Þjóðviljinn - 09.04.1960, Blaðsíða 7

Laugardagur 9. apríl 1960
ÞJÖÐVILJINN — (7
framkvæmanleg án þess að
til átaka komi við Afríku-
menn_ og stjórn Suður-Afríku
héfur búið sig vandlega undir
að bsrja sérhverja mótspyrnu
niður m.eð tákmarka lausurn
hrottaskap. Þegar á annað
hundrað Afríkumenn lágu í
blóði sínu á torginu fyrir
framan lcgreglustöðina í
Sharpeville, 72 þeirra hel-
særðir, var G. D. Pienaar lög-
regluforingi spiirður, hvers
vegna hann liefði látið skjóta
á vopnlausan hópinn. „Það
var kastað steini í bílinn
minn,“ svaraði hann. „Ef þeir
gera svoleið;s hluti, verða þeir
að komast að því fullkeyptu.“
Á undanförnum árum hefur
verið varið stórfé til að búa
her. og lögreg1 u Suður-Afríku
undir að beria niður þræla-
uppreisnir. Sveitum búnum
vélbyssum og brynvörðum
bílum hefur verið dreift uiíi
landið og liðsforingjár sem
grunaðir eru um að trúa ekki
nógu eindrevíð á kvnþátta-
kúp'immn hafa verið reknir
frá störfum.
Hvítir menn eru aðeins þrjár
milljónir af 14.500.000
■Suður-Afríkubúum. Hinir hör-
undsdökku landsmenn hafa
ekki enn lært að beita mætti
samtakanna, og Suður-Afr-
'íkustjórn hyggst skelfa þá
svo sem blóðsúthéllingum og
barsmíð að þeim lærist það
aldrei. Hvatningu Alafríska
sambandsins til Afríkumanna
um að neita að bera vegabréf
og fylla svo fangelsin að
stjórnarvöldin réðu ekki við
neitt, var mætt með blóðbað-
inu í Sharpevillé. Daginn sem
jarðarför hinna föllnu fór
i- fram ríkti allsherjarverkfail
Afríkumanna í borgum Suður-
Afriku. Slíkt hefur aldrei
komið fyrir áður, og ríkis-
stjórnin trylltist. Hún sendi
kylfu og svipusveifandi her og
lögreglu irtn í Afríkumanna-
bæina þar sem verkfallinu var
haldið áfram, Ráð hennar tii
að knýja Afríkumenn til vinnu
varð að hýða konur þeirra og
berja börn þeirra í rot á
strætum og gatnamótum.
Blindaðir af kalv’ínsku ofstæki
og hroka gera þrælahaldarar a-
ir sitt til að ala á kynþátta-
hatri sem hlýtur að koma þeim
eða af'komendum þeirra í koll
ef haldið verður áfram á sömu
braut.
17'oringjar þjóðernissinna í
* i Suður-Afriku kunna að
halda að enn vari sú tíð þegar
Afríkumenn gátu enga rönd
reist við framandi yfirdrottn-
lirum, en þróunin í Afríku
undanfarin ár sýnir að þar em
orðin þáttaskii Hver ný-
lenduþjóðin af annarri heimt-
ir sjálfstæði, og nú síðast
hefur sjálfstæðishrevfing Afr-
ikumanna unnið mikinn sigur
á næstu grösum við Suður-
Afriku. Dr. Hastings Banda,
foringi Afríkumanna í Njasa-
landi, hefur verið látinn laus
úr fangelsi að ákvörðun
brezka nýlenduroálaráðherr-
ans. þrátt fyrír harða and-
stöðu evróoskra landnema
þar og í Rhodesíu. Þar með
hefur siálfsákvörðunarréttur
Njasalandsmanna i raun og
veru verið viðurkenndur og
draumar landnemanna um
Sambandsríki Mið-Afríku í
mynd Suður-Afriku að engu
gerðir Lengi vel hefur stjórn
Suður-Afriku notið stuðnings
Bretlands og Bandaríkjanna,
en er svo er komið að fylgi-
spekt við hana. myndi kosta
fjandskap allra- Afríkumanna
er þessum ríkjum nauðugur
einn kostur að snúa við blað-
inu. Öryggisráðið hefur ein-
róma vítt ofbeldisverkin í
Suður-Afr’íku, enginn vill
verða til að taka málstað
böðulstjórnar Verwoerds og
félaga hans.
Valdamenn Suður-Afríku
ha,fa lengi látið sig álit
umheimsins á gerðum sínum
engu varða, þeir telja sig guðs
útválda þjoð, ‘kjörna til að
drottna yfir svertingjum sam.
kvæmt boði Biblíunnar. Það
eina i viðbrcgðum umheims-
ins sem hefur skelft þá að
ráði er afstaða þeirra sem
stjórna alþjóðlegu fjármagni.
