Þjóðviljinn - 26.08.1965, Page 8

g SfÐÁ — ÞJÓÐVILJINN — Bimmtudagur 26. ágúst IS6S
heyrt
• Danska drottningin Christina
sem uppi var frá 1461—1521
sagði oft þessa setningu: — ?g
elska karlmenn, en ekki af
þvl að þeir eru karlmenn,
heldur vegna þess að þeir eru
ekki kvenmenn.
Guðmundur G. Hagalín ræðir
um Þóri Bergsson.
• Radd ir skálda
• Það er Þórir Bergsson sem
kynntur er að þessu sinni í
þsettinum „Raddir skálda“.
Sögur eftir Þóri (sem heitir
reyndar Þorsteinn Jónsson)
tóku að birtast í tímariturn
• Snemma beygist królcurinn
• Hann er ákveðinn í að verða sjómaður þegar hann er orðinn
stór — eða kannski ættum við að segja stærri því hann er orð-
inn 11 ára. — En það er erfitt að velja sér lífsstarf og satt að
segja þá er annað starf sem heillar þennan unga mann engu
minna en sjómannsstafið — hann langar nefnilega líka til að
verða læknir. Og þetta tvennt er alls ekki svo auðvelt að sam-
eina. Hann fékk að prófa'stýrið á Krónprins Olav á leiðinni til
íslands ekki alls fyrir löngu og er myndin tekin við það tækifæri.
um 1912, en fyrsta hók hans
kom ekki út fyrr en á rið 1939.
Hann hefur einkun i orðið
þekktur fyrir smásögo r sínar,
sem flestar eru sáki'ræðilegs
eðlis. Um þær hafa i svofelld
orð verið látin fallas: „Við-
horf höfundar er man núðlegt,
hann er athugull, híorfir á
mannlífið eins og úrifjarska,
en skynjar það næmum taug-
um“ (Kristinn E. Andrésson).
Bartók, einn af þeim Qiútíma-
tónsmiðum sem bæði er hrós-
að fyrir það, hve þelir séu
þjóðlegir, og um leið t hylltir
sem frömuðir nútímatóínlistar,
er á dagskrá í kvöld i og á
verk sem ber að minnsta. kosti
furðulegt heiti: Cantatai Pro-
fana.
• Fimmtudagur 26. ágúsít.
13.00 Á frívaktinni: Eydin Ey-
þórsdóttir stj. óskalagaþætti
fyrir sjómenn.
15.00 Miðdegisútvarp: Sitefán
IsJandi syngur. Filharmí'míu-
sveit Berlínar leikur 1 Sin-
fóníu fyrir tvær flautus' og
hljómsveit eftir Friðrik
mikla. G. Souzay syngurt lag
eftir Lúðvík 13. Vaclav Ríha
og Smetana-kvartettinn leSka
klarinettukvintett eftir Mioz-
art. Souzay syngur aríur úr
þremur óperum eftir LuHy.
Leppard stj. D. Goumarne
leikur smáþætti fyrir sem-
bal eftir Rameau.
16.30 Síðdegisútvarp: Eddie ,
Barclay og hljómsveit leika
Parísarlög. Frank Sinatra ■;
syngur með hljómsveit Count
Basie, F. Fennell og hljóm- |
sveit leika lög eftir Gersh- •,
win, Bossa-nova-hljómsveit
L. Almeida, Rita Streich,
strengjasveit F. Slatkin,
Lúðrasveit H. Mortimer, Kór
Rauða hersins syngur, Ella
Fitzgerald og Peggy Lee
syngja og hljómsveit Alþýðu-
óperuhússins í Vín leikur
Vínarlög.
18.30 Danshljómsveitir leika.
20.00 Daglegt mál
20.05 Raddir skálda: Þórir
Bergsson. Guðmundur G.
Hagalín talar um höfundinn.
Þorsteinn ö. Stephensen les
smásögu og Finnborg örn-
ölfsdóttir les úr endurminn-
ingum skáldsins. Ingólfur
Kristjánsson undirbýr þátt-
inn og kynnir.
21.05>Cantata Profana eftir
Bartók. J. Réti tenor, A.
Farago bassi, kór og hljóm-
sveit ungverska útvarpsins
flytja. G. Lehel stj.
