Þjóðviljinn - 06.05.1961, Blaðsíða 5

Laugardagur 6. maí 1961 — ÞJÓÐVILJINN
(5
Ferð Shepards upp i háloftin
Enda þótt því verði ekki niót-
mælt, að Bandaríkjamenn hafi
náð merkilegum áíanga í geim-
rannsóknum si|num meðl tsrðt
Shepards sjóliðsforingja upp í
hóloftin, verður að vekja at-
hygli á þeirri staðreynd, að flug'
hans er alls ekki sambærilegt
við geimferð Gagaríns majórs
og Bandaríkjamenn eiga enn
langa leið fyrir höndum áður
en þeir geta gert sér vonir um
að standa Sovétríkjunum á
sporði í geimvísindum.
f>að er þannig næsta hæpið
að kalla Shepard „fyrsta banda-
ríska geimfarann“, eins og gert
hefur verið hvað eftir annað
í biöðum og útvarpi síðustu
daga. Það er ekki hægt að tala
um ,,geimferð“ nema a.m.k. sé
átt vi§ ferð á braut umhverfis
jörðu, enda hefur sá skilningur
ævinlega verið lagður í orðið.
Gagarín majór fór slíka ferð,
en Shepard sjóiiðsforingi ekki.
Hann fór ekki á braut umhverf-
is jörðu, heldur aðeins á „kúlu-
braut“ (ballistíska braut) eins
og sérhvert skeyti fer sem ekki
nær hinum svonefnda fyrsta
geimhraða sem í námunda við
jörðina er um 8 km á sekúndu,
eða tæpir 29.000 km á klukku-
stund.
Hraði hylkisins sem Shepard
var í varð ekki meiri en 8.160
km á klukkustund, eða aðeins
rúmlega þriðji hluti nauðsyn-
legs brautarhraða. Það er einn-
ig á takmörkum að hægt sé að
segja að hylkið hafi ílutt hann
út í geiminn, ef með því er átt
við, að hann hafi farið út fyr-
ir gufuhvoif jarðar. Nú er það
að vísu skilgreiningaratriði hvar
telja skuli að gufuhvolfið „endi“
og hvar geimrúmið taki við, en
gufuhvolfið telst þó ná út í
185 km íjarlægð frá jörðu. Það
er miklu nær sanni að segja að
Shepard hafi komizt lengst allra
Bandaríkjamanna upp í háloftin
og má þó ekki gleyma því að
aðrir landar hans hafa komizt
í um 50 km hæð í loítbelg og
rúmlega það í tilraunaflugvél-
inni x-15 (fyrir hálfum mánuði)
Og náði sú flugvél hraða sem
var rúmur helmingur af hraða
Atómvopna
tilraunir
á ný i LJSA
Batidaríkjamenn munu vænt-
anlega hefja tilraunir með
kjamorkuvopn á ný irman
3—6 mánaða, segir í skýrslu
'kjarnorkumálanefndar Banda-
ríkjanna til Bandaríkjaþings.
Vissar tilraunir var'ðandi á-
hrifamátfr kjarnavopna verða
e.t.v. hafnar miklu fyrr.
í skýrslunni er sagt frá því,
að enda þótt stórvægilegar til-
raurr.r með kiarnavopn hafi
ekki verið gerðar um langt
skeið, þá sé tilraunum stöðugt
haldið áfram í tilraunastofum.
Á slíkan hátt er hægt að gera
tilraunir með kjarnavopn að
vissu leyti þótt í smáum stíl
sé.
hyikisíris sem bar Shepard (um
4.400 km/klst.)
Þegar þetta er haít í huga
verður skiljanlegt að banda-
r'skir vísindamenn hafa verið
vántrúaðir á að tilraun eins og
sú sem gerð var í gær væri
til mikils gagns, enda mun það
sannast sagná að henni var íyrst
og fremst ætlað að hressa svo-
lítið upp- á álit (og sjálfsálit)
Bandaríkjamanna eftir það áfall
sem fyrstu spútnikarnir urðu
þeim.
