Þjóðviljinn - 15.12.1959, Qupperneq 6

6) —- ÞJÓÐVILJINN — Þriðjudagur 15. desember 1959
ÞlÓÐVIUINN
Útgefandi: Sameiningarflokkur alþýðu - Sósjalistaflokkurinn. - Hitstjórar:
Magnús K.iartansson (áb.), Maghús Torfi Ólafsson, Sigurður Guðmunds-
son. — Fréttaritstjórar: fvar H. Jónsson, Jón Bjarnason. — Auglýsinga-
stióri: Guðgeir Magnússon. — Ritstjórn, afgreiðsla, auglýsingar, prent-
smiðja: Skólavörð'ustig 19. - Sími 17-500 (5 línur). - Áskriftarverð kr. 30
á mánuði. — Lausasöluverð kr. 2.00.
Prentsmiðja ÞjóðvilJans.
„Made in U.S.A.”
TTmabil hernámsins er saga samfelldrar niður-
lægingar, og engir hafa verið eins grátt leiknir
og agentarnir sjálfir; það sem þeir kunna að hafa
áunnið sér í fjármálum hefur tapazt margfaldlega
í glötuðu manngildi og týndri æru. Aldrei hafa þó
agentarnir verið látnir sæta annarri eins meðferð
af yfirboðurum sínum og seinustu vikurnar, þegar
bandar’sk stjórnarvöld hafa að því er virðist vit-
andi vits lagt áherzlu á að hafa íslenzk stjórnarvöld
að háði og spotti. Hafa valdamenn Bandaríkjanna
sérstaklega gert sér leikr að því að skopast að Guð-
mundi í. Guðmundssyni utanríkisráðherra og sanna
að á hann sé litið eins og hvert annað húsdýr banda-
rísku herstjórnarinnar.
íjegar fyrstu fréttirnar bárust um fyrirhugaðar
1 breytingar á hernáminu vissi utanríkisráðherra
íslands auðsjáanlega ekkert um málavexti. Hann
gekk þá á fund bandaríska sendiherrans og bað
hann að segja sér eitthvað; og að því loknu reyndi
hann enn að skrúfa sig upp í yfirlæti og koma fram
á alþingi sem valdamaður í hernámsmálurn. Hann
sagði orðrétt:
„ljetta mál er að sjálfsögðu á algeru jrum- og byrj-
unarstigi, og hefur ríkisstjórn íslands hvorki
unnizt tími né tóm til að athuga þetta mál og ræða
sem skyldi. Ríkisstjórnin mun að sjálfsögðu athuga
málið gaumgœfilega og þegar sú athugun hefur farið
fram mun hún taka sínar ákvarðanir“.
„Að sjálfsögðu“ kemur tvívegis fyrir 1 þessum
setningum; svo mikið var ráðherranum í mun
að lýsa því hversu sjálfsagt það væri að hann —
sjálfur varnarmálaráðherrann — og ríkisstjórn Is-
lands létu ekki fyrirskipa sér neitt, heldur athug-
uðu málin gaumgæfilega og tækju svo sínar ákvarð-
anir um hernám landsins! Auðvitað hefur banda-
ríska sendiráðið símað þessi ummæli ráðherrans til
stjórnar sinnar — en svör hennar urðu þau að birta
tafarlaust opinbera tilkynningu um það að endan-
lega sé ákveðið að allur landherinn verði fluttur
heim á fyrrihluta næsta árs, en í staðinn skuli auka
aðrar deildir hersins. Bandaríska herstjórnin tilkynnti
þannig eins fruntalega og hún gat að henni kæmi
ekkert við þótt íslenzk stjórnarvöld þættust vera
að athuga málið; henni kæmi ekkert við þótt utan-
ríkisráðherra íslands þættist vera að taka „sínar
ákvarðanir“! Getur hún nú sagt við agenta sína líkt
og kerlingin sagði við son sinn: „Sveið þig ekki í
sitjandann þegar ég flengdi þig 1 gær?“
A uðvitað er þessi framkoma bandarísku herstjórn-
arinnar algert og einstaklega dólgslegt brot á
ákvæðum hernámssamningsins. En hún telur sér
auðsjáanlega henta að lítillækka umboðsmenn sína,
og henni kemur ekki til hugar að nokkur hætta sé
samfara því. Trúlega er það rétt mat hjá herstjórn-
inni, að minnsta kosti er það eftirtakanlegt að
hernámsblöðin þora ekki að segja neitt um þetta
mál frá eigin brjósti. Þau eru að bíða eftir því að
fá stefnu, og sú stefna kemur eflaust fyrr en varir,
vandlega merkt framleiðslunafninu: „Made in
U.S.A.“ — m
15. desember - 1959
1859
Frá flestum þjóðum heims
komu 3336 menn saman á þing
í Varsjá nú í sumar, 44. al-
þjóðaþing esperantista. Hvaðan
sem þeir komu. töluðu allir
sömu tungu. hvítir menn og
svartir, gulir og' brúnir. Evrópu-
menn og Asíu. fólk frá Ame-
ríku, Afríku, Ástralíu. Engin
þing eða alþjóðasamkomur eru
líkar alþjóðaþingum esperant-
ista að þessu leyti, hver mað-
ur skilur annan, og fögnuður
þess skilnings er mikill, það
verður svo auðskilið að menn
ólíkra þjóðerna geta lifað sam-
an í sátt og bræðralagi. Og
í sumar streymdu esperantistar
hvarvetna úr heimi til Póllands,
þingið var haldið þar í niinn-
ingu aldarafmælis L. L. Zam-
enhofs, pólska augnlæknisins
sem mótaði alþjóðamálið esper-
anto.