Gullnámur, demantanámur,
búgarðar og verksmiðjur Suð-
ur-Afríku hafa á undanförn-
um árum verið gróðavænleg
fvrirtæki, sem dregið hafa að
sér mikið fjármagn frá Banda-
r’kiunum og Vestur-Evrópu.
Á þessum fjárstraumi hefur
byggzt sú velmegun hvítra
msnna í landinu sem verið
hefur ein helzta máttarstoðin
undir veldi Verwoerds og fyr-
irrennara hans, En eigendum
fiárins lizt ekki á ófriðar-
blikuna í Suður-Afríku. Hluta-
bréf í fvrirtækjum þar í landi
Jip.fa hríðfallið undanfamar
vikur á kauphöllum í Jóhann-
esarborg, London og Amster-
dam. Þetta hefur orðið til
bess að ýmsir kaupsýslumenn
í Suður-Afríku eru teknir að
vora ríkisstjómina við afleið-
inpnim ofbeldisstefnunnar
nisnwp Afríkumönnum Úr
Viv; að bessir aðilar eru farnir
eð ókvrrn,st, er ekki óhugsandi
nð fordæming jimheimsins fái
áArkað að hinn hviti
rninnUilihí í Suður-Afríku s^i
að pp- áður en bað er orðið
ím seman. — M.T.Ó.
= íiigrar B. Friðleifsson (Hans) og Erla G. Si.gurðard. (Gréta).
Leikíélag Haínaríjarðar:
eítir Willi Kriiger
Leikstjóri: Sigurður Kristins
IIIIIllliiiiiiiimimmiiiiiiiiiisiimiiiiEiiiiiiHiiiiiiiiiiiiiiiiiEiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiinniiiiiiiiiiiiiiiimii =
Annað orð rakst ég á í
þessari sömu sögu sem mér
þótti itiarkvert. Það var törg-
ur = föggtr, fararbúnaður
(kvenkynsorð í f’eirtölu). 1
sögumii seg'r frá húsi á skip-
inu er beykirinn dvaldist í
við smíðar sínar, „þar inn
hafði törgum Sölva verið
kastað". Af samband'nu er
merkingin ljcs, föggur, far-
angur, dót. Hér mun vera um
að ræða fle'rtölu nafnorðsins
targa, en það merkir lítinn
skjöld.. Síðan liefur verið far-
ið að nota ] að um allan út-
búnað manna og loks um haf-
urtask eða farangur manna.
Fróðlegt væri að heyra, ef
einhve.r. lesandi kannaðist við
það.
Allir kannast við orðið
drasl um skran, margs konar
fánýtt eða einskisvert dót.
Ég hef vcnju'ega gert það af
skömmum mínum þegar ég
kenni útlendingum íslenzku,
að taka sem dæmi um drasl
ýmsa hluti sem kvenfólk safn-
ar í veski sín, og fellur það
þá í misgóðan jarðveg eftir
því hvort ■ nemandinn er karl
eða kona. -—. Þetta orð er
hvomgkyns og beygist reglu-
lega. En einnig er til af því
önnur myrd sem ekki er
nærri eins útbre:dd; það er
driisl, hvorugkyns, og er þá
sagt til dæmis „allt dröslið,
í öllu dröslinu". Þessa orð-
mynd hefur Sigfús Blöndal
fengið einhvers staðar að í
orðabók sína, þó að hann
hafi myndina drasl að sjálf-
sögðu sem aðalmynd, enda er
„drösl“ rangmynduð eintala
hvorugkynsorðs. Samt væri
frcðlegt að frétta eitthvað
nánar um útbreiðslu þess.
Þorste;nn Magnússon frá
Gilhaga er óþreytandi að
skrifa þættinum, og er það
þakkarvert. Hann talar um
nokkur orð sem voru til um-
ræðu í síðasta þætti, og segir
m.a.: „Orð'ð daldrandi hef ég
heyrt, en ekki í þeirri merk-
ingu sem Halldór þi.e. Pét-
ursson greinir. Það var sagt
um þá sem drógust aftur úr
í ferðalögum að þeir kæmu
da’drandi á eftir eða drall-
andi, ef þeir fóru mjög hægt.
Við þá sem voru óstöðugir
við verk eða eitthvað annað
var sagt: Hvað þarftu alltaf
að vera að dandalast? — og
eins um .notkun hesta: Hest-
urinn þrífst ekki með því að
alltaf sé verið að dandalast
á honum.“ Sögnin að daldra
er til í orðabók Sigfúsar, en
merkir þar þveröfugt við það
sem Þorsteinn segir, þ.e.
