Þjóðviljinn - 19.02.1960, Blaðsíða 7

Föstudagur 19. febrúar 1960 — ÞJÓÐVILJINN — (7
á heimildum í ljós að Chopin
viðurkenndi að vissu marki
allar þrjár aðferðirnar, þ.e.
rómantíska, klassíska og
virtúósastílinn. Af því má
draga þá ályktun, að hver
þeirra sem er, geti talizt fram-
hald af Chopin-hefðinni.
Karol skrifaði 1879 um leik
Chopins: ,,Hann lék gjörsam-
sýna þau svo ekki verður um
villzt, að túlkendur róman-
tíska, klassíska og virtúósa-
stílsins geta allir verið trúir
Chopin-hefðinni, ef þeir bebita
réttum tökum.
Túlkanda, sem hneigist að
rómantískum stíl, er kunn-
ugt af þessum lieimildum, að
leikur Chopins hafði sterk
itar Chopins
lega áreynslulaust, tónn hans
hafði töfrandi fyllingu, og
hann seiddi áheyrendur með
mýkt og fínleika leiks síns,
sem var laus við allt óþarfa
skraut. Þrátt fyrir þá mi'klu
innri tilfinningu, sem hann
lagði í leik sinn. var stíll hans
alltaf í góðu jafnvægi, tær og
sérstæður .... Hann lagði
mikið upo úr hinum ýmsu 4-
sláttaraðferðum. Hann krafð-
ist fingralipurðar og flýtis af
nemendum s’ínum og mælti
með skynsamlegum en ekki
vélrænum fingraæfingum. En
fyrst og fremst krafðist hann
eðlilegrar ,.fraseringar“, og
savði, að óeðlileg frasering
-hefði sömu áhrif á sig og ræða
flutt eftir minni á máli, sem
ræðnmaðurinn skildi ekki
sjálfur."
Mikulis seeir ennfremur:
..... Að því er dýnamík
varðar var leikur hans blæ-
bri.gðaríkur." Raul Kocza'ski,
sem er nemandi Mikulis i
æsku, reít eftirfarandi um
dvnamik Chopins: ..Andstætt
almennri skoðnn bió Chonin
yfir mikhim 'ikamlegum kröft
um, en nevrt; beirra siftldn-
ast t.’l ful’s: ..Þannig leik ég
nú einu sinni. o<r kvenfólkið
ksnn að me^-o bað“. svaraði
Chonin glettni<'1ee-a. þeo-ar
hann var gp "nróndur fyrir
,,kammer“-s+i' sinn“.
Mörg Heiri oo* nákvæmorí
dæmi mætti nef-’a, en öll
einkenni ,,impróvísasjónar“,
að hann lék aldrei sama verk-
ið eins í tvö skipti, og að
-hann lagði geysimikla til-
finningu i leik sinn sem reis
og hneig í ,,rúbató“ Og ful'-
trúar hinnar klas-’sku t’Tk-
unar munu minnast taktmæt-
isins á p'íanói sn’llings’ns,
andúð hans á tilgerð og hinn-
ar takmcrkuðu dvnamik-
sönnunar. Virtúóssrnir sk:r-
skota til hins glæs’leæ* st.i's,
sem tónlist Chooins er s -roH-
in úr, eða til álits hans á leik
Gutmanns.
Mikilvægast af öllu er s’”~t
að taka öll ,,píanist’sk“ vanda
mál. hóflegum og viðkvæmum
tökum, því sérhvert brot á
bessu undirstöðuatriði væri
hin alvarlegasta svnd gegn
hefð Chopins. Sú staðhæfing,
að allar bessar þriár te"-
undir túlkenda gpti 'ror;ð
merkisberar Chonin-bofðor-
innar, á aðeins við bá. níanó-
leikara. sem eru færi*- nm oð
gæta hins rét.ta hhitfalls milli
þess. sem í tónllst e*- bpgs-
un, tilfinning og virtfiósitet.
Það geta tæoast talizt vkiur
að segia, að pólsknm píanó-
leiknrum hafi bezt tekizt að
þræða bennan eullra meða'-
veg. Pó'skir níánóleikarar á
19. og 20 cld forðuðust ýkta
persónulega, huglæga túlkun,
og aðra öfga vfirleit.t Þetta
er fvrst og frems1- hæet að
skýra með hinni miklu dýrk-
Hávaxin tré gnæfa yfir Zelazowa Wola, húsið þar sem Chopin íæddist. Staðurinn er einn
af þjóðarhelgidómum Pólverja.
un, sem var á tónlist Chopins
í heimalandi hans. Á ófrels-
istímabili Póllands var tónlist
hans eklci aðeins hefð, held-
ur naut hún þjóðlegrar og
næstum trúarlegrar tilbeiðslu.
Þessi æðri dýrkun á tónlist
hans stuðlaði að því að styrkja
þióðlega meðvitund á tímum
stjórnmálalegs ósjálfstæðis.
Og það var einmitt þessi
dvrkun, sem hélt aftur af
pólskum túlkendum og kom í
veg fyrir of djarfa og öfga-
kennda túlkunarhætti, sem
myndu hafa verið andstæðir
hugsjón Chopins.
1 lok 19. aldar og bvriun 20.
eldar voru margir frábærir
tónlistarmenn uppi meðal
nólskra píanóleikara (Antoni
Kat.ski, Natalia Janotha, I..T.
