Þjóðviljinn - 12.06.1960, Side 7

6) — ÞJÓÐVILJINN
Sunnudagur 12. júní 1960
Sunnudagur 12. jún'í 1960 — ÞJÓÐVILJINN — (7
bp: irtttKnm mtfrm urm m
•^**^**1* —»****« « w inirH
JINN
Útgefandl: Samelnlngarflokkur alþýBu — Sóslallstaflpkkurlnn. —
KltstJórar: Magnús Kjartansson (&b.), Magnús Torfl Olafsson, Big-
urður Guðmundsson. — Fréttarltstjórar: Ivar H. Jónsson, Jón
B.iarnason. - Auglýsingastjórl: Guðgelr Magnússon. - Ritstjórn.
afgrélðsla auglýslngar, prentsmiðja: Skólavörðustlg 19. — Slmi
17-500 (5 linur). - Áskriftarverð kr. 45 & m&n. - Lausasöluv. kr. 3.00.
Frentsmlðja ÞJóðvllJans.
r.c:

Skyldan við sjómenn
Ijegar áróðursmenn afturhaldsins eru að préd-
ika um ranglátar kauphækkanir hjá alþýðu
manna, hefur undanfarið verið lögð áherzla á
þá kenningu, að laun megi ekki hækka í fram-
leiðsluatvinnuvegum þjóðarinnar nema fram-
leiðslan hafi aukizt. Þegar ræðumenn stjórnar-
flokkanna höfðu hvað eftir annað klifað á þess-
ari röksemd á þinginu í vetur var þeim bent á
hina gífurlegu framleiðsluaukningu sem orðið
hefði í íslenzkum sjávarútvegi á undanförnum
árum, en atvinnurekendur virtust hins vegar
engan áhuga hafa á því að aukningin kæmi fram
í stórbættum launakjörum sjómanna, sem eðli-
legt mætti teljast ef takandi er rnark á áróðr-
inum.

urj
o3;
iiHr.
m
iHi
Htíi
íiis!
rur
ná
j*.tí
KU
531
m
rœ
p
íp
ar
nt*
rrc
Cít
rx
IVFokkru fyrir þinglokin minnti Einar Olgeirs-
son enn á þessi mál, er hann sýndi alþingis-
mönnum fram á að íslenzkir sjómenn afköstuðu
tífalt á við stéttarbræður sína í Noregi að því
að draga fisk á land. Jafnframt birti hann í
þingskjali samanburð á fiskverði til sjómanna
í Noregi og á íslandi og kom þar í ljós sú at-
hyglisverða staðreynd, að norski sjómaðurinn
fær tvöfalt til fimmfalt verð fyrir fiskinn. Lagði
Einar til að Alþingi kysi rannsóknarnefnd sem
kynnti sér í hverju þessi óe’ðlilegi og óhæfi mis-
munur væri fólginn. En stjórnarliðið á Alþingi
langaði ekki til að rannsakað yrði hvernig í
þessu lægi, og felldi tillögu Einars. Núverandi
ríkisstjórn hefur líka snúizt þannig við kjara-
málum sjómanna, með því m.a. að lögbinda
miklu lægra fiskverð til þeirra en útvegsmenn
fengu 'á vetrarvertíðinni og margvíslegum ráð-
stöfunum til kjararrýrnunar og samdráttar at-
vinnu við útveg, en hinsvegar dregið svo ósvífið
taum söluhringanna, að skiljanlegt er að henni
sé ekki urh slíka rannsókn á kjörum sjómanna
og ráðsmennsku sölusamtakanna með aflann.