Tilraunin sem gerð var í gær
á sér nokkurn aðdraganda. Það
var í apríl 1958, hálfu ári eftir
að fyrsti spútnikinn fór á braut,
að þýzki eldílaugafræðingurinn
skotið lifandi veru á kúlubraut
langt upp í háloítin og náð
henni niður heilli á húfi. Til-
raunin í gær er aðeins frekari
sönnun þess, og skal þá jafn-
framt haft í huga að í Sovét-
ríkjunum hafa undanfarin ár
verið gerðar íjölmargar tilraun-
ir af sama tagi, enda voru þær
nauðsynlegur undirbúningur
undir ferð Gagaríns.
Það er ekki talið áð Banda-
ríkjamenn rnuni geta skotið
manni á braut umhverfis jörðu
fyrr en einhverntíma • seint á
þessu ári. og hin • vel heppnaða
tilraun i gær breytir engu um
það. Eldflaugin sem þera á hinn
fyrsta eiginlega bandaríska
Kðna skctið 184 km frá jörðu
Xeikningin sem er frá bandarísku geimferðastofnuninni NASA
sýnir vel „kúlubrautina“ sein hylkið fór með Shepard sjóliðs-
fcringja.
Wernher von Braun lagði fyrir
eina af nefndum Bandaríkja-
þings tillögu úm að skjóta manni
á ,,kúlubraut“ með Redstone-
eldflaug sem hann hafði stjórn-
að smíði á, Þessari tillögu von
Brauns var í fyrstu hafnað og
Hugh Dryden, s'ðar aðstoðar-
framkvæmdastjóri bandarísku
geimferðastofnunarinnar NASA,
hafði um hana þau orð, að hún
væri „sambærileg við það að
skjóta ungri ^túlku úr fallbyssu“,
en það var eitt sinn vinsælt
sirkusnúmer.
í nóvembér 1958 ákváðu
Bandaríkjamenn að léggja meg-
ináherzlu á það í geimrannsókn-
um sínum að koma manni á
braut umhverfis jörðu og var
sú áætlun kölluð Mercury.
Skömmu eftir að hafizt var
handa um framkvæmd hennar
var tillaga von Brauns um
kúlubrautarferð aftur, athuguð
og ákveðið að framkvæma hana
innan vébanda Mercury-áætlun-
arinnar, vegna þess að með því
móti var talið að mestar líkur
væru á að Bandaríkin gætu orð-
ið á undan ^ovétríkjunum á ein-
hverju sviði geimrannsókna.
Framkvæmdin reyndist þó erf-
iðari en búlzt hafði verið við.
Von Braun hafði’talið að eitt
ár myndi nægja, en það íór á
aðra leið. í fyrstu var ætlunin
að koma apa á kúlubraut upp
í háloftin í nóvember 1959, en
manni í marz 1960, en apinn
(sjimpansi sem kallaður var
Ham) komst fyrst á loft 31.
janúar s.l. og Shepard sem sagt
ekki fyrr en. i gær. Með tilraun-
inni 31. janúar höfðu Banda-
ríkjamenn sannað að þeir gætu
geimfara á loft verður af allt
annarri gerð en Redstone-eld-
flaugin sem notuð var í gær.
Redstone-eldflaugin, hinn trausti
,,dráttarklár“ bandarískra geim-
vásinda hingað til, var upphaf-
lega ekki ætluð til neinna geim-
ferða, enda þegar úrelt. Það
verður Atlas-eldflaug sem not-
uð verður við hina eiginlegu
geimferð, — af sömu gerð og
sú $em sprengja varð í loft upp
á Canaveralhöfða íyrir rúmum
hálfum mónuði. ás.
Framhald af 1. siðu
samanburði við geimferð Gaga-
ríns : í fyrra mánuði. Kennedy
forseíi segir að þessi velheppn-
aða tilraun sé mikil uppörvun
fyrir bandaríska vísindamenn
og hljóti að hvetja þá til
frekari afreka.
