Þjóðviljinn - 20.04.1966, Side 5

Miðvikudagur 20. april 1966 — ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA g
Fyrrihlufi nefndarálifs LÚÐVÍKS JÖSEPSSONAR um alúminsamningana
Vantrú á bjargræðisvegi íslendinga
er einkenni
alúmínmanna
Gengið var frá samningunum áður cn AUiingi fckk alúmínmálið til mcðfcrðar.
Með samningi þeim, sem
rílcisstjómin hefur gert við
svissneska auðfyrirtækig Swiss
Aluminium um byggingu fCg
rekstur alúmínbræðslu vi£
Straumsvík sunnan Hafnar-
fjarðar er lagt inn á nýja
braut í atvinnumálum lands-
manna.
Sú stefna, sem ríkjandi hef-
ur verjð að landsmenn einir
eigi og reki þau atvinnutæki,
sem afkoma þjóðarinnar bygg-
ist á, á nú að víkja fyrir
þéirri nýju stefnu, að útlend-
ihgar megi eignast hér at-
vinnutæki og geti tekýj sín-
ar hendur að meira eða minna
léyti atvinnureksturinn i land-
inu.
Fram til þessa hefur þjóðin
staðið saman um þá stefnu.
að landsmenn einir ættu að
hafa óskoruð yfirráð yfir at-
vinnumálum þjóðarinnar. Sú
stéfna miðaði að Því að tryggja
þjóðinni efnahagslegt sjálf-
stæði og fullkomið vald yfir
þróun efnahagsmála sinna.
Það var samheldni þjóðar-
innar um þessa stefnu, sem réð
úrslitum um það, að verzlun-
in varð innlend, togaraútgerð
og fiskverkun komst í hendur ■
innlendra manna og að banka-
starfsemin í landinu varð
innlend.
Markviss stefna íslendinga
að þvi að byggja sjálfir upp
atvinnulif sitt og að þvi að
nýta sjálfir auðljndir landsins
hefur gjörbreytt efnahagsstöðu
þjóðarinnar fá því, sem áður
var
Það má því telja furðulegt.
að nú skuli koma fram tillögur
um. að horfið verði frá þeirri
uppbyggingu o3 yfirstjórn at-
vjnnumála þjóðarinnar, sem
bezt hefur reynzt, en aftur
snúið til þeirrar stefnu um á-
hrjfavald útlendinga , þessum
málum. sem fslendingar og
margar aðrar þjóðir hafa d.ýr-
keypta reynslu af
Samningur sá. sem hér er
leitað eftir samþykk,- Alþing-
is á, er að vísu aðeins um
að heimiia einu erlendu auð-
félagi .tiltekinn atvinnurekstur
í landinu með allvíðtækum
fríðindum En ekki fer á mjlli
mála. að þejr menn. sem að
samningsaerðinni standa. eru
með þessum samninai að ryðja
braut nýrrj stefnu Hér er frá
þejrra hendj augljóslega um
fvrsta samningjnn að ræða af
mörgum, sem á eftir eiga að
koma og j sömu átt fara.
Upph*^ umleítana
erlendis
Það var 5 mai 1961, sem
núverandj stjómarflokkasam-
steypa settj á stofn svonefnda
Stóriðiunefnd Formaður jseirr-
ar nefndar var skjpaður Jó-
hannes Nordal bankastjóri
Seðlabankans
Það kom brátt í ljós. að
verkefnj þeirrar nefndar var
fyrst og femst það að leita
eftir samnjngum við eriend
auðfyrirtæki um atvjnnurekst-
ur á íslandi Formaður Stór-
iðiunefndar tnkst fljótlegq á
hendur ferðaiös út ! hejm í
tlíkum tilgangi. og strax
beindist hugurinn að byggingu
alúmínbræðslu.
Hins 23. febrúar 1962 símar
fréttaritari dagblaðsins Tím-
ans í Kaupmannahöfn eftirfar-
andi um ferðir formanns Stór-
iðjunefndar;
,.f sambandj við þær ráða-
gerðir, sem hafa verið á ’ döf-
inni um stofnun alúmíníum-
verksmiðju á íslandi, hefur
dansfca sendiráðið í Reykjavík
sent frá sér skýrslu um viðtal
við Jóhannes Nordal banka-
stjóra. Dagblaðið ,.Börsen“
birti í dag útdrátt úr skýrsl-
unni, þar sem Nordal segir m.