C'jómenn eiga að ýmsu leyti örðugra um vik
^ í félagsbaráttu sinni en aðrar vinnustéttir,
því veldur atvinna þeirra á sjónum og sú stað-
reynd að nú er sjósókn að verða langt til sam-
felld árið um kring. Sjómannasamtökin ís-
lenzku hafa þó verið áður fyrr í fararbroddi ís-
lenzkra verkalýðssamtaka og háð ýmsa hörðustu
verkfallsslagi sem um getur á íslandi. En und-
anfarna áratugi hefur mátt segia að aðalfélag
íslenzkra sjómanna hafi verið í niðurníðslu vegna
deigrar forystu og hvergi nærri staðið sig í
kjarabaráttunni svo að viðunandi megi teljast,
það sýnir m.a. samanburðurinn sem áður var
nefndur við norska sjómenn. En íslendingum
er það lífsnauðsyn, að hér í landi veljist einnig
í framtiðinni rösk sveit ungra manna til sjó-
sóknar (?g fiskveiða. Þess vegna eiga kjör sjó-
mannastéttarinnar að vera mál þjóðarinnar
allrar. Sjómenn á íslenzka fiskiflotanum eiga að
bera mun meira úr býtum en aðrar atvinnu-
stéttir, ekki sízt meðan helzt hinn langi vinnu-
dagur þeirra. Og mönnum sem stunda sjóinn ár-
ið um kring þarf að tryggja löng og reglubundin
frí með fullu kaupi. Slíkar ráðstafanir eru skylda
þjóðar sem byggir nútímaþjóðfélag sitt að svo
miklu leyti á starfi þeirra sjö þúsund manna
er færa í þjóðarbúið tífaldan afla á við þá starfs-
bræður sína erlenda sem næst þeim komast. — s.

ut>
i

fe.55ÉgSgS£Sggs^3
Hversvegna er fiskverðið svonp lágt hér á landi?
Ég hef verið og er því
fylgjandi, að vandamál sem
varða alþjóð, séu rædd fyrir
opnum tjöldum. Ég mun hér
á eftir taka eitt slíkt stórmál
til meðferðar, mál scm varð-
ar þjóðina alla.
Menn í sjóþorpunum hafa
talsvert rætt það að undan-
förnu hvar orsakanna sé
helzt að leita fyrir því, að
ferskfiskverð á nýlokinni
vetrarvertíð var hér allt að
helmingi lægra heldur en
greitt var í Noregi, samkvæmt
skýrslu útgefinni af Alþýðu-
sambandi íslands. Við Is-
lendingar drögum margfald-
an afla á land miðað við
hvern einstakling sem tekur
þátt í veiðunum, sé borið
saman við aðrar fiskveiði-
þjóðir heimsins. Og þó verð-
ur staðreyndin sú, að okkar
hlutarsjómenn búa við of
léleg kjör, sé borið saman við
marga starfsbræður þeirra
hjá öðrum þjóðum, enda búa
okkar hlutarsjómenn við
lægsta ferskfiskverð í það
minnsta á norðurhelmingi
jarðar (að undanteknu Græn-
landi).
Og nú er svo komið, og hef-
ur verið um skeið, að hlútar-
sjómenn fá ekki úema híuta
af þvi fiskverði sem út-
gerðin býr við á hverjum
tíma, og mun þó útgerðin ekki
telja sig ofhaldna af því sem
kemur í hennar hlut. Þeir
sem muna gömlu hlutarkjörin
hér við Faxaflóa vita, að sam-
kvæmt þeim var það óþekkt
að. sjómaður og útvegsmað-,
ur fengju ekki sama verð fyr-
ir aflann, enda gat sjómaður
krafizt skipta á sjálfum fisk-
aflanum væri deilt um fisk-
verðið. Hér hefur verið rofin
gömul hefð, sem lengi var bú-
in að vera gildandi og hafði
gefizt vel. Þeir sem unn'ð hafa
að þessari þróun mála, hafa
verið skammsýnir í verkum
sínum, því starfsgrundvöllur
útvegsins verður ekki tryggð-
ur nema um skamma liríð á
kostnað þeirra manna sem
sækja aflann í djúp:ð ög fly.tja
að landi. Það er varla nqkkur
vafi á því, að þetta tvöfalda
fiskverð til sjómanna annars-
vegar og útvegsmanna hins-
vegar, hefur stórspillt fyrir
því, að hægt væri að nianna
bátana úrvalssjómönnum á
hverjum tíma. Það hefur því
í reyndinni orðið síður en svo
lyftistöng fyfir útveginn að
horfið var að þessu ráði.
Þar sem staðreyndin er sú,
að útflutningur okkar Islend-
inga er fiskur og fiskafurðir
að 95—97 hundraðshlutum,
þá segir það sig sjálft, að
okkur er á því mikil nauðsyn
að í fiskimannastéttina ve’j-
ist ungir og þróttmiklir menn,
og að menn hverfi frekar til
þeirra starfa en annarra.
