Þjóðviljinn - 27.05.1964, Blaðsíða 10

JQ SlÐA --------
Þið
stúdentsárin
æskuglöð
EFTIR HANS SCHERFIG
MðÐVIIJINN
BSiðvtkudagur 27. maí 1964
SKOTTA
Hvert í hoppandi, — kemur ekki þarna fyrrverandi vinur pabba
míns, — við erum glötuð!
Friðjón Stefánsson:
Athugasemd
legan. Og inni í regnslánni er
hann útaf fyrir sig, rétt eins og
í eigin húsi. Það eru svo margir
heima hjá Mogensen og hann
hefur aldrei neitt fyrir sig. En
regnsláið er eins og hellir.
Og hann leikur riddara í
skikkju sinni eða dularfullan að-
komumann í kufli. Hinn leynd-
ardómsfulla gest með miklar á-
ætlanir og undrunarefni undir
regnsláinu.
Þeir fara gegnum Grasgarðinn.
Stóra króka eftir krókóttum
stígum. Gegnum furuskóga og
yfir brýr. Yfir hinar miklu
steinhæðir með fjallagróðri. Inn
í frumskóg pálmahússins.
Það synda gullfiskar undir
fljótandi risablöðum Victoria
regias. Vafningsviðir hanga nið-
ur úr trjákrónunum. Banana-
pálminn er með græna klasa og
háu döðlupálmarnir eru með
löng rauð blóm í toppnum. Syk-
urreyr og bambus og burknar
teygja sig upp í ljósið og stór,
dökkgræn, gljáandi blöð hanga
niður í hálfrökkrið.
Og loftið er heitt og kryddað
og eins og í frumskógi. Það er
svo heitt að gúmmíregnslá Mog-
ensens er að bráðna. Hann er
ekki lengur riddari í skikkju. Nú
er hann Hom kaupmaður og-
Amsted er Stanley.
— Við eigum enn eftir nokkr-
ar vistir. — segir Stanley og tek-
ur þurrt brauð upp úr vasa sín-
um. Hann hefur ekki mátt vera
að því að borða það í skólanum
og móðir hans verður reið þeg-
ar hún finnur gamlan mat í vös-
um hans og segir að hann eigi
að hugsa um öll fátæku bömin
sem fái engan mat og yrðu glöð
og þakklát ef þau fengju
skorpnu eggjasneiðamar hans.
Og frumskógarleiðangurinn
tekur sér hvíld undir pálmunum
og nýtur máltíðarinnar.
Og hinir innfæddu — menn-
HÁRGRFIÐSIAN
Hárgreiðslu og
: snyrtlstofa STETNTJ oe nónG
Laneavecn 18 ITI h. Oyftal
i RfMT 2461«
P B B M A Garðsenda 21
' 8ÍM1 83968. Hárgreiðslu- oe
snyrtistofa.
■ nðmur' Hárgreiðsla rið
{ allra haefl
TJARN ARSTOFAN
: TJamareStn 16 Vonarstrætis-
meein - 8fMi I4BR2
hArgretosldstofa
AUSTURBÆJAR
ÍMaria Guðmundsdóttir)
Laugavegi 13 — SfMi 14656
__ Nuddstofa á sama stað -
imir sem vinna í gróðurhúsinu
— eru friðsamlegir og ráðast
ekki á hvíta menn.
— Ég skal fara til Afríku,
þegar ég er búinn í skólanum,
segir Amsted.
— Ég verð líka að komast
þangað einhvern tíma. Mig lang-
ar líka til Suðurameríku. Þar
eru til einhver skordýr sem eru
á stærð við spörfugla. Það gæti
verið gaman að ná í nokkur
stykki.
— Þá gætirðu gefið þau skóla-
13
safninu, svo að. þín yrði getið í
skýrslunni.
— Nei, svei mér þá. Ég ætla
að hafa þau í minu eigin safni
og þegar ég er dauður á Nátt-
úrufræðistofnunin að fá þau. En
þú getur fengið þau sem ég á
aukalega. En skólinn skal ekki
fá neitt, sú skítastofnun!
— Já, þara hann brynni til
ösku!
— Það væri lafhægt að kveikja
í honum án þess að nokkur
kæmist að því. Það væri hægt
|ð stela fosfór í efnafræðitíma
og fara með þ.að upp i náttúru-
fræðistöfúi "þár "söftT' öll glösin
með spíritus standa. Þar gæti
logað glatt. lagsmaður.
Það er sætur iJmur í frum-
skóginum. Þar eru blómstrandi
brönugrös og mímósumar loka
blöðum sínum þegar þau eru
snert. í stóra, kringlótta pálma-
húsinu skilja þeir og fara hvor
sína leið eftir krákustígum. Og
þegar þeir hittast aftur, segir
Amsted: — Herra Livingstone,
geri ég ráð fyrir?
