Þjóðviljinn - 27.11.1960, Blaðsíða 6

B) — ÞJÓÐVIL.TINN — Sunnudagur 2?'. nóyemljer 1960 —•
Sunnudagúr 27. nóvember 1960 — ÞJÓÐVILJINN — (7
31 ast enn ætla að ganga ermda hms erlenda of-
beldis og svíkja á landhelgismálinu á þeirri
gn stundu er íslendingar hafa sigrað. — s.

Úteeíandl: fSenitlnlnrarfloklcTiT fclþýBe öó»iau«tfcíioJc».armn.
EltötjArar: Maenús Xjartanason (áb.), Maenáe Torfl Ölalsson. Bla
Hröur Quðmundsson. — PréttarltstJórar: Ivar H. Jónsson, Jón
SJavnasos:. — Auzlýslngastjórl: QuBgelr Magnússon. - RitstJóm.
afsrolðsla auBlýsingar. prentsmlBja: Skólavör8u*»cía 1®. — BImí
17-SOO m llnar). - ÁskrlftarvsrB kr. 45 á mán. - Laaaaaöiav kr
fc'rsntsmiOja ÞjóBvlUans
Jósi Engilberts rifiar upp
ceskuminningar
— Ég hafði sýnt þarna
m.a. öreigamyndir, en á
þessum árum málaði ég oft
kröfugöngumyndir og verk-
fallsverði .... Já, þá voru
oft miklar kröfugöngur 'í
Höfn, sérstaklega atvinnuleys;-
isgöngur á námsárum mínum.
Eina af stærstu slíkum
myndum sem ég málaði á
þessum árum falaði danska
listasafnið, en ég hafði þá
nvlega selt hana Magnúsi
Víglundssyni stórkaupmanni,
og er ég glaður af að hún
skvldi lenda hér heima, því
mörg af beztu verkum mín-
um eru erlendis . . . Já, þá
gekk lengst af á samfestingi
í Oslo. ,
Heim til íslands kom ég
svo frá Noregi haustið 1933
og var hér 8 mánuði. Þá
hélt ég sýningu hér; bæði
landslagsmyndir og róttækar
myndir ' ,
— Þú hefur líkiega selt
l'ítið?
— Fg seldi einp mvnd fyr-
ir 200 kr. og gat því borg-
að húsaleiguna
Meðan és var heima gerði
ég m.a. teikningu sem notuð
var framan á bæklinginn
Ref si vöndur fátæk”ala ^ nna.
Markús í Héðni hélt þá líf-
inu í málurum. Hann hafði
1800 kr. í kaup á mánuði í
Héðni og lét 1000 ganga til
málara, en 800 til fjölskyldu
sinnar. Hann lét mig hafa 100
kr. á má iuði, því þá kostaði
húsaleigan 100 kr á mánuði
í Ellihermilinu hjá sr. Sigur-
birni Ástvaldi. Markús tók
hjá mér myndina Refsivönd
fátækralaganna sem greiðslu.
En svo kom einhver Thors-
aranna til hans og varð al-
veg dolfallinn yfir þv'í að
hann, Markús í Héðni, skyldi
hafa slíkar myndir undir
sinu þaki. Þá kom Markús
til min og spurði mig hvprt
ég vildi ekki taka myndina
aftur, hann gæti einhvern-
tíma fengið aðra myid í
staðinn.
— Og svo tókstu Refsi-
vöndinn" ?
— Já, ég tck hann aftur.
En séinna keypti ríkur mað-
ur harm og gaf hann Dags-
brún, — og þar á myndin nú
að vera niðurkomin
— Þetta hafa verið erfiðir
dagar?
— Já, það var oft þröngt
í búi. Maður lifði á hjálp-
fýsi og samlijálp öreiganna
Einu sinni kom t.d. Tommi
rauði með s'íld í kvarteli
handa mér til þess að éta.
Og þptta bjargaðtst allt.