Paderewski, Józef Sliwinski,
A 'eVsandej. Michalowski Józ-
ef Hoffmann. Ignacv Fried-
man. Henrvk Melcer) og sam-
e’'rínlegur báttur með þeim
öUum var sá, að leitast við að
ná s°m fullkomnustu samræmi
í túlkun sinni milli tilrínninga
og hugsunar og hófsemi 'í
notkun píanótækninnar. Og
þessir listamenn náðu hver á
sinn hátt hinu gullna tak-
marki hinnar fullkomnustu
túlkunar. sem vér þekkjum á
tónlLst Chopins. Það er at-
hyglisvert, að næstum alh'r
afburðapíanóleikarar pólskir
hafa verið góðir Chopintúlk-
endur.
Samt var það ekki fvr>- en
eftir síðari heimsstyrjöldina,
að talað var um pólskan
Ohopin ,,pianóskóla“, þegar
hinir ágætustu meðal pólskra
píanóleikara sameinuðust und-
ir einu merki um að undir-
búa pólska keppendur fyrir
Chopin keppnismótið 1949.
Þrátt fyrir sundurleitar
hneigðir þessara listamanna
til hinna ólíku túlkunarhátta,
náðu þeir somkomulagi og
tókst að samrima skoðanir
sína.r varðandi hinn hefð-
bundna Chopin-stíl og hófleg
takmörk samtímans í píanó-
leik, sem um leið er gæddur
innsýn og slavneskri ljóðrænu.
Nemendur þeirra, verð-
launahafar frá IV Chopin
keppnismótinu í Varsjá (Hal-
ina Czerny-Steíanska, Bar-
bara Hesse-ÍBukowska. Wlad-
yslaw Kedra, Regina Smend-
zianka, Zbigniew Szymono-
wicz) og V Chopín keppnis-
mótinu (Adam Harasiewicz,
Lidia Grychtolowna), halda á-
fram því, sem þegar er orðin
hefð hjá pólskum Chopin-
tiilkendum, þrátt fyrir ein-
staklingsmismun og stílbreyt-
ingar síðan 1949. Það er erfitt
að segia fyrir um hvaða breyt.
ingar- ókomin Chopin kepnnis-
mót bera í skauti sér, en hvað
sem verður, hefur hinn pólski
Chopin-st'íll þegar fest varan-
legar rætur. Hinn pólski stíÍF
neitar öllum óstaðfestum þjóð-
sögum um rígskorðaðar kröf-
ur og forskriftir Chopins og
levfir einstaklingslega túlkun
á tónlist hans. sem engu að
síður verður að hlíta takmörk-
un hins klassíska smekks,
sem alltaf kom fram í um»-
mælum hins mikla tónskálds,
og framar öllu lýsir sér í tón-
list hans.
iim.'iiiimmmimmiimiiimmiiniiiiiMiimiimiiiiiiiiimmimiEiiu <iiiiiiiMiiimmiiiiiiimmiiiiiiim:miiiiiiiiiiiiimimiiiimmiiimmiimiiiimimiiiiiiiimiiiiimimmmmimmmimiiiiiimiimi
únu — öll er frásögnin
þrungin þessu lífi sem kveik-
ir ljós í huga þess er les.
Bókin er sem sagt ekki frcð-
leikurinn einn, svo mikill og
margvís’egur sem hann er,
heldur sterk, persónuleg upp-
l’fun og innlifun höfundarins
í þessum framandi cg þó
kunnuglega heimi. Og hinn
drottnandi hugblær bókarinn-
ar er undrun og fögnuður.
,,Hlutleys’“ hefur aldrei
verið hin sterlca hlið Krist-
ins E. Andréssonar: í heilan
aldarfjórðung hefur hann
staðið fremstur í fylkingar-
brjósti íslenzkrar menningar-
baráttu, fáir hafa kennt
meira til í stormum sinna
tíða, stríð mannsandans hef-
ur hvern dag verið honum
heilagt, hversu þung áföll
sem að höndum hafa bor'ð.
Það er ekki að undra þótt
slíkum manni hlæi hugur í
brjcsti þegar hann er stadd-
ur mitt í nýsköpun og fram-
tiðardraumum hins unga al-
þýðulýðveidis með straum-
þunga elztu menningarerfða
að baki. Það er einmitt hið
frjóa samspil hugsjónar og
veruleika sem Ijær stíl þess-
arar ferðabókar þá glitrandi
töfra sem hann er svo auð-
ugur af. Það er sem lúýr
og ferskur morgungustur sópi
allt í einu burt þessari
brennisteinsfýlu kvöldland-
anna sem fyllt hefur öll okk-
ar vit nú um langa hríð.
Þegar maður nýtur þess-
arar góðu fallegu bókar verð-
ur það helzt til angurs að
höfundur hennar skuli þurfa
að eyða megninu af kröft-
um sínum og tíma í allskon-
ar bjástur sem að vísu heyr-
ir menningarbaráttunni til,
en aðrir ættu þó að geta
sinnt ef vilji væri fyrir hendi.
Því hversu hollt væri það
ekki okkar svefnugu striðs-
gróðaþjóð að fá fleiri slíkar
bækur — mannleg heimildar-
rit þar sem skyggn eldmóður
ger r steinbókina að undur-
samlegu tákni og allt jarðlíf
að fagnaðarerindi.
Ég ráðlegg öllum sem unna
skemmtilegum ferðasögum að
eignast og lesa og skoða
þessa bók.
Jóhannes úr Kötluni.