Ýmsir virðast hafa gleymt
því, að sú undirstaða sem
þjóðin verður að byggja á
nú og um langa framtíð, eru
fiskveiðar og landbúnaður.
Kjör sjómanna þurfa að vera
hér sérstaklega góð, ef við
eigum að geta búið vel í land-
inu. Starfið er áhættusamt og
erfitt, og verður ekki leyst af
hendi með bezta árangri,
nema með nægri þátttöku úr-
valsmanna á bezta aldurs-
skeiði.
Innflutningur annarra þjóða
manna á íslenzka fiskiflot-
ann eins og átt hefur sér stað
á undanförnum árum, er eng-
in lausn á þessu máli, en sýn-
ir aðeins að stefnan i þessum
málum er röng. Framtíðin
verður hinsvegar að byggjast
á fjölmennri íslenzkri sjó-
mannastétt sem býr við góð
kjör og beztu starfsskilyrði
sem hægt er að veita.
maður, stm naut álits í síne
heimalandi fyrir framsýni og
dugnað. Fundum okkar bar
saman, og ég innti hann eftir
livernig honum litist á útgerð-
ina hér hjá okkur. t. .
„Þið e'gið góða sjómennq en
þið hafið ekki ennþá lært: til
fullnustu að gera út“, sagði
þessi útvegsmaður. Mér þóttu
þetta þá vera hörð ummæli og
við ræddum þstta má'l fram
og aftur, nokliurn tíma, og
ég var í sífelldri vörn, fyrir
landann. Því það er nú einu
sinni svo, að þegar rætt er
við útlending, þá rennur
hverjum Islending blóðið til
skyldunnar.
Á undanförnum árum, þeg-
ar ég hef verið við störf í
verstöðvum á vertíðinni, þá
hafa mér oft komið í hug
ummæli þessa manns. Þetta
sem hann kallaði að við hefð-
um ekki til fullnustu lært að
Jóhann J. E.
Kúld skrifar
um útgerð,
aflabrögð og
nýtingu aflans
Fyrir nokkrum árum var
hér á ferð erlendur útvegs-
gera út ennþá, rökstuddi hann
við mig á sínum tíma þann-
ig:
,,Þið fáið mikinn afla, en
þið hugsið minna um að
vanda hann sem skyldi. Þið
spyrjið í sífellu hvað þessi eða
hinn báturinn hafi fengið
mörg tonn af fiski, en þið
spyrjið sjaldan um gæði þessa
afla, eða ráunverulegt verð-
mæti. Þið notið of mikil veið-
arfæri og hirð:ð illa um þau.
Ending þeirra verður ekki
nema hálf í höndunum á
ykkur. Sama er að segja um
bátana ykkar, marga hverja,
þeir eru ekki í nógu góðri
hirðu og endast því skemur
en skyldi. Það er þetta og
margt fleira, sem ég kalla, að
menn hafi ekki til fullnustu
lært að gera út.“
Þetta sagði þessi útftndi
útgerðarmaður eftir að hafa
dvalið hér í rúman mánuð á
vertíðinni og heimsótt ýmsar
verstöðvar. „Glöggt er gests
auga“, því með sjálfum okk-
ur verðum við að viðurkenna
að allt of mikið af þessum
ummælum er sann'eikanum
samkvtemt og það enn í dag.
III.
Fyrir fáum árum var línu-
notkun hér víða í verstöðvum
orðin það mikil, að ekki var
nokkur leið að draga alla þá
línu aftur úr sjó yfir daginn
þó í góðu sjóveðri væri. Það
fór því stundum svo að skera
varð nokkur bjóð í sjó að
áliðnum degi, svo ekki tapað-
ist róður næsta dag. Þetta
var hálfgert feimnismál, en
þó fór svo; að lokum, að ýms
um blöskraði þessi vitleysa,
og menn bundust sam.tökum
hver mætti vera hámarkS-
lengd þeirrar línu sem bátur
færi með í róður. Þetta var
framför. Enn í dag er þó.línu-
notkunin að líkir dum talsvert
of mikil, til skaða fyrir út-
gerðina.