Árið sem ég var á Elli-
heimilinu var názisminn að
komast til valda í Þýzkalandi,
þá var þinghúsbrúoinn og
Dimitroffmálaferlin. Og þá
var að myndast nazistaskríll
hér í Reykjavík. Á þeim ár-
um hö.fðu kommúnistar
Bröttugötusalinn, og ég mál-
aði oft -Fyrir þá. Það var oft
erfitt að mála slíkar mynd-
ir, t.d margra metra mynd
af Thálínann, á Elliheimilinu,
— þvi ekkert slikt mátti sr.
Ástvaldur sjá!
Og eft'r 8 mánaða dvöl
fór ég aftur til Danmerkur.
•— Og félagið ykkar heldur
saman enn.
— Já. s'iðan há hefur geng-
ið á ýmsu í félaginu. Bylgj-
urnar hafa risið hátt þar
eins og í öilumt listamannafé-
lögum, eiiis og vera ber, en
var erfitt að selja slíkar
myndir hér heima.
Það hljóta að hafa verið
þessar rauðu tilhueigingar
mínar sem þeir hafa séð og
því boðið mér að vera með.
—- Og síðan hefurðu sýnt
með Kammeraternc ?
— Já, síðan hef ég alltaf
sýnt með þeim, Við höfum
fastan samning við Den Frie
að sýna á bezta fima á haust-
in, venjulega fyrsta laugar-
dag í október og næstu þrjár
vikur.
- —; En þú varst hériendis
um tíma?
— Já, eftir að ég hafði
lokið námi í Höfn fór ég til
Noregs, vildi læra af málara
þar. Ég fór þangað styrklaus,
og þótt Snorrastyrkurinn
ætti að vera fyrir alla virtist
hann undir engum kringum-
stæðum vera fyrir mig. ...
Jú, það var erfiður tími. Ég
Þetia er kápu-
myndin af bækl-
ingnuin „Refsi-
vöndur fátæls ra
laganna“, sem
Markús ívarsson
eignaðist en skil-
aði aflur vegná
þess að kunningj-
ar hans úr auð
mannastétt þoldu
ekki að hafa hana
fyrir augum. Síð
ar var myndin
gefin Dagsbrún.
H
'vað er hægt að gera ef ríkisstjórnin og flokk-
ar hennar, Sjálfstæðisflokkurinn og Alþýðu-
flokkurinn, eru ráðnir í því að svíkja landhelg-
ina? Margir þeir sem ekki hefðu trúað að nokk-
ur íslenzkur stjórnmálaflokkur eða stjórnmála-
maður vildi vinna slíkt ólánsverk, vita nú af
ræðum ráðherranna í útvarpsumræðunum að
þessi svik eru yfirvofandi ef ekki verður tekið
fram fyrir hendurnar á ólánsmönnum, sem svo
gersamlega eru hættir að hugsa eins og Islend-
ingar, en láta forráðamenn erlendra stórvelda
segja sér fyrir verkum.
T ræðu sinni í útvarpsumræðunum lagði Lúð-
A vík Jósepsson þunga áherzlu á þessa hættu.
,,Ég veit að rikisstjómin getur að förminú til
gert samning við Breta sem heimilar þeim fisk-
veiðar innan tólf mílna, að mihíi'ét'a kosti ef
henni tekst að handjárna allt sitt þingíið. En
slíkur samningur yrði byggður á ótraustum
grunni- Þingmenn hafa ekkert umboð tfl þess
að semja um undanslátt í landhelgismálinu,
þvert á móti höfðu þeir allir lofað fyrir kosn-
ingar að víkja í engu frá 12 mílum, allt ,um-
hverfis landið. Og svo er hitt, að enginn efi er
á því að mikill meirihluti þjóðarinnar er al-
gjörlega ó móti slíkri samningsgerð. Samning-
arnir væru því gegn vilja þjóðarinnar og gætu
orðið pappírsgagn í framkvæmd^. Reynslan hef-
ur sýnt að Bretar geta ekki stundað fiskveiðar
við ísland að neinu gagni, geti þeir ekki leitað
lands og haft viðskipti við landsmenn. Þjóðin
gœti gert samning ríkisstjórnarinnar að engu í
framkvæmd“.