a.: ,.Ein aðalástæðan fyrir
þessum ráðagerðum er sú. að
jslenzkur sjávarútvegur er ekkj
talinn geta aukjð útflutnjngs-
tekjur sínar nema um 5% í
hæsta lagj á ári næstu ár, og
slík tekjuaukninrg hjá aðalat-
vinnuvegi landsmanna nægir
ekkj til að tryggja með góðu
móti bætt lífskjör °S velmegun
í landjnu. íslendingar verða
því að leita annarra möguleika
til að auka útflutningstekjur
sínar“ “
í þessari umsögn kemur skýrt
fram sú skoðun Jóhannesar
Nordals bankastjóra, að fs-
lendingar geti ekki lengur
byggt á sínum eigin atvinnu-
vegum, eigi þeir að halda uppi
góðum iífskjörum og velmegun
þjóðarinnar. Sjávarútvegurinn
er að hans dómi óíær um sem
aðalatvinnuvegur að tryggja
þjóðjnni þær iífskjarabætur,
sem stefna þarf að, og ráð
hans til úrtnjta er að íá út-
iend auðfyrirtæki til að sctja
upp atvinnurckstur j landinu.
Jóhanncs Nordal, formaður
Stóriðjunefndar, var ekki einn
um þessa skoðun. Aðal-efna-
hagsráðunautur ríkisstjórnar-
innar, Jónas Ilaralz, íorstöðu-
maður Efnahagsstofnunarinnar,
flutti ræðu á ráðstefnu ís-
lenzkra verkfræðinga árjð 1962,
þar sem hann fjallaði sérstak-
lega um áhrjf stóriðju á þjóð-
•arbúskapinn. í lok ræðii sjnn-
ar sagði Jónas:
,,Ég hef reynt að sýna fram
á. að þær atvinnugreinar sem
hingað til hafa verjð megin-
stoðir jjjóðarbúskaparjns. land-
búnaður, sjávarútvcgur og
framleiðsla iðnaðarvöru fyrjr
jnnlendan markað veitj ckkj á
næstu árum nægjlegt svigrúm
til t>css vaxtar jjjóðarfram-
lejðslu. sem æskilegt er. Til
þess að sá vöxtur getj átt sér
stað, verður að fara nýjar
lejðir"
Skoðanjr Jónasar Ilaralz eru
líka skýrar Hann leggur á-
herzlu á, að atvinnuvegir þjóð-
arinnar dugj ekkj lengur og að
nú verði að fara nýjar lejðir
í atvinnumálum. f ræðu sinni
leitaðist Jónas við að sanna,
að engar líkur væru til að
framleiðsla sjávarafurða gæti
aukizt um meir en 4,5% að
meðaltali á ári næstu ár
Við sama heygarðs-
hornið
Og það voru ekkj aðeins
efnahagsráðunautar ríkisstjórn-
arinnar. sem birtu þá skoðun
sína. að atvinnuvegir lands-
manna dygðu ekki lengur Árið
1961 fluttu 7 þingmenn Sjálf-
stæðisflokksins á Alþingi til-
lögu um að skora á ríkis-
stjómina að hlutast til um, að
jæir fiskibátar íslendinga sem
væru yfir 150 rúml. að stærð,
yrðu sendir til að veiða við
strendur Afríku, þar sem rekstr-
argrundvöllur væri ekkj fyrjr
slíka báta við fsland í grein-
argerð tillögu þeirra segir með-
al annars:
„Á undanförnum árum hafa
ný skip í bátaflotanum farið
stækkandi. Allmjkið hefur ver-
ið byggt af skipum 150—250
rúmi Þessi skip eru of dýr.
bæði í stofnkostnaði og
rekstri, til þess að j)au geti
byggt afkomu sína cingöngu á
veiðum hér við land“.
Þetla Var sú skoðun sem
ríkjandj var orðin i forusluHði
Sjálfstæðjsflokksins um það
leytj, sem síldveiðar hinna
stærrj skipa með kraftblökk
voru að ryðja sér til rúms.
Þannig var trúin á íslenzkum
sjávarútvegi . í þingliði rikis-
stjórnarinnar.
Sama vanlrújn á islenzkum
atvinnuvegum kom hvað eftir
annað fram hjá núverandi íor-
sætjsráðhcrra, Bjarna Bene-
diktssýni, og jafnframt mjkjl
trú hans á crlcndri stórjðju.