★
Höfundur alþjóðamálsins Lud-
vig Lazarus Zamenhof fæddist
15. desember 1859 í Bialystok,
pólskum bæ í rússneska hér-
aðinu Grodno. ..Faðir minn og
afi voru tungumálakennarar",
segir Zamenhof í bréfi frá
1905. ,,Mál mannsins hefur
jafnan verið mér kærast alls
í heimi. Vænst þótti mér um
málið, sem mér var kennt á,
rússneskuna, lærði hana mér
til mikillar gleði, mig dreymdi
um að verða rússneskt iista-
skáld“. Kornungur lærði Zam-
enhoí hvert tungumálið af öðru,
en ekkert þeirra vakti ,.ástríðu“
hans eins og' rússnesk tunga.
En ekki leið á löngu þar til
honum varð ljóst, að yfirvöldin
litu á hann, pólskan Gyðing,
sem „réttlaust aðskotadýr“, þó
afar hans og langaíar heíðu
fæðzt og unnið ævistarf sitt
í Rússlandi. Ilann fann í æsku
sárt til þess að þjóðirnar fjórar
sem bjuggu i ættborg hans höt-
uðust og ofsóttu hver aðra. ,,og
mig tók að dreyma þá sælu öld,
þegar horfið væri allt hatur
þjóða í milli, þegar til væru
tungur og lönd sem allir not-
endur og ibúar ættu jafnan rétt
til, þegar mennirnir skildu
hver annan og hverjum þætti
vænt um annan“.
Zamenhof reyndist afburða
námsmaður í menntasksóla og
varð stúdent 1879, í Varsjá, en
þangað fluttu íoreldrar hans
1873. Hóf hann þá læknisfræði-
nám í Moskvu, en fjárhags-
ástæður foreldra hans urðu þess
valdandi að hann sneri heim til
Varsjá 1881. Þar hélt hann
náminu áfram og lauk því íjór-
um árum síðar, 1885. Sérfræði-
grein hans var augnlækningar,
og var hann m.a. við fram-
haldsnám í Vín. En 1885 hóf
hann augnlæknisstörf í Varsjá
og stundaði þau til dauðadags.
í Varsjá kynntist hann Klöru
Zilbernik; og kvæntist henni
9. ágúst 1887. ,,Ég skýrði unnustu
minni frá meginatriðum í hug-
mynd minni (um alþjóðamál)
og fyrirætlunum um framtíðar-
starf,“ segir Zamenhof í fyrr-
nefndu bréfi. “Og ég spurði
hana hvort hún vildi tengja
örlög sín íramtíð minni. Hún
gerði ekki einungis að játa því,
heldur fékk mér til ráðstöfunar
allan eignarhlut sinn í pening-
um, en þá loks gat ég, eftir
langa og árangurslausa leit að
útgefanda, geíið sjálfur út í
júlí 1887 fyrstu fjóra bækling-
ana (kennslubók í esperanto á
rússnesku, pólsku, þýzku og
frönsku).“
Næstu tvö ár geíur Zamenhof
L. L. Zamcnhof
út hverja bókina af annarri á
esperanto, frumsamdar af hon-
um og öðrum höfundum á hinu
nýja máli. Kennslubækur, orða-
bækur, þýðingar fagurra bók-
mennta. En lítið fékkst í aðra
hönd, og segist hann á þessum
tveimur árum haf.a sólundað
öllum fjármunum konu sinnar,
og augnlæknisstarfið reyndist
útgjaldasamt og tekjurýrt.