•~“n c n'íbtr
T andhelgismálið er eitt mestá stórmál þjóð-
arinnar", sagði Lúðvík ennfrérhuiv „Samn-
ingar um að veita öðrum þjóðum fríðindi innan
landhelginnar er ekki aðeins málefni líðandi
stundar. Það er mál sem varðar komandi ár og
afkomumöguleika þjóðarinnar í framtíðinni. Það
er því skýlaus réttlætiskrafa að ríkisstjórnin láti
fara fram þjóðaratkvœðagreiðslu um samning-
inn við Breta og að enginn samningur taki
gildi um skerðingu á núverandi fiskveiðiland-
helgi Islands, nema þjóðin, meirihluti lands-
manna, hafi fallizt á slíkt. Neiti ríkisstjórnin
þjóðaratkvæðagreiðslu um málið er augljóst að
hún er hér að vinna ofbeldisverk, verk sem
hún veit að meirihluti landsmanna er á móti og
þá verður þjóðin sjálf að taka til sinna ráða- Þau
ráð munu sanna núverandi ráðherrum það, að
engin ríkisstjórn fær setið við völd á íslandi
gegn vilja meirihluta þjóðarinnar, jafnvel þó hún
styðjist við erlent vald‘.
fcúi
tJTt
ua
Það hlýtur að búa ssrvitr-
ingur í húsi einu við Flóka-
götu: hann hefur liluta af
þaki hússins úr gleri, En far-
ir þú að forvitnast um þetta
líemstu að raun um að mað-
urinn gerir þetta hvorki til
að fylgjast með gangi gömlu
stjamanna né gervihnöttun-
um nýju, Undir þessu þaki
vinnur Jón Engilberts að mál-
verkum sínum. Hann átti ný
lega merkisacmæli úti í
Kaupmannahöfn, — en var
sjálfur á Flókagötunni.
— Þú áttir nýlega afmæli
■— úti í Kaupmannahöfn?
— Já, það var 25 ára sýn-
ingarafmæli með Kammera-
terne.
— Segðu okkur citthvað a.f
þessum félögum þínum.
Kcmmeraterne voru
stofnaðir fyrir 26 árum.
Stofnendumir voru 8 málar-
ar, sem allir eru þó mjög ó-
líkir, bæði sem menn og lista-
menn.
— Hvað varð þá til þess
að .þeir stofnuðu félag?
— Það sem gerði að þeir
fundu liverjir aðra var að
þeir vom orðnir leiðir á f ð
siá eilíf landslagsmálverk á
öilum sýningum, eintómar
stemningsmyndir.
Þeir litu á málverkið meira
sem figúrativt, yildu flytja
manneskjuna inn í málverkið.
Ekki einnngis sem. puntu-
dúkkur, heldur fólk í athöfn.
Ekki fyrst og fremst sem
sitjandi naktar fyrirsætur
heldur alþýðuna, verkamenn
að starfi, hið lifandi líf og
starf. Þeir sáu mótiv í lífi
alþýðumannsins og störfum
■hans. Þeir viidu taka það sem
Danir kalla hverdagsmenne-
sket, hversdagsmanninn.
Þetta var þó ekki það sem
hægt er að kalla sósíalreal-
isma. Og þetta var heldur
ekki stefna né félagslög hóps-
ins.
— Jafnframt þessu lögðu
þeir áherzlu á litina.
— En hvernig stóð á þvi
að þú bættist í hópinn?