Á sambandsfundi ungra Sjálf-
stæðismanna 28. febrúar 1964
sagðj Bjamj Benedjktsson m.
a.; „Með stórjðju skapast
traust og festa í efnahagslif-
inu“ Forsætisráðherrann sagðj
enn fremur: , . . ,,að hann efað-
ist um að nokkurt annað sjálf-
stætt ríki byggðj velgengni
sínn á jafnótraustum grund-
velli og fjski. sem synclir um
hafdjúpin."
Þcssi og ótal fleirj ummælj
þeirra manna, scm nú eru að-
altalsmenn alúmínsamninganna
við hjð svisseska auðfyrirtæki,
sanna, svo ektj verður um
villzt. að þeir eru með þessum
samningum að taka upp nýja
stefnu í atvinnumálum lands-
manna. Þejrra skoðun er sú,
að ekki sé lengur hægt að
treysta á atvinnuvegj þjóðar-
innar og auðlindjr landsins, eigi
framfarir að vorn cðlileg-
ar bjá þjóðjnnj Og þeirra úr-
ræðj er að leita iil erlendra
auðfyrirtækja og fá þau til
þess að taka a^ sér atvinnu-
rekstur í landinu.
Hin nýja stefna þeirra al-
úminmanna byggist því að
verulegu leyti á vantrú á ís-
lenzkum atvinnuvegum og á
getu landsmanna sjálfra til að
annast atvinnurekstur og • á
vantrú á islenzkum náttúru-
gæðum og auðlindum.
Nú hefur reynsla undanfar-
andi ára og áratuga gjörsam-
lega sýnt að vantrú þessi er
ástæðulaus. Framleiðsluaukn-
ingin í sjávarútvegi hefur
ekkj orðjð sú, sem Jónas Har-
alz og Jóhannes Nordal höfðu
reiknaö út heldur margfalt
meiri. Fiskaflinn hcfur aukizt
um 20% á ári í nokkur ár. og
verðlag á sjávarafurðum hefur
farið stórhækkandi á erlendum
mörkuðum Þjóðartekjurnar
hafa vaxjð með meiri hraða
en áður og meir en hjá nálæg-
um þjóðum. Atvinnuvegir
landsins hafa einmitt sýnt að
þeir duga vel og betur en at-
vinnuvegir margra annarra,
sem stærri eru. Reynslan hef-
ur sýnt. að möguleikar til
stóraukinnar framleiðslu eru
miklir. Vinnuafl hefur skort
við framlejðslustörf og fram-
kvæmdir. svo að mikljr mögu-
leikar hafa orðið að liggja ó-
notaðjr.
Núverandi ríkjsstjórn hefur
ekki skilið og skjlur ekkj enn
jiá miklu mögulejka sem fyrjr
hendj'eru í atvinnulífi þjóðar-
innar Það er ekki hennar
stefnu að þakka, að mikill afii
hefur borjzt á land siðustu ár-
in Og það er ekkj hennar
stefnu að þakka. að fiskjskipa-
flotjnn hofur stækkað og að-
staða tjl fiskvinnslu batnað.
Þvert á mótj hafa framfarir
og framkvæmdir í þessum efn-
nm átt sér stað þrátt fyrir
skjlningsle.ysj stjórnarvalda og
vnntrú jieirra og ýmsar stjórn-
arráðstafanir. sem beinlínis
hafa verið hinum miklu athöfn-
um tjl torveldunar.
Ég hef nú rætt nokkur al-
menn atriðj jress stórmáls sem
hét er fjallað um. Ég ætla,
að af því. sem sagt hefur ver-
ið. megj Ijóst vera að reynsla
íslendinga af atvinnurekstri út-
lendinga í landjnu or ekkj sú,
að æskjlegt sé að fara inn á
þá braut að nýju Ég ætla
einnig. að það megj vera ljóst
að reynsla landsmanna af
náttúrugæðum landsins og auð-
lindum þess er ekkj sú, að á-
stæða sé að tapa trú á getu
landsmanna til að nýta þau
gæði né heldur til þess að ef-
ast um, að framleiðsla þjóð-
arinnar getur vaxið fyljilega
til samræmis við það. sem ger-
ist með öðrum þjóðum. Ástæð-
ur til þess að yfirgefa þá
stefnu í atvinnumálum, sem
gefizt hefur landsmönnum vel,
Qg til þess að hverfa til þeirr-
ar stefnu sém reýnzt hefur
þeim og mörgum öðrum þjóð-
um illa, eru því ekki fyrir
hendi.