í árslok 1889 var svo komið
að heimilinu varð ekki haldið
saman. Fór Zamenhof þá einn
síns liðs til borgarinnar Kerson
í Suður-Rússlandi í þeirri von
að koma þar undir sig fótum
sem augnlæknir. Kona hans fór
til foreldra sinna með barn
þeirra. En von Zamenhofs brást,
og eftir sultarár í Kerson sneri
hann heim til Varsjár. 1890, en
tengdafaðir hans veitti honum
fjárhagshjálp, og rómar Zamen-
hof örlæti hans þá og oft síð-
ar. En Varsjá bregzt honum
enn. og býr hann íjögur fá-
tæktarár í bænum Grodno. En
börnunum fjölgaði og þau
þurftu meira til skólagöngu og
annars, og 1897 flytur Zamen-
hof til Varsjár, og gerir þar
„síðustu tilraun“ að afla sér
Hfsviðurværis með læknis-
starfi.
Með óhemju vinnu. sem mjög
fékk á heilsu hans, tókst hon-
um loks að koma undir sig
fótum, frá 1901 segist hann hafa
unnið sér inn fyrir útgjöldum
fjölskyldunnar. Horfa þurfti þó
í hverja kópeku. Zamenhof
hafði setzt að í iatækrahverfi í
Varsjá og vantaði þar ekki
augnsjúklinga, en lítið gátu þeir
borgað, og læknirinn var ekki
heldur aðgangssamur um borg-
un.
í bessari stuttu frásögn hefur
verið fylgt efni bréfsins frá
1905 um æviatriði. Nokkru skal
bætt við. Zamenhof eignaðist
þrjú börn: Adam varð augn-
læknir og tók við af föður sín-
um; tvær dætur átti hann, varð
hin eldri læknir en hin ; nbrl
Lidya, varð .esþerantokennjari
og um margt líkust föður sín-.
um, •, ■
1 frumfornii var esperanto’
orðið til þegar veturinn 1878
og héy þá Zamenhof og
menntaskólafélagar hans hátíð-
legan „fæðingardag alþjóða-
málsins". En hann hélt á:ram
að endurbæta málið og það var
ekki fyrr en 1885 að esperanto
haíði fengið endanlegan bún-
ing. En tvö ár liðu þar til tókst
að géfa út fyrstu bókina. j
Frá nóvember 1897 átti Zdm-
enhof heima í Varsjsá, Dsika-
götu 9, í fátækrahverfi Gýð-
inga. Og það var ekki fyrr en
1905, eftir 20 ára starf, ;að
hann gat unnt sér nokkarra
vikna hvíldar, en þá fór hann
ásamt konu sinni á fyrsta al-
þjóðaþing esperantista í franska
bænum Boulogne-sur-Mer. Með
ritlaunum sínum tókst honum að
fara til allra alþjóðaþinganna
sem haldin voru fyrir heims-
styrjöldina fyrri, líka til Banda-
ríkjanna á þingið 1910. Frá
1905 og fram að heimsstyrjöld-
inni vann Zamenhof feikna
starf, við læknisstörf á daginn,
en hverja frjálsa stund að rit-
störfum, Esperantoþýðíngar
hans á ýmsum snilldarverkum
heimsbókmenntanna komu út
hver af annarri og efldu mjög
áhuga manna á málinu, og esp-
erantohreyfingin óx og dafnaði
víða um heim.
Væntumþykja Zamenhofs á
málinu var honum ekki nóg,:
málið var honum einungis tæki
til að sætta menn, hjálpa þeim
til að skilja hver annan, svo-
þeir kæmust að því að allir
menn eru bræður. Bræðralags-
hugsjón Zamenhofs var rauðr
þráðurinn í sköpun alþjóða-
málsins og baráttunnar fvrir
framgangi þess. Á efri árum
varði Zamenhof miklum tíma
til að móta heimspekistefnu, er
byggir á bræðralagi allra þjóða.
Heimsstyrjöldin 1914 varð'
þungt áfall fyrir esperanto-
hreyfinguna. Zamenhof barðist
við einangrun og sjúkleika
heima í Varsjá en hélt áfram
að skrifa meðan nokkrir kraft-
ar entust, lauk á stríðsárunum
við esperantoþýðingu fjögurra
binda af ævintýrum H. C. And-
ersen og alls Gamla testament-
isins. Hann lézt 14. apríl 1917,
en verk hans, alþjóðamálið'
esperanto lifir, éignast nýja vini
dag hvern og tengir menn
bræðraböndum.
S. G.
ÚR OG
KLUKKUR
Viðgerðir á úrum og klukk-
um. Valdir fagmenn og full-
komið verkstæði tryggir ör-
ugga þjónustu. Afgreiðum,
gegn póstkröfu.
Jön Spunðsson
SkQN9ripoverzIun