Talsmaður sovézka sendi-
ráðsins í London sagði í gær,
að Sovétríkin hefðu náð þessu
stigi i geimferðum fyrir mörg-
um árum. Fréttaritari AFP-
fréttastofunnar í Moskvu, Ed-
mond Marco, sagði að í Sov-
étríkjunum tækju menn frétt-
inni með ánægju en jafnframt
nokkru yfirlæti. Almennirgur
í Sovétríkjunum telji þetta að-
eins sönnun fyrir því að Banda-
ríkjamenn standi sovézkum
vísindamönnum lcngt að baki
í geimferðum og geimsiglinga-
tækni. Sovétmönnum sé enn
ríkt 'í huga geimferðalag Gaga-
ríns á 89 mínútum umhverfis
jörðina 12. apríl sl. Þeir viður-
ketini engan sem geimfara
nema að hann fari a.m.k. einu
sinni í kringum jörðina úti i
geimnum.
Brezkir vísindamern hafa
viðui'kennt miklar framfarir
starfsbræðra í Bandaríkjunum,
en segja að afrekið sé smá-
munir í samanburði við geim-
ferðir Rússa.
Dýr ferð
Þetta skot mannaðrar eld-
flaugar npp I háloftin er ár-
angurinn af hálfs annars árs
starfi bandariskra vísinda-
manna, er< það starf lxefur kost-
að hvorki meira né minna en
400 milljónir dollai’a (rúmlega
15 milljarða ísl. króna).
Shepard fær sjöunda hlut-
ann af hálfri milljón dollara,
sem vikublaðið ,,Life“ ætlar
að borga hinum sjö útvöldu
mönnum til geimferða i USA
fyrir endurminningar þeirra.
Sovézki geimsiglingafræðing-
urinn Pokrovskí sagði í við-
tali við fréttaritara AFP í
kvöld að hann áliti að Banda-
ríkjamenn þurfi enn tvö ár til
þess áð undirbúa ferð mannaðs
geimfars í kringum jörðina.
Tilraunin sem gerð var í dcg,
væri svipuð og sovézkir v'isinda-
menn gerðu i júlímánuði 1859.
þegar þeir skutu á lo.ft ge‘m»
flaug í álíka hæð með dýr inn-
anborðs, sem öll komu, heil
á húfi aftúr .til jai’ðar.
Portúgalskir herflokkar
hafa skotið til bana þús-
undir blökkumanna í ný-
lendunni Angóla í Afríku
i hefndarskyni fyrir árás
uppreisnarmanna í Angóla
á hvíta landnema í landinu,
segir brezkur trúboði, sem
kom til London s.l. þriðju-
dag eftir 20 ára dvöl í Ang-
óla.
Trúboðinn, séra Clifford J.
Parsons, segir að undanfarið
hafi ríkt slíkt ,,hatursástand“
í Angóla, að hann hafi aldrei
kymst öðru eins öll þau ár
sem hann hefur starfað þar.
Presturinn segir að afrískir
uppreisnarmenn hafi ráðist á
búgarða portúgalskra land-
nema með hnífum og barefl-
um og drepið bæði karlmenn
konur og börn. En hefndar-
ráðstafanir portúgölsku yfir-
valdanna séu margfalt grimmd-
arlegri og cmannúðlegri.
,,Á hveri’i nóttu ryðjast
portúgalskir hermenn inn í
kofa, hús og byggðahverfi inn-
fæddra. Hermennirnir smala
lxinum innfæddu, bæði fullorðn-
um og börnum, út á göturr,-
ar eða opin svæði og brytja
fólkið niður“, sagði presturinn.
Portúgölsku yfirvöldin sýna
dæmalaust grimmdaræði líka
gagnvart þeim sem fremja
meinlaus brot gegn hinum
ströngu lögum nýlenduyfirvald-
anna. Ncgrum er hengt fyrir
smáyfirsjónir með því að bar-
ir< eru 50 högg á hendur þeirra
með þungum br.reflum. ,,Ég hef
séð hendur þeirra eftir að þann-
ig var búið að berja allt hold
af þeim, segir séra Parsons.