-— Ég sá sýningu þeirra,
því þá sótti ég allar sýning-
ar sem cg gat, og léizt vel
á hana
Þá voru taldir um 3000
málarar í Danmörku, ssm all
ir töldu sig auðvitað vera
hinn stcra Rembrant- og
samkeppnin var því hcrð þeg-
ar taka átti nýja menn í
einhvern hcp sem ætlrði að
verða eittlivað og li.fa. Þá
var erfitt að halda sýeingar
nema taka dýrt húsnæði. Á
vorsýninguna og haustsýn-
inguua voru kannski send
inn hátt á 4. þús. málverk
— en iekki tekin nema, 200—
300. Menn urðu að vera vin-
ir guðs og skrattans 'i senn
■til að fá tekna mynd-
Fg varð því meir en litið
hissa þegar, nokkrum mánuð-
nm eftir fyrstu sýningu
Kammeraterne að tveir
þeirra komu til mín og
snurðu hvort ég gæti hugsað
mér að bæt.r.st í hcpinn h.já
þoim, því Iþá ætluðu þeir að
bera mig upp á fundi. Vit-
anlega sagði ég þeim að ég
fagnaði því að vera með
þeim.
— Og hvað kom til?
— Þá höfðum við nokkru
áður haldið sýningu, Þor-
valdur Skúlason, Sigurjcn
Ólafsson, Reidar Magnus
norsk-danskur svartiistarmað-
ur, kona hans dönsk og ég.
Þeir höfðu séð þessa sýningu
og talið mig hæfan til að
vera í félagsskap sínum
— Og hvað hefðirðu sýnt
á þessari sýningu?
Tjessi alvöruorð Lúðvíks Jósepssonar, þess
manns sem með harðfylgi og einbeitni sinni
tryggði stækkun landhelginnar í vinstri stjórn-
inni 1958, og tókst þá að sigrast á samsæri Al-
þýðuflokksins og Sjálfstæðisflokksins sem ætl-
uðu að eyða málinu í samningaþófi við Breta,
munu finna djúpan hljómgrunú hjá dslenzku þjóð-
inni nú, þegar þessir sömu samsærisflokkar virð-
ast enn ætla að
við höfum þó átt svo mikið
raunsæi og vit að við höfum
haldið velli sem hópur, þótt
nokkrir hafi dáið, nokkrir
gengið úr félaginu og aðrir
beinlínis vérið réknir af'- því
þeir þóttu hafa slakað á
klónni.
Nú eru hin óskráðu lög
um hið fígúratíva málverk
ekki orðin eins ströng og
fyrst. Hið unprunalega
stefnumið er ekki strangt
tekið í dag. T d. var Júlíana
Sveinsdóttir, sem aðallega er
landslagsmálari, tekin í fé-
lagið í fyrra. ,
Við vorum fvrst 8—9, nú
erum við 16. Já, bví hefur
alltaf verið haldið innan
þröngs ra.mma. Þótt óteljandi
hóprr málara hafi risið upp
í Hc.fn hafa þeir flestir horf-
ið úr sögunni nema við,
Orr'iningen og Den Frie. 1
hópnum okkar eru fvrst o«
f'-emst málrvar. en eftir strið-
ið fóru þeir líka að bjóða
mvndhÖCT.-n/nrum mcð. og
kvenfólki. p«m alls ekki var
vert áður Nú eru t d. 3 bs+a-
konivr í félaginu, þ á.m. Tove
Ölafsson.
.... Já, þetta pr i'ifseigur
hónur þrátt fyrir r lla storrna,
því vitan'ega hefur simdum
verið rifizt upp á líf og
dauða.
'— Þú varst lengi í Dan-
mörku í seinna skiptið.
— Já, ég fór héðan 1934
fastákveðinn í því að koma
hingað aldrei aftur. Taldi
enga framtið fyrir málara
hér. Og hefði stríðið ekki
skollið á og hrakið mig burt
myndi ég hafa ílenzt í Dan-
mörku; því ég sá alls ekki
framtíð fyrir alvarlega mál-
aralist hér, ekki annað en
það sem raunverulega er not-
að sem veggfóður og er í
sannleika eintóm sýndar'
mennska . . .