21.25 Skipsstrand við Auck-
, landseyjar? Jónas St Lúð-
víksson flytur frásöguþáttj
þýddan og endursagðan.
22.10 Kvöldsagan: „Hve glöð
er vor æska“ eftir Hermann
Hesse í þýðingu Áslaugar
Árnadóttur. Hjörtur Pálsson
flytur (3).
22.30 Djassþáttur í umsjá Jóns
Múla Árnasonar.
23.30 Dagskrárlok.
• Urðu að fara lestagang á
bílum yfir Hellisheiði.
(Fyrirsögn í Tímanum).
• Þoldu þau ekki
að sjá Hauk?
• Þar sá ég og heyrði Judy
Garland, hún er alls ekki mjög
feit núna, og hún söng alveg
glimrandi. I rúman klukku-
tíma hélt hún allri athygli á-
heyrenda með söng og fleiri
skemmtilegheitum, en líklega
hefur hún staðið sig of vel
þetta kvöld, því daginn eftir
las ég í blöðunum að hún
væri komin á spítala. Á sama
stað skemmti Luis Prima með
hljómsveit. Hann söng sín
gömlu góðu lög og sagði tví-
ræða brandara á milli, en
þarna þýðir varla annað fyrir
þá sem koma fram til að
skemmta. Með þessu ná þeir
upp góðri stemmningu og
komast í nánara samband við
áheyrendur. Þá heyrði ég hinn
fræga trompetleikara Red Nic-
holas, sem var á sjötugsaldri
og spilaði eins og engill með
hljómsveit sinni Five Pennies.
Ekki varð ég var við annað
en að gamli maðurinn væri í
fullu fjöri, en tveim dögum
síðar dó hann. .
(Haukur Morthens
í Alþýðublaðinu).
• Ný mynd í
Gamla bíó
• „Ævintýri í Florenz" heitir
mynd sem farið er að sýna
í Gamla bíó. Myndina hefur
Walt Disney gert og í aug-
lýsingu segir að hún sé bæði
bráðskemmtileg og spennandi,
hvort sem því er nú trúandi
eða ekki. Aðalhlutverkin leika
„hin vinsælu“ Tommy Kirk og
Annette, en á þeim vitum við
engin deili. Minnumst ekki að
hafa heyrt á þau minnzt, hvað
þá meira. Myndin fjallar um
bandaríska unglinga — pilt og
stúlku — sem dveljast í Flor-
enz og verða eins og lög gera
ráð fyrir ástfanginn hvort af
öðru. En áður en þau leggja
leið sína inn eftir kirkjugólf-
inu kemur margt og óvænt fyr-
ir og þau lenda í klóm mál-
verkaþjófa og annars illþýðis.
Ekki finnst okkur ástæða til
að rekja söguþráðinn nánar en
myndin er sögð vera býggð á
sögu eftir Edvard Fenton.
Það má segja — og það er líka
rétt — að Ficasso lifnar við á
vinnustofu sinni, að honum
sárgremst fagurfræðileg fá-
vizka allskonar „dómara", að
hann tekur einveru fram yfir
félagslega starfsemi. En þá
megum við heldur ekki
gleyma ástríðuhita hans á ár-
um Spánarstyrjaldarinnar,
dúfum hans, þátttöku í friðar-
hreyfingunni, flokksskírteini,
áróðursspjöldum, teikningum
fyrir l’Humanité og mörgu
öðru.
Á Montmartretímabilinu,
sem ég missti af, á Rotondu-
tímabilinu sem ég hef reynt
að lýsa vorum við ungir, höfð-
um ánægju af strákapörum.
En Picasso hefur áttræður
varðveitt sterkar hneigðir til
skemmtilegra uppátækja. Enn i
dag situr hann allsber fyrir
hjá ljósmyndurum, gerir gys
að virðulegum gestum, tekur
þátt í nautaati. Hann hefur
gert stóran flokk steinprent-
ana sem nefnist „Listamaður-
inn og fyrirmyndir hans“.