þjóta af stað, og er sú merk-
ing komin úr Breiðadal.
Daldrandi er þar einn;g í
merkingunni „mikill hraði“,
en skagfirzku merkingarinnar
er ekki gerið, og væri því
gaman að frétta um hana víð-
ar að. Hvoruga merkinguna
þekki ég úr minni sunnlenzku
og ætla að orðið sé ekki al-
gengt sunnanlands. Hins veg-
ar kannast ég vel við sögn-
ina að dandalast, sem Þor-
steinn talar um, enda er
hennar getið i orðabók Sig-
fúsar, þó ekki í alveg sams-
konar dæmum og Þorsteinn
hefur. Sigfús hefur merking-
arnar „dingla aftan í ein-
hverjum, fara hægt éða fara
einsamall“. Raunar er merk-
ing Þorsteins lík þessu, og ég
þekki orðið vel í sambandi við
brúkun á hestum, eins og
Þcrsteinn talar úm.
Önnur atriði úr bréfi Þor-
steins og öðrum bréfum verða
að bíða um sinn.
Fyrir sex árum frumsýndi
Leikfélag Hafnarfjarðar æv-
intýraleikinn „Hans og
Grétu“ við mikinn fögnuð
hinna yngstu leikgesta. Að
sýningunni mátti að sjálf-
sögðu margt finnaLi en leik-
ritið náði mikilli hylli, enda
er efnið börnunum kært; æv-
intýrið foma um systkinin
fátæku, raunir þeirra og sigra
kunna þau öll með tölu. Leik-
ritið er laglega eamið og lið-
lega þýtt, höfundurinn mild-
ar söguna og endursemur í
anda nútímans, bætir inn í
hana atvikum og margvísleg-
um kýnjaverum til skemmt-
unar og andlegrar uppbygg-
ingar, en víkur þó hvergi frá
henni að ráði, sleppir eldrei
þræðinum úr greipum sér, og
hann lætur áhorfendurna litlu
taka þátt í leiknum, og það
gera þau með þeim áhuga og
ákafa að allt ætlar um kioll
að keyra. Nú hefur félagið
vakið „Hans og Grétu“ til
nýs lífs, og var fyrsta sýn-
ingin í Góðtemplarahúsinu á
sunnudag, þar var þéttsetinn
bekkurinn og glaumur og
gleði.
Sýningin nýja er jafnbetri
hinni fyrri, leikurinn örugg-
ari og skilmerkilegri þegar á
allt er litið; Sigurður Krist-
ins er leikstjóri að þessu
sinni og gerir ótvirætt skyldu
■ sína. Sviðsmyndir Lothars
Grund hefur félagið geymt
góðu heilli — þær falla að
efni og anda ævintýrisins sem
bezt má verða, en dálítið fyr-
irgengileg eru tjöldin orðin
og aðgerðarþurfi. Skipt er um
leikendur í öilum hlutverk-
um nema einu: Friðleifur E.
Guðmundsson leikur enn
sópasmiðinn föður barnanna
á sinn góðlátlega og geðfelda
hátt og er hinn sami og fyrr-
um. Ragnar Magnússon er
elcki eins þróttmikill, fjörug-
ur og skemmtilegur í gerfi
klæðskerans heyrnarsljóa og
Helgi Skúlason var, en held-
ur þó vel á sínum hlut, og
yfirleitt túlka leikendur hin
einföldu hlutverk látlaust og
þokkalega. Svanhvít Magnús-
dóttir er sætabrauðsnornin og
Ásthildur Brynjólfsdóttir
stjúpmóðirin, framsögn
beggja er viðvaningsleg, en
þær eru hæfilega ógeðfeldar
hvcr með sínum hætti og
ýkja hvergi. Harry Einarsson
er skógarbjörninn hjálpsami
og fer sér að engu óðs-
lega, mátulega dimmradd-
aður og fremur skýr í máli.
En athyglin beinist að sjálf-
um hetjunum í leiknum, þeim
Hans og Grétu, það er Ing-
vari Birgi Friðleifssyni og
Erlu Guðlaugu Sigurðardótt-
ur — þ-au ein vinna leiksigra.
Þau eru samvalin og sam-
taka, geðþekk börn og lag-
leg bæði tvö, furðulega ör-
ugg í framgöngu, tala mjög
skýrt og eðli’ega, syngja fal-
lega og vinna hug barnanna
í salnum á fyrstu stundu. Ég
sendi þeim ámaðaróskir og
þakka góða skemmtun.
Á. Hj.