. . . . Nei, það er naumast
framfíð fyrir góða myndiist
hér. Ekki végna þess að okk-
ur vanti hæfileikamenn Þjóð-
in á einmitt afburða efnilega
menn, en þeir sem meta list
þeirra hafa ekki efni á að
borga hana eins og málin
standa nú, —-..eu það er ekk-
ert ódýrara fyrir málara að
lifa hér en aðra menn.
-— Var það stríðið sem rak
þig heim? ,
— Já. Ég var í Hcfn þeg
ar Þjóðverjar komu og félag-
ar mínir og vinir hvöttu mig
eindregið til að fara til ís-
iands, flýja over hals og
hoved eins og danskurinn seg
ir. Þeir töldu víst að ég
væri á svörtum hsta hjá naz
istunum. Et hafði m.a. tek
ið þátt í sýningu til styrkt
ar lýðveldissinnum á Spáni
— Og danskir félaga.r ýtt.u
mér eiginlega í Petsamóför
ina he'm. ,
Og hér hef ég verið s’Iðan
En þrð hefur vakað fyrii
mér að kveðja kong og prest
og setiast að úti strax og
ég hef tök á bv:.
— Hvað áttirðu marvai
mvndir á afmælissýninai
binni hiá Kammeraterne um
daginn ?
— Ég átti 6, eða hámarks-
tölu bess er emn má sýna.
Ég fór ekki út. í haust wnis
bess hve ferðimar eru orðn,-
ar afskapiega dýrar.
— Þú hefur ekki sýnt ann-
arsstaðar um skeið?
-— Jú í sumar er leið sýndi
ég á listsýningu er Bandalag
þýzkra listamanna hélt í
Þýzkalandi í júlímánuði, —•
var eini íslendingurinn er
sýndi myndir þar. Svo á ég
Jón Engilberts I vinnustofu sinni. (Ljósm.: Si.g. Guðm.)
mynd á. friðarsýningunni,
sem nú ,fer land, úi- landi
um heiminn, en í fyrra var
boðið til nokkurs konar sam-
keppni um mjuidir til eflinjr
ar heimsfriði og var tekin
með ein mynd eftir mig.
Myndirnar voru einnig gefn-
ar út í bók.
Við firtnum að raunvernlega
er samtalið rúmlega byrjað
þegar hér er koniið, en
ef við héldum áfram yrði það;
of langt, svo við slítum þráð-
inn hér fyrirvaralaust. — Én.
þá sem vildu fá meira áð,
heyra get ég glatt með því
að ijósta upp leyndarmáli er
ég komst á snoðir um í frain-
hjáhlaupi: í vændum er
„ævisaga Jóns Engilberts,
samtalshók sem Jchann.es
Helgi er að skrifa.
J. R.
■■■■■■■■«!■■■■■■■■■■»■■■ ■■«■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■«■■■■■
Louis Saillant íimmtugur
Fáir munu þeir menn í
veröldinni, sem einhver kynni
hafa af verkalýðshreyfing-
unni, að þeir ekki kannist við
nafn Louis Saillant. Þrjátíu
og f jögur ár af æfi sinni hefir
hann helgað verkalýðsbarátt-
unni, fyrst í heimalandi sínu
og síðustu 15 árin sem aðal-
ritari vcldugustu samtaka
verkalýðsins, Alþjóðasam-
bands verkalýðsfélaga, W.F.
T.U.
Louis Saillant er fæddur
27. nóvember 1910 i Va’ence
í suðaustur Frakklandi
Eins og aðrir synir fátækra
foreldra varð hann þegar að
loknum barnaskóla að bjarga
sér á eigin spýtur. Hann hóf
nám sem tréskurðarlærlingur
ii búsgagnagerð, og sextán
ára gamall hóf hann feril sinn
í verkalýðshreýfingunni.