Lis’tamaðurinn minnir stund-
um á Rubens, stundum á Mat-
isse aldurhniginn; fyrirmynd-
irnar — naktar fyrirsætur eða
persónur Velasquesar og ann-
ara gamalla meistara; oft er
ungur trúður meðal þeirra og
líkist hann Picasso (Hann
hlær að sjálfum sér, en er lík-
lega einnig nokkuð upp með
sér). Enginn sem á hann hlust-
ar veit fyrir víst hvenær hann
hættir að gera að gamni sínu,
það kann hann að gera furðu
alvarlega, en alvarlega hluti
segir hann á þann hátt, að
hægt er að skilja sem grín ef
vill.
Stundum er ég spurður að
því hvort sé réttara að bera
Picasso fram með áherzlu á
síðasta atkvæði eða næstsíð-
asta, m.ö.o. hvort hann sé
Spánverji eða Frakki. Auðvitað
er hann Spánverji — bæði að
útliti og skapgerð, ástríðuhita,
vegna hlífðarlauss raunsæis og
djúps, hættulegs háðs. Borg-
arastyrjöldin á Spáni hafði
djúp áhrif á hann, má vera að
Guernica verði merkilegasta
mynd okkar aldar. í vinnu-
stofu Picasso á Rue Saint-Au-
gustín hitti ég alltaf fyrir
spánska útlaga. Pablo neitar
Spánverja aldrei um neitt. Allt
er þetta rétt, en vert er að
veita ýmsu öðru athygli:
Hversvegna hefur hann af
frjálsum vilja lifað alla sevi í
Frakklandi? Af hverju hefur
hann álitið og álitur Cezanne
mikilmenni? Af hverju voru
þrjú frönsk skáld, Guillaume
Apollinaire, Max Jacob, Paul
Eluard, beztu vinir hans? Nei,
Picasso og Frakkland verða
ekki aðskilin.
Sumir menn breytast
skyndilega og slík umskipti
gera frásögn um þá auðveld-
ari: í lífi þeirra kemur fram
sú „þróun atburða" sem freist-
ar b.vrjandi leikritaskálda Oft
einblína ævisöguhöfundar á ó-
væntar athafnir og gleyma
skapgerð mannsins. Þetta kem-
ur einnig fyrir í verkum sem
helguð eru skáldum og lista-
mönnum: fútúrismatímabil
Majakovskís, Nekrasoftímabil
Bloks, hið spánska tímabil
Manets, impressjónismatímabil
Cezanne. Það er líka reynt að
skipta listferli Picasso niður í
tímabil. Ekkert er vitlausara:
á tveggja þriggja ára fresti
hefur hann komið gagnrýn-
endum á óvart með nýjum
uppgötvunum í myndlist.
Rannsakendur nefna mörg
„tímabil“ — hið bláa, rós-
rauða, negratímabilið, kúb-
ismatímann, Ingres-tímabil,
pompeiískt o. s. frv. En því
miður á Picasso það til að
kollvarpa allt í einu öllu kerf-
inu. Majakovskí kom á vinnu-
stofu Picasso árið 1922 og gat
síðan róað vini sína: orðróm-
urinn er ekki réttur, Picasso
hefur ekki snúið aftur til
klassískrar listar. Majakovskí
furðaði sig jafnframt á því að
hann skyldi ekki finna neitt
„tímabil" í list Picasso:
„Vinnustofa hans er full af
ólíkustu hlutum, allt frá raun-
sæjustu senu í bláu og rauðu,
gerðri í fornum stíl, til sam-
stillingar úr blikki og vír. Lít-
ið á myndskreytingar hans:
stúlka alveg eins og hjá Serof,
konumynd í hrjúfum raunsæ-
isstíl og gömul, sundurlimuð
fiðla. Og á öllum þessum
myndum er sama ártal“. Maja-
kovskí áleit að skáld sem
skrifar kvæði í „stigaþrepum"
geti ekki fengizt við sonnett-
ur. En Picasso lætur sér hinar
ýmsu fagurfræðilegu kenning-
ar í léttu rúmi liggja. Ég hef
aldrei þekkt mann sem gat
breytzt svo snögglega sem
hann en um leið jafnstöðug-
lyndan mann, sjálfum sér trú-
an. Þegar ég heimsótti hann
síðast — í Cannes 1958 — sótti
ein hugsun á mig allan tím-
ann: hvaða álög eru þetta, all-
ur heimurinn er svo gjör-
breyttur að það er ekki hægt
að þekkja hann fyrir sama
heim, sjálfur skil ég ekki for-
tíð mína, en Picasso er sá
sami og fyrir 45 árum. Og
þegar ég hugsaði þetta vissi
ég einnig að enginn hafði
gengið þraðar en hann.