Má'verkið „Dansmær" (frá
1888) eftir Toulouse-Lautrec
var fyrir skömmu selt á upp-
boði í New York fyrir 80.000
dollara (rúmlega 3 millj. ísl.
króna). Sá er keypti heitir
George Friedland frá Phila-
delphia: Teikning eftir Pieasso
var á sa.ma uppboði se.d á
1.8 milljónir’krónur.
Ráðamenn i brezka vélaiðn-
aðinum eru orðnir óróiegir
vegna innflutnings á sovézkri
tegund rennebekkja til Bret-
lands. Sovézki rennibekkur-
inn kostar aðeins 1700. sterl-
ingspund í innkaupi, en brezk-
ir rennibekkir kosta ekki
minna en 3000 pund innan-
lands. Afgreiðslufrestur á sov-
ézku framleiðslunni er aðcina
einn mánuður, en 18—24 mán-
uðir á þeirri brezku. Sovéf-
menn framleiða rennibekkinni
í fjölda.framleiðslu, þ.e. 14.00(1
stykki á ári. Brezkir fagmenn
telja þá fullkomnustu vcrk-
færi sem völ er á þéssarap
tegundar í heiminum.
Kennedy Bandar'kjaforseti
hefur hafnað boði Janio
Quadros Brasilíuforseta um að
koma í heimsókn til Brasiliu.
Segist Kennedy eiga svo ann-
rikt vegna alvarlegs stjórn-
málaástands. Qúadros toofur
nýlega fordæmt lilutdeild
Bandarikjamanna í árásinni á.
Kúbu og áreitni USA í garð
Kúbu. Jafnframt toét hann
Kúbu stuðningi gegn banda-
riskri heimsvaldastefnu.
iRíkisstjórn allra Norður-
ianda, nema íslands, sendu
Sovétstjórninni hamingjuósk-
ir ii tilefni fyrstu ferðai’
mannsins út í geiminn. 1 svar-
skeyti til forstisráðherranná
segir Krústjoff m.a. „Ég vona
að þessi vel hepnaða tilraun
sovézkra vísindamanna tákni
ekki aðeins þýðingarmikinn
skerf til rannsókna him'in-
geimsins, heldur muni hún
einnig tovetja alla menn til-
að nota vísindin til að tryggja
frið í öilum heimi.
Samtals voru 2.034.329 af-
brot framln í Vestur-Þýzka-
landl og Vestur-Berlín árið
1960, segir í nýbirtum glæpa-
skýrslum Bonnstjórnannnar.
Miðað við 1959 er þetta aukn-
ing um 83.219 glæpi eða 4.25%.
i»að tókst að upplýs.a 65.5%,
af þissum glæpmn en 67,3%>
árið áður. Á hverja 190.000
íbúa voru framin 19 sjálfs-
morö og gerðar auk þess 22
sálfsmorðstilraunir. Samtals
voru framin 10.675 sjálfsmorð
í landinu á árinu. l*ar af voru
6.783 karlmenn.
Áður en rafeindaheili f
Ov.ebec í Kanada var tekinn
til formlegrar notkunar, áttí.
toann til re.vnslu að þýða setn-
inguna „Andinn er reiðubninn
en holdið er veikt“ vir gríska
frumtextanum yfir á eniku.
Ötkoman varð þess.i: „Við
mælum með Whisky en kjötið
er ekki mjög gott“.
TJm fimm og hálfa miiljóit
króna kostaði að flytja do
Laliders-höllina í þorpinu
Loos-lez-Lille í Frkkklamli unt
60 metra vegalengd. 1 höll.
þessari var Lúðvík kóngur
XIV. nærri dauður 1657. Höll-
in var flutt á 17 lágvögnum.
Fyrsta daginn var aðeins far*
ið með liana 60 cm.