Það er líka fleira í sam-
bandi við línuveiðamar sem
þarf að rannsaka vel og
gaumgæfilega. Eg hygg að
beitunotkunin sé of mikil. Það
er orðið töluvert um það á
seinni árum að beitan sé höfð
of stór miðað við þá öngla-
stærð sem notuð er. Stórt
skorin beita krefst stórra
öngla, annars kemur hún ekki
að gagni.
Mér hafa tjáð sjómenn sem
stundað hafa línuveiðar á
undanförnum árum, að það sé
orðin algeng vinna um borð
í bátunum að moka talsverðu
magni af síldarbeitu fyrir
borð þegar lokið hefur við
að leggja línuna. Þetta kemur
af því að stórt skorin beita á
tiltölulega smáum Önglum
slitnar mikið af, þegar línan
er lögð með mikilli ferð ems
og nú er algengast síðan línu-
rennan .kom til sögunnar. Það
er ekki óalgeng sjón á vetr-
arvertíð um borð í línubát að
sjá röst af fljótandi þorski
sem slitnar af í drættinum
fyrir aftan bátinn, vegna þess
að ilrátturinn er of hraður.
Eg hygg að það sé þegar crð-
ið fullkomlega tímabært að
rannsaka hvort ekki sé hægt
að draga eitthvað úr slíkri só-
un verðmæta að skað'ausu
fyrir útgerð og sjómenn.
Á þorskanetjaveiðum er
netjanotkunin langt úr hófi
fram, sem veldur því að út-
gerðarkostnaður verður mik-
ill, en aflinn stórspillist af
þeim sökum, þar sem kafnað-
ur fiskur með blóðhlaupin
þunnildi verður stór hluti afl-
ans, og ve'dur það mikilli
verðrýrnun. Þegar svona er
að farið, þá geta bátar verið
að koma með tveggja og
þriggja nátta fisk að landi
dag eftir dag, þó gæftir séju
góðar og stöðugar.
Á meðan ástand þessara
mála er svona, þá miða fisk-
kaupendur verðið að sjálf-
sögðu v:ð það hvernig aflinn
nýtist í vinns’u og mikið af
lélegum f:ski skapar lágt
hráefnisverð.
IV.
Þó leitað sé með iogandi
Ijósi í stærstu verstöðvum
landsins, þá er sjaldgæft að ,
rekast á góða hirðu veiðar-
færa. Jafn sjálfsögð stofnun
eins cg börkunarstöð fyrir
kaðla og línu fyrirfinnst
hvergi, og er þó slikt undir-
staða góðrar endingar ve’ðar-
færa. Hitt er mikið algeng-
ara að sjá nýlega netjateina
Framhald á 10. síðu.
Sænsk bók um íslenzkt skáld
Stellan Arvidson: Gunnar
Gunnarsson. — 260 blaðsíður.
— Jón Magnússon fil. kand.
þýddi. — Helgafell 1959.
Sænskir bókmenntamenn hafa
á fáeinum árum samið og birt
ritverk um tvo fremstu skáld-
sagnahöfunda, sem nú eru
uppi á íslandi. Peter Hallberg
reið á vaðið með stórverk i
tveimur bindum um Halldór
Kiljan Laxness, skáldskap hans
og ævi. Og í fyrra birti ann-
ar Svíi, Stellan Arvidson, bók
um Gunnar Gunnarssonr. Manni
verður að spyrja, hvort Svíar
hafi tekizt á hendur að rita
bókmenntasögu íslendinga.
Þeir hafa kannski hugsað sem
svo, að einhverjir yrðu þá að
gera það.