— Yes, sir, — segir Mogensen.
Og herra Livingstone er með
regnslá og gleraugu og matrósa-
húfu og spóalappir.
Fyrir utan pálmahúsið er rign-
ing. Þokan liggur þétt að alpa-
hæðum sieinhæðanna. Og það
þarf að ganga upp eftir þeim
einu sinni enn. Eftir litlum,
grýttum stígum, sem eru undnir
og snúnir. Grenigreinar hafa
verið lagðar yfir kaktusana og
safaplöntumar. en litlu, harð-
gerðu alpajurnirnar blómstra
ennþá á þessum undarlega árs-
tíma.
Og steinhæðimar eru Himalaya.
Mount Everest. Maður er kom-
inn upp á tindinn fyrstur af öll-
um. Og maður horfir yfir hálfa
Asíu. Þarna er Indland, og þama
er Tíbet og það er hægt að
greina grænt hvolfþak Borgar-
sjúkrahússins og verksmiðjureyk-
háf gegnum þokuna. Og bak-
poki Amsteds og skólataska
Mogens.ens eru súrefnistæki, sem
gera fjallgöngumönnunum kleift
að anda héma uppi
þunna lofti.
— Hvað erum við hátt uppi?
— Ég man ekki nákvæmlega
hve há Himalayafjöllin eru. en
eru meira en míla.
— Fjallgöngur eru mjög
spennandi, — segir Mogensen. —
Þegar ég er búinn í skólanum,
ætla ég að reyna að komast upp
á Mount Everest í alvöru. Af
hverju ætti það að vera ómögu-
legt?
Það er svo margt sem á að
gera að skóianámi loknu. Heim-
urinn er svo geysistór og það
þarf að sjá allt og reyna allt.
Amsted efast ekkert um að hann
komist til Afríku, og jafn sjálf-
sagt þykir Mogensen að hann
safni risabjöllum í Suðurafríku
og gangi á Mount Everest.
Maður hefur tímann fyrir sér.
Það eru engin takmörk fyrir því
sem hægt er að koma í verk.
Og Teodor Amsted getur ekki
vitað að hann muni aldrei kom-
ast lengra en til Norðursjálands.
Þeir fara útúr grasgarðinum.
En hinum megin við götuna er
Austurgarður, sem hægt er að
gleyma sér i. Og hann er stór
og villugjam með þéttkjarri og
hættulegum garðvörðum sem elta
þá sem ganga ekki eftir stígun-
um.
Mogensen trúir Amsted fyrir
ýmsu í sambandi við Svörtu
höndina. En Amsted verður að
sverja að þegja. Þetta er algert
leyndarmál, en kannski getur
Mogensen komið því í kring að
Amsted geti orðið félagi. — En
segðu ekki orð við nokkum
mann! Það verður hér í Austur-
garði sem leynifélagið hefur að-
setur. Við höfum rætt þetta allt
saman í frímínútum. Eftir
nokkra daga getum við hafizt
handa. Þetta verður spennandi.
Amsted vill óður og uppvægur
vera með.
— En þú verður að sverja að
þegja! — segir Mogensen.
— Amar! — segir Amsted og
rennir vísifingrinum yfir hálsinn.
Amsted á heima í Uppsalagötu.
Og það er tími til kominn að
hann fari að flýta sér heim.
Klukkan er meira en fjögur. Þar
bíður hans hafragrautur og
mjólk og lýsi. svo að hann geti
eyðiiagt matariystina fyrir mið-
degismatinn, sem ekki er étinn
fyrr en eftir tvo klukkutíma,
þegar faðir hans kemur heim af
skrifstofunrrf. Og þar bíða hans
inniskór og þurrir sokkar. Og
heima heitir hann ekki lengur
Amsted, heldur Teodor. Og móð-
ir hans styttir það í Teo, þótt
hann hafi beðið hana og sár-
bænt og gera það ekki, sérstak-
lega ekki svo að félagamir heyri.
Mogensen á heima innar á
Austurbrú. 1 Willemoesgötu.
Hans bíður líka hafragrautur og
lýsi. En foreldrar Mogensens eru
trúaðir og það má ekki borða
grautinn og lýsið fyrr en búið
er að þakka góðum guði fyrir
gjafir hans. Og hér heitir Mog-
ensen Mikael. Hann á mörg
systkyni og þau erfa fötin hvert
af öðru. Það er ekki sérlega
auðvelt fyrir föður þeirra að út-
vega gjafir guðs á borðið. Og
póstfulltrúinn er veikur og
taugaóstyrkur. Og heima er grát-
ur og gnístran tanna og rifrildi
milli allra barnanna.
