iólin óskum við
hvert öðru gleðilegra jóla og
farsæls nýs árs (eða nýárs),
þegar að því kemur, og þess
vegna eiga orðin að beygiast:
„Gleðilegra ióla (góðs og far-
sæls nýárs) cska ég þér“,
hvernig sem orðunum er rað-
að í .iólakveðiuna Kveðjur á
hátíðum eins og jólum og ný-
ári eru of fal'egar til þess að
hæfi að brenela bær. svo sem
dæmi hefur verið sýnt hér um.
kann að vera, og þá í al-
gengustu beygingarmyndinni.
Loks kemur síðast fram í
hugann sá hlutinn sem setn-
ingafræðilega ætti að koma
fyrst, „óska ég þér“, frumlag
setningarinnar (og andlag).
Þetta er hliðstætt því
sem alloft má heyra, en er
engu síður rangt: „Það býst
ég við, það slcil ég ekki í,
það geri ég ráð fyrir, það
vildi ég óska“. Margar því-
líkar setningar eru látnar
hefjast á fornafninu það ’í
nefnifalli, þótt það ætti ann-
ars að vera beygt samkvæmt
því sem kemur siðar í setn-
ingunni. Enginn segir: ég
býst við það, ég skil ekki í
það, ég geri ekki ráð fyrir
það, — heldur er þágufallið
því alls staðar notað þegar
svona stendur á, og sama er
að sjálfsögðu rétt þó að orða-
röðinni sé breytt. Breytt
orðaröð ein breytir ekki
beygingum orða, heldur breyt-
ist beygingin aðeins ef af-
staða orðanna innbyrðis
breytist, en ekki skal ég, fara
frekar útí það nú.
Eitt hinna leiðustu töku-
orða sem nokkurn tíma hafa
komizt inn í íslenzku, er sögn-
in að ske. Henni má finna
flest til foráttu, nema það að
hún er orðin mjög gömul í
málinu, a.m.'k. síðan um siða-
skipti Samt hefur hún ekki
íslenzkazt til að öðlast þegn-
rétt í tungunní. Er þar fyrst
að engin íslenzk sögn endar
á -e í nafnhætti; að ske
gengur þv'í móti 'íslenzkri mál-
hefð að þessu leyti. í öðru
lagi er það andstætt öllum
lögmálum íslenzkrar tungu að
nútíð af sögn myndist með
endingunni -ður; nútíð skeður
stenzt þvi ekki heldur frá ís-
lenzku sjónarmiði, enda er
hún tþ komin fyrir misskiln-
ing úr dönsku (nútíðinni
sker) rr.unar gama’IVi. I
stuttu máli má segja að þessi
sögn hafi 'komizt há’fn leið
úr dönsku til 'íslenzku. stað-
næmzt þar og steinrunnið
eins og nátttröll. —
Öðru máli gegndi um þetta
orð eins og önnur tökuorð. ef
það fyllti e'tthvert opið skarð
í íslenzku. Svo er ekki, því að
við höfum nóg orð sem nota
má í stað þess. Venjulega raá
nota sagniliar að vera eða
gerast. „Það getur vel skeð'c
er þá „það getur vel verið“,
„har skeður margt“ verður
,.þar gerist margt“, o.s.frv.
Auk þess eru að sjálfsögðu
orðasamböndin koma fyrir,
bera til, bera til tiðjnda,
henda, ískerast, og trúlega.
fleiri.
Þetta orðskr'ipi hefur alið
af — eða fært með sér — tvö
atviksorð, máske og kaimske.
I þessari mynd srnni eru þau
ekki nothæf ís’enzka, því að
ekkert íslenzkt orð hefur
endinguna e; hins vegar er -r
m.a. ending atviksorða (sbr.
ekki, lengi o.fl.). En mynd-
irnar máski og kannski hafa
fengið svip íslenzkra át-
vi'ksorða, af því að þær hafa
endinguna -i og hafa þv'í
m’sst ber tengsli við vand-
ræðaorðið ske.
Að lokum ein spurningr
hvers vegna nota 'íslenzk blöð
sem einhver.ia virðingu bera
fyrir Bandaríkjum Norður-
Ameríku, stundum hina ensku
skammstöfun á heiti þeirra,
USA? Ef lesið er úr þessari
skammstöfun eftir íslenzkri
venju, verður það næsta, hlá-
legt, Usa, og minnir helzt til
mikið á óvirðuleg hljóðasam-
bönd íslenzk eins og busa og
fleiri. Ekki er nein ástæða
fyrir okkur að nota hina
ensku skammstöfun heitisins,
úr því að við eigum fullgott
’íslenzkt nafn á þessu r'íkja-
sambandi
Ritgerðasöfn og skáldsögur
eftir íslenzka höfunda
frá Bókaforlagi Odds Björnssonar
Ritgerðarsöfn eftir húnvetnskan bónda og bókmennta-
gagnrýnanda Morgunblaðsins eru meðal bóka sem Bókafor-
lag Odds Björnssonar á Akureyri hefur nýlega gefið út.
V.-
Ekki ætln, ég mér að gefa
fullnægjandi skýringu á or-
sökum þeirrar tilhneigingar
sem hér b’rtist til að gera
málið einfaldara, en einhver
skýring mætti það vera að
fremur hættir fólki við þess-
ari ambögu ef aðalorð kveðj-
unnar, t.d, „gleðileg jól“, er
komið á undan. Þegar mað-
ur ætlar að bera fram slíka
kveðju, þá kemur fyrst fram
í huga hans kveðjan sjálf
„gleðileg jól, farsælt nýtt ár“,
eða hver sem hún annars
Húnvetnski bóndinn er Magn-
ús Björnsson á Syðra-Hóli. í
bók hans, Hrakhólar og Höfuð
ból, eru e'lefu þættir um menn
og atburði, flest frá síðustu
öld, svo sem Jónas í Bratta-
hlíð, Holtastaða-Jóhann og Þór-
dísi Ebenesersdóttur, húsfrú á
Vindhæli. Aður er komin út
eftir Magnús bókin Mannaferð-
ir og fornar slóðir.
Nýju fötin keisarans heitir
bók eftir Sigurð A. Magnússon,
bókmenntagagnrýnanda Morg-
unblaðsins. Hún er safn greina
og fyrirlestra á íslenzku,
dönsku og ensku. Þar er víðast
fjallað um samtímabókmenntir,
islenzkar og erlendar.
Bók eftir Þorbjörgu Árna-
dóttur nefnist Pílagrímsför og
ferðaþættir. Þar er sagt frá
ferðalögum suður um Evrópu,
aðallega um Ítalíu, til. Banda-
rikjanna og um ísland.
Ármann Dalmannsson sendir
frá sér ljóðabókina Ljóð af'
lausum blöðum.
Skáldsaga eftir Hafstein Sig-
ui-bjarnarson nefnist Drauimir-
inn. Hún fjallar um sama fólk
og fyrri saga höfundar,',Kjör-
dóttirin á Bjarnarlæk.
Önnur íslenzk skáldsaga frá
sama forlagi er Systir læknis-
ins eftir Ingibjörgu Sigurðar-
dóttur.
Loks er að nefna þýddæ
skáldsögu, Fórn snillingsins eft-
ir A, J. Cronin á þýðingu Magn-
úsar Magnússonar.
Til jóla
Seljast eldhússtólar.
Ódýrt.
FKAKKASTÍG 15.
Sími 12-4-91.