Sem sagt: tveir sænskir menn
hafa samið bækur um tvo ís-
lenzka höfunda. En verk þeirra
verða ekki borin saman. Rit
Hallbergs er geysivíðtæk og
afarnákvæm greinargerð um
þroskaferil, hugsunarsögu og
æviatriði Kiljans, og um list
hans í víðasta skilningi — um
stíi hans, persónusköpun og
mannlýsingar, um vinnubrögð
hans. um þjóðfélagslegt baksvið
skáldsagnanna og stefnumið
þeirra. Verkið er samið af
djúptækri þekkingu og miklu
valdi yfir viðfangsefninu; það
á jafnt erindi við landa skálds-
ins og aðra lesendur hans, og
miðlar báðum hugtækum fróð-
leik: þeim sem eru gerkunnug-
ir skáldskap Kiljans og hinum
sem þekkja hann miður. Stellan
Arvidson ritar hins vegar ekki
ævisögu Gunnars Gunnarsson-
ar. Aftarlega í bókinni stend-
ur fæðingarár hans fneðal ann-
arra orða, við fréttum hann
hafi ungur farið utan og snúið
aftur heim fimmtugur og sigui'-
sæll — og bá mega staðreyndir
um ævi hans heita taldar í
þessari bók. ,
Eg er ekki að heimta ævisögu
Gunna.rs Gunnarssonar aí Stell-
an Arvidson það má nálg-
ast skáld írá æðimörgum hlið-
um. En hún lýsir ekki heldur
skáldskap Gunnars á viðhlít-
andi hátt. hún er óskýr, það
þarf viijamenn eða leigða rit-
dómara til að brjótast gegnum
hana. Hún er ennfremur ber-
sýnilega gerð fyrir fólk, sem
aldrei hefur litið i sögur Gunn-
ars; af beirri ástæðu einni væri
hún ekki við hæii þeirra, sem
kunna á þeim einhver skil.
Meginhluti bókarinnar er sem
sé efnisútdráttur úr skáldsög-
; unum — og miðast l)ó allur við
; að sýna fram á heimspeki höf-
undarins. Látum það vera, að
i bókin greini ekki ævisögu
i Gunnars Gunnarssonar. En hún
I lýsir ekki heidur list hans, hún
: segir fátt um persónusköpun
■
: hans, hun þegir úm stíl hans;
: höfundurinn rénnir ekki grun
: í hvaðan skáldinu er kominn
: éfniviður sumra sagnanna. Bók-
in fjallar i'yrst og siðast um
það, sem Stellan Arvidson
hyggu.r vera heimspeki hins ís-
lenzka skálds. Hún kvað heita
á írummáiinu Islandingen
Gunnar Gunnarsson. En hún
ætti að heita Filosofen. . .
Eg vík bráðum að uppistöðu
þessa heimspekiiega málrófs.
En ég vil íyrst vekja eftirtekt
á nokkrunt einstökum punkt-
um, sem eru fjarri öllu lagi —
atriðum sem sýna hve bók-
menntaleg hugsun höfundarins
er ótraust. Stellan Arvidson
fær þá kynlegu flugu í kollinn
að bera Jón Arason biskup og
Ugga Greipsson saman, og'
kemst að þessari niðurstöðu:
„Jón Arason (þ.e. sagan) tek-
ur við þar sem sjálfsævisög-
unni (þ.e. Kirkjunni á íjaliinu)
sleppi.r. Jón Arason er Uggi
Greipsson fastmótaður" Ef ein-
hver stæði á því fastar en fót-
unum að innflytjendakontórinn
í paradís væri blámálaður, þá
yrði raunar torvelt að hrekja
það. Þó fyndu allir, að þvílík
guðfræði væri páfavilla. Sam-
anburðurinn á biskupnum og
Ugga er af svipuðu tagi. Á
156. blaðsíðu segir um Gunnar
Gunnarsson: ,,Hann hefur. átt
því láni að fagna að fá í „Jörð“
að móta það form lífsins, sem
er lífsform hans sjálfs". Hver
skilur bessa vizku? Á 255. blað-
síðu segir enn: „Hvergi annars
staðar í bókum Gunnars Gunn-
arssonar verða lesendur að
láta sér nægja hálfkveðna vísu
eða beiniínis ósagða hluti. En
fyrir vikið hefur sagan ,.Frá
Blindhúsum", sem kannar
fylgsni sálarlífsins og' hræringar
þaðan á yfirborðinu, orðið
sannfærandi vitnisburður um
mátt mannsins ekki aðeins að
lynda við samvizku sína og
sætta sig við neyðarkjör, held-
ur einnig að hjálpa öðrum að
beygja sig ekki“. Það er að
segja: vegna þess að lesendur
sögunnar Frá Blindhúsum
verða að láta sér nægja hálf-
kveðna vísu, verður hún þeim
sannfærandi vitnisburður um
mátt mannsins . . o.s.frv. En þar
sem hún er aleina saga Gunn-
ars Gunnarss., sem þannig er
rituð, þá leiðir af sjálfu sér að
aðrar sögur hans eru ekki sann-
færandi vitnisburður um
greindan mátt. Speki af þessu
tagi veður uppi á fjórðu hverri
síðu bókarinnar — enda nefni
ég þessi atriði því aðeins, að
þau eru Ijós dæmi um almenn-
ar veilur í hugmyndum höfund-
arins og ritmennsku hans.