Fyrir þessar sakir er erfitt
að tala um Picasso: allt sem
þú segir er bæði satt og rangt.
Eiðstafur vitna fyrir rétti
hljómar eins í ólíkum löndum.
Fyrst er þess krafizt að þeir
segi „aðeins sannleikann" en
svo er þeim fengið næstum
því óviðráðanlegt verkefni: að
segja „allan sannleikann“. Ef
spurt er að því aðeins hvort
ákærður hafi framið glæpinn,
á sjónarvottur vissulega auð-
velt með að segja allan sann-
leikann, en ef ákærandi eða
verjandi reyna að komast að
því hvers vegna ákærður
hafnaði í dómsal, þá krefjast
þeir of mikils af vitninu —
það er ekki Shakespeare, ekki
Stendahl, ekki Tolstoj.. Sumir
höfundar skrifa að líf og starf
Picasso sé fullt af mótsögn-
um. Þar með gera þeir sér líf-
ið létt. Maður sem setur sam-
an leiðarvísi um Holland á
auðvelt með að lýsa landslagi
og veðurfari í þessu landi:
slétt, græn engi, skurðir,
vætusamt sumar, mildur vet-
ur. En því verður ekki svarað
með nokkrum setningum
hverskonar loftslag og lands-
lag sé í Sovétríkjunum. Varla
er hægt að tala um „mótsagn-
ir“ milli Kákasusfjalla og
túndranna, milli ferskna Krím-
skagans og krækiberja norð-
ursins. Til eru mikil lönd. Til
eru miklir menn. Það sem
flókið er finnst þeim alltaf
fullt af mótsögnum, sem vanir*
eru venjulegum mælikvarða.
Þegar ég kynntist Picasso
skildi ég strax, nei réttara
sagt fann ég, að hér var mik-
ilmenni komið. Þetta var
skömmu fyrir stríðsbyrjun —
snemma vors 1914. Ég sat á
Rotondu með Max Jacob;
Picasso kom inn og settist við
okkar borð. Max Jagob sagði
honum deili á mér. Picasso
þagði en sagði svo að sér þætti
vænt um skáld og Rússa. Ég
skildi ekki hvort honum var
alvara eða þetta yar háðsleg
kurteisisformúla. (Ég hef þeg-
ar sagt að beztu vinir Picasso
voru s.káld; og Rússar eru hon-
um í raun og veru hjartfólgnir,
hann hefur oft sagt mér að
Rússar séu líkir Spánverjum).
Þetta vor voru myndir hinna
nýju listamanna settar á upp-
boð, og stór mynd Picasso frá
rósrauða tímanum var keypt
fyrir gríðarmikið fé, níu þús-
und franka ef ég man rétt.
Frægð Picasso breiddist út.
(Löngu áður en þetta var
„uppgötvuðu“ nokkrir áhugjr
menn Picasso, meðal þeirr«
var safnari frá Moskvu, Sjúk-
ín. Picasso og Matisse hafa
sagt mér að þegar Sjúkín kom
á vinnustofur þeirra hafi hann
hiklaust valið beztu verkin.
Matisse reyndi að stinga að
honum þeim myndum sem
miður höfðu tekizt, en kallaði
þær myndir klessuverk sem
hann vildi ekki láta frá sér.
Þessi slóttugheit komu fyrir
ekki: Skömmu á eftir Sjúkín
kom Morozof í heimsókn: hann
treysti smekk keppinautar síns
og lét listamennina sjálfa um
að velja myndicnar. Það er
söfnun þessara tveggja Moskvu-
búa að þakka að Ermitage og
Púsjkínsafnið eiga furðugott
safn franskrar myndlistar frá
seinni hluta nítjándu aldar og
byrjun þeirrar tuttugustu. Að-
dáendur Picasso mátti einnig
finna í öðrum löndum. Árið
1950 fylgdi tékkneska skáldið
mér út í eitt af úthverfum
Prag, þar bió gamall eftir-
launamaður. Kramar að nafni.
Hiá honum sá és dásamlegar
■ ■mms
>
i
i
i
l