Eftir matinn þarf að lesa lexí-
ur. Teodor Amstad hefur sitt
eigið herbergi með skrifborði og
bókaskáp. Og þar situr hann á
kvöldin og les og reiknar og
flettir upp í orðabókum og skrif-
ar glósur. Og mamma hans lítur
inn öðru hverju og athugar
hvort hann sé að vinna. Og fað-
ir hans hlýðir honum yfir og lít-
ur yfir stílana og athugar hvort
dæmin eru rétt reiknuð og rifj-
ar upp þegar hann gekk sjálfur
í skóla og var alltaf efstur í sín-
um bekk. Og einhvem tíma
verður Teodor eins duglegur og
faðir hans.
Mikael les við matarborð fjöl-
skyldunnar. Hann heldur hönd-
unum fyrir eyrun til þess að
verða ekki truflaður. Litlu bræð-
umir eru í járnbrautarleik á
gólfinu og blása í eimpípur og
taka rykki. Stóra systir saumar
á saumavél, og eldri bróðir les
latínu og tautar hexameter-takt-
inn, meðan hann les. Og faðir
þeirra situr með dagblaðið og
pípuna í gamla, rauða sófanum.
Hann er á pósthúsinu frá klukk-
an 9—6. Og á kvöldin hefur
hann eftiriit með því að synir
hans geri eitthvað að gagni og
stelist ekki til að lesa Rocamb-
ole bakvið skólabókahrúguna á
matborðinu. Og hann verður að
ávíta og skammast og siða og
halda reglu. Og ekki kryppla
borðdúkinn! Og ekki rispa gólf-
dúkinn með þessari lest! Og bor-
aðu ekki i nefið á þér. Mikael!
Og réttu úr bakinu!
Ofaná veggnum horfir þymi-
krýndur Kristur niður á fjöl-
skylduna, sárþjáður með stóra
blóðdropa í hárinu.
22. KAFLI.
Hópur drengja hefur farið inn
til frúarinnar i Landamerkinu.
Horn og Thygesen og Hemild.
Og seinna bætast Nörregaard-
Olsen og Rold við.
Það er lítil veitingastofa í
Landamerkinu, þar sem fram-
reiddur er ís á sumrin og gulir
búðingar með Ijósrauðri sósu á
veturna. Konan sem framreiðir
hnossgætið er ljóshærð og mjög
digur. Það veit enginn hvað hún
heitir. Drengirnir kalla hana
bara frúna. Og hún er góð og
alúðleg og hlær oft, þegar ungu
piltamir segja sögur úr skólan-
um og herma eftir kennurunum.
— Þorpari! Þrjótur, seztu! Þú
færð lægstu einkunn! — hrópar
Hom með rödd Apans. Og frúin
hlær innilega, þótt hún hafi
heyrt Apann tala ótal sinnum og
þekki hann orðið út og inn.
— Pú, sá var vitlaus í dag,
— segir Nörregaard-Olsen.
— Já, drottinn minn dýri, —
segir Thygesen. — Svei mér þá,
hann var alveg kolbrjálaður.
Það var ekki að vita hverju
hann tæki uppá. Ég var alveg
logandi hræddur. Og ég er enn
með kúlur eftir þessa and-
styggðar hnúa hans. Finnið bara
sjálfir. — Og frúin má þreifa
líka, svo að hún trúi því að
þetta sé satt. — Svei mér þá
alla daga, segir hún. — Þetta
gengur fulllangt. Þetta er
skrýtinn skóli. Maður má þakka
fyrir að hafa ekki verið settur
til mennta.
— Og hann reif istunguna úr
veggnum, — segir Hemild.
— Þetta villidýr. Við héldum að
hann ætlaði að kála þér.
— Já, fjandinn sjálfur, —
tautar Thygesen. — Heyrið mig,
frú. haldið þér að það væri hægt
að fá annan skrifaðan þangað til
á laugardaginn?
— Ætli það ekki, — segir frú-
in. Þú verður að hressa þig á
einhverju eftir þennan apa. —
Og hún setur feiknastóran
skammt af búðingi á diskinn
hans.
í veitingastofunni er alvöru
api, Dálítill, geðstirður bavian.
Það er húsdýr frúarinnar. Og
drengirnir eru fyndnir og kalla
hann Duemose Iektor, sem er hið
borgaralega nafn apans þeirra.
Og frúin hlær og huggar baví-
anann: — Jæja, eru þeir að kalla
þig Duemose? Elskan hennar
Það er hvimleitt tiltæki, þeg-
ar menn taka sér fyrir hendur
að gera öðrum upp orð eða
meiningar, ásaka þá síðan fyrir
á grundvelli þess tilbúnings.