Varasamir samningar
við Swiss Aluminium
Ég mun nú víkja í nokkrum
einstökum atriðum að samning-
unura við Sviss Aluminium,
Meginatriði samninganna er
það, að fslendingaj. taka að sér
að byggja mikjð raforkuver við
Búrfell, sem ráðgert er að
kosti samtals að meðtöldum
vöxtum á byggingartíma um
1913 miljónir króna. Ráðgert
er, að 2/3 hlutar af orku vjrkj-
unarinnar verði seldir alúm-
ínhringnum með föstum samn-
ingj til 45 ára Fyrstu 25 ár-
in vorðiir raforkuverðið svo að
segja óbreytt eða 10,75 aurar
hver kilówattstund.
Annað atriði samninganna er
jjað, að svissneska auðhringn-
um Swjss AlUminjum er heim-
ilað að byggja alúmínhræðslu
við Straumsvík sunnan ITafnar-
fjarðar og reka hana næstu
45 árjn Ráðgert er, að alúmin-
bræðslan geti framleitt um 60
þúsund tonn af málmi á ári
og að stofnkostnaður hennar
verðj um 2500 miljónjr króna,
mjðað við, að allir tollar Qg
aðflutningsgjöld af vélum og
tækjum og efnj verði gefin
eftjr.
Af hálfu þeirra sem að þess-
ari samnjngsgerð standa, er
því haldið fnam, að fram-
leiðslukostnaður rafmagns í
Búrfelisvirkjun verði um 10,40
aurar á kwst og að Þar af
leiðandj muni verða um nokik-
urn hagnað á raforkusölu tjl
alúmínbræðslunnar að ræða.
Við þá fullyrðingu eru þessar
athugasemdir þó gerðar;
1. — Framleiðslukostnaður-
inn 10.40 aurar á kwst er
miðaður við stofnkQstnaðar-
áællanir, en ekki raunveruleg-
an byggingarkostnað. Fari allt
verkið 65 miljónir króna fram
úr áætlun, er beinn fram-
leiðslukostnaður raforkunngr ,.
kominn yfir 10,75 aura á kwst.
2. — í áætlunum er að-
eins gert ráð fyrir varúðarráð-
stöfunum fyrir ofan vírkjllíi-
ina, sem kosta eiga 24 miljón-
ir króna, en s'líkar framkvæmd-
ir eru taldiar af ýmsum sér-
fræðingum algerlega ófullnægj-
andj til þess að draga úr trufl-
unum vegna ísmyndunar og
aurskriðs í ánni.
3. — Reiknað er með, að
olíuafls-varastöðvar verði að-
eins reknar 6—8 daga á\ ári,
miðað við fulla orkuþörf alúm-
ínbræðslunnar. Augljóst er, að
hér er reiknað með allt of litl-
um kostnaðj af rekstri vara-
stöðvanna mjðað við bær að-
stæður, sem við er að búast,
}>ar sem um miðlunarlausa
virkjun er að ræða. Aðeins
olíukostnaðurinn einn er talinn
nema 55 aurum á hverja fram-
leidda kwst. í varastöðvunum.
Við þann kostnað bætist svo
annar rekstrarkostnaður þeirra.
4. — Tveir kunnjr sérfræð-
ingar í virkjunarmálum, sem
sérstaka stund hafa lagt á að
rannsaka ísavandamál í fall-
vötnum, hafa varað sérstaklega
við óvenjumiklum ísarpyndun-
um í Þjórsá við Búrfell og bent
á aðgerðjr, sem gera þyrfti
fyrir ofan vjrkjun til þess
að draga úr mesta vandanum.
Ef farið væri að ábendingum
þeirra, mundi framkvæmda-
kostnaður við virkjunina hækka
mikið.
Það bendir því allt. til þess,
að það raforkuverð. sem samið
hefur verið um við auðhring-
inn, sé beinlínjs undjr fram-
leiðslukostnaðarverði.
Nú er ekki um það deilt, að
vjrkjunin við Búrfell er ein
hin hagstæðasta, sem íslend-
ingar eiga. Samningur. sem
felur ; sér ráðstöfun á 2/3
hlutum þeirrar raforku. sem
til fellur frá þessari vjkjun,
um 45 ára tímabil og það á
knönpu framlejðslukostnaðar-
verðj eða jafnvel undir því,
er því mjög óhagstæður fyrir
landsmenn sem á þessu t.jma-
bilj verða að ráðast i aðrar
og dýrarj virkjanir vegna ejg-
in nota.