Það kom fljótlega í ljós að
hér var ekkert venjulegt ung-
menni á ferð, ótvíræðir for-
ystuhæfileikar hans skipuðu
honum hráðlega í fremstu röð,
því 19 ára gamall er hann
orðinn helzti forystulnaður
stéttarfélags síns, og 21 árs
verður hann ritari héraðs-
stjórnar samtakanna.
I umfangsmeira starfi komu
skipulagshæfileikar hans og
dugnaður ennþá betur í ljós
svo að árið 1937 var hann
fluttur til höfuðstöðvanna í
París, sem aðalfulltrúi héraðs-
stjórnarinnar.
Aðeins 28 ára gamall var
hann svo kosinn í fram-
kvæmdastjóm Almenna verká-
lýðssambandsins, CGT auk
þéss að vera meðlimur i stjórn
Alþjóðasambands byggingar-
verkamanna.
Þegar heimsstyrjölúin
brauzt út var hann kallaður
í herinn og var í honum þar
til vopnahléið var samið 1940.
Þá sneri hann aftur til Par-
ísar og varð einn af höfuð-
leiðtogum neðanjarðarbarátt-
unnar gegn nazistum.
I ágúst 1940 hóf hann
ásamt öðrum verkalýðssinnum
baráttuna fyrir endurskipu-
lagningu verkalýðssamtak-
anna, neðanjarðar, og var
einn af hinum leynilegu
stjórnarmeðlimur CGT.
Eftir þriggja ára þrotlaust
starf í baráttunni gegn nazist-
unum var hann tilnefndur
fulltrúi CGT í stjórn And-
spyrnuhreyfingarinnar og í
september sama ár varð hann
meðlknur 1 framkvæmdanefnd
þeirra samtaka, og 2. sept.
1944 var hann einróma kosinn
[■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■.
forseti Andspyrnuhreyfingar-
innar.
Eftir fall nazismans beitti
franska verkalýðshreyfingin
sér fyrir því að reyna að.
skapa alþjóðlega einingu
verkalýðsins, því einingin væri;
bezta trygging þess að friður
mætti haldast og jafnhliðá
undirstaða að árangursríkri
kjarabaráttu verkalýðsins.,
Louis Saillant var fulitriái
CGT í undirbúningsviðræðum
við brezku verkalýðssamtak-
in og ásamt Benoit FracKin
við verkalýðssamtök Sovét-
rikjanna um undlrbúninginn að
verkalýðsráðstefnunni í Lon-
don, í febr. 1945, sem lagði
grundvöliinn að stofnun Al-
þ jóðasambar > isins.
Á Lundúnarráðstefnunni,
þar sem ýmsir he’stu Vðtog-
ar verkalýðsins hvarvetna að
úr heiminum voru saman
komnir, var hann einrcma
kosinn varaforseti. Hann tók
mjög virkan þátt í ‘gerðum
ráðstefnunnar, og það var
ekki hvað sizt áhrifum hans
að þakka að verkalýðssamtök
Italíu, Bulgaríu, Rúmeníu óg
Finnlands fengu aðild að ráð-
stéfnunni svo og verkalýðs-
samtök Þýzkalands síðar.
Hann var kosinn ritari 13
manna nefndarinnar, serh.
undirbjó lög og stefnuskrá
Alþjóðasambandsins. og hafði,
framsögu af hennar hendi á
verkalýðsráðstefnunni er
gerði draum verkalýðsins Ura
Framhald á 10 síðu.
■
■
■
H
H
H
H
■
H
H
a
■
■
H
■
■
Louis Saillant (næstur ræðustólnum) á úiifundi ásamt öðrnm
forustumönnum Alþjóðasambands verkalýðsfélaga. Við hlið
hans er Italinn Di Vittorio og svo Kúsnetsoff frá Sovét-
ríkjunum. Myadin var tekin á þingi Alþjóðasambandsins 1949.