Ég tel mig vera mann óáreit-
inn og því geðjast mér illa að
því að vera borið á biýn að
rægja samborgara mína. En
það gera þeir nafnarnir Jón úr
Vör og Jón Óskar í ummælum
sínum um greinargerð. sem
fylgdi tillögu, framborinni á
fundi í Rithöfundafélagi Is-
lands. Tillagan er harðorð á-
deila á meiri hluta úthlutunar-
nefndar listamannalauna fyrir
svívirðilega, pólitíska hlut-
drægni hennar. Tilfæri ég í
greinargerðinni nokkur nöfn
listamanna, sem afskiptir eru
af pólitískum ástæðum. Allir
dómbærir menn um þessa
hluti eru mér samdóma um
þetta. Máli mínu til frekari
stuðnings tók ég dæmi um höf-
und, sem áðúr hafði verið of-
sóttur af pólitískum ástæðum,
en virtist nú ekki lengur verð-
ur þeirrar ofsóknar af meiri-
hluta nefndarinnar. Þessi höf-
undur er Jón Óskar, sem þeir
nafnar vilja nú ástæðulausu
gera að píslarvotti.
Ég sagði ekki með einu ein-
asta orði að Jón Óskar hefði
skrifað ívitnaða ferðabók til
þess að koma sér í mjúkinn hjá
meiri hluta úthiutunamefndar,
eins og hver og einn getur
sannfært sig um með því að
lesa greinargerð mína. Þar er
það hvorki sagt ná meint. Hins
vegar er sú ónákvæmni í grein-
argerð minni, að Jón Óskar
hefði ýmist engin listamanna-
laun hlotið fram að þessu eða
í lægsta flokki. En nú er mér
tjáð, að hann hafi einhvern
tíma hlotið þessa úthlutun í
næstlægsta flokki. Önákvæmni
mín stafar af því að ég hafði
ekki við höndina úthlutunar-
lista, nema fjögurra síðustu
ára. og bið ég velvirðingar á
þeirri ónákvæmmni. En árin
1963, ’62 og ’61 hlýtur hann
enga úthlutun. Það er meiri
fjarstæða en um þurfi að ræða,
að sá meiri hluti nefndarinnar.
sem ekki sá bókmenntaleg
verðmæti á verkum Jóns Ósk-
ars árin 1961—1963, hafi
skyndilega upptendrazt af hon-
um árið 1964.
Ég veit ekki betur en að ég
hafi rækilega bent á gildi Jóns
Óskars sem rithöfundar í títt-
nefndri greinargerð — leyfi
mér að álykta að hann risi ekki
undir öllu meira lofi, þótt svo
megi vera — enda þótt ég væri
svo „bíræfinn“ að láta í Ijósi
sem mína skoðun, að ívitnuð
ferðabók hefði ekki bókmennta-
legt gildi. Ég segi ennfremur
orðrétt: „Nú má ekki skilja orð
mín svo, að ég sé að deila á
þessa tvo ágætu höfunda, sem
ég hef nefnt, fyrir skrif sín
um Sovétríkin. Þau eru vissu-
lega þeirra mál“.
Ég fullyrði, að í greinargerð
minni deili ég aðeins á einn
aðila, það er meiri hluta út-
hlutunarnefndar — en rægi
engan. Ádeilan er aftur á móti
hörð og þvi miður sönn. Annað
er svo það, sem ég veit mæta
vel og allir þeir, sem kynnt
hafa sér þessi mál, að annar
háttur ætti að vera á úthlutun-
armálunum. svo og að úthlut-
unarupphæðin er svo lág, að
hún skiptir listamenn fjárhags-
lega litlu máli. En það er eng-
in afsökun fyrir meiri hluta
nefndarinnar.
Þeir nafnar, svo og greinar-
höfundur í Alþýðublaðinu, sem
minnast á mig í sambandi við
þetta mál, virðast ekki sjá á-
stæðu til að fara einu orði um
þá hörðu ádeilu í greinum sín-
um. Hvers vegna? Ljóst er þó,
að enda þótt ég hefði komið ó-
viðurkvæmilega fram við Jón
Óskar í margnefndri grein-
argerð — sem þó er alrangt
eins og ég hef bent á — þá
væru það smámunir einir sam-
anborið við það ranglæti, sem
felst í óhugnanlegri viðleitni
meiri hluta úthlutunarnefndar
listamannalauna til þess að of-
sækja pólitíska andstæðinga
sína.
RITARI
Stúlka óskast til ritarastarfa við Borgarspítalann
nú þegar. Vélritunar- og málakunnátta nauðsyn-
leg. — Upplýsingar gefur yfirlæknir.
Reykjavík, 25. maí 1964.
Sjúkrahúsnefnd Reykjavíkur.
í hinu
t
«