Orðið „örlög“ er tíðkvæmasta
orðið í bók Stellans Arvidsons,
þegar frá eru taldar tvær sam-
tenging'ar og eitt. fornafn.
Helzta markmið hans með rit-
un bókarinnar virðist það að
gera grein fyrir ,,örlögunum“ í
sögum Gunnars Gunnarssonar,
lýsa skilningi skáldsins á þeim,
sýna fram á þátt þeirra í verki
hans. En orðið örlög er marg*
rætt; og það er vitaskuld von-
laust að gera skynsamlega greiríi'
fyrir örlagahugtakinu nemat
skýrgreina orðið fyrst, draga
mcrkingar þess i dilka og halda*'
þeim síðan skilmerkilega að-
greindum. Örlög þýðir í fyrsta
lagi skapanornir, að fornu ogj
nýju íslenzku máli — goðsögu-
iegar verur, sem skapa manpin-
um ævi. Það þýðir í öðru lagi
þann æviferil, það hlutskipti.
sem nornirnar búa tilteknuin
manni eða persónu: sköp. Það
þýðir í briðja lagi æviferil
í almennri merkingu, án tillita
til þess hvort hann er ráð-
inn af skapanornum eða ekki.
Þarflaust er að greina fleiri
merkingabrigði orðsins. Nú
liggur það í augum uppi, að
örlög geta ekki verið heimspeki-
legf hugtak nema í tveimur
fyrstu merkingunum; — ævi-
ferill manns eða persónu í hlut-
lausum og almennum skiln-
ingi er ekki heimspekilegt við-
íang'sefni í sjálfu sér. Það er
merkilegt mál að lýsa örlaga-
hugtakinu í sögu Gunnars
Gunnarssonar. Hann heíur að
sönnu látið sig hafa það að
blanda saman ýmsum merking'-
um orðsins; en því brýnní
skylda kallar þá, sem um þetta
efni ijalla, að greina þær sund-
ur áður en þeir hefjast að öðru
teyti handa. En þessa skyldu
lætur Stellan Arvidson einmitt
undir höfuð leggjast. Hann ekur
fyrir sér öllum merkingum
orðsins í senn: hann flækir þær
í stað þess að greiða þær. Þeg-
ar hann er í sem mestum mak-
indum að breiða sig út um ör-
lögin í iornum merkingum
orðsins, snýr hann skyndilega
við blaðinu og tekur að fjöl-
yrða um þau örlög sem búa i
manninum sjálfum, og hyggur
þetta allt eitt og sama hugtak-
ið. En þau „örlög" sem búa
í manninum sjálfum — svo að
baldið sé orðalagi Stellans Ar-
vidsons — . vekja einkanlega
spurningu um peisónuleika
mannsins, um vilja hans: er
hann frjáls?; mótar maðurinn
sjálfur sinn eigin lífsferil? Ör-
lög númer þrjú eru allt ann-
ar handleggur en örlög númer
tvö.
En þó dugar Stellan Arvid-
son ekki að grauta saman
merkingum orðsins. heldur, not-
ar hann bað ennfremur í ýms-
um óskiljanlegum samböndum.
Hann segir á 39. blaðs.'ðu um
séra Sturlu í Ströndinni; „Hon-
um eru engin örlög sköpuð“.
Hann segir um Örlyg á Borg,
á 66. síðu, að hann sé sá mað-
ur „er gerði örlögin að veru-
leika“. Hann segir á 138. síðu,
um séra Sigvalda í Vikivaka:
„Varmenni er hann ekki; ekki
gersneyddur örlögum". Hér éV
orðið í raun og sannleika hætt
að bera nokkra sjálfstæða
Framhald á 8. síðu.