Þjóðviljinn - 06.11.1966, Blaðsíða 7

úamlir og góðir bilar á bílasýningu í Moskvu á„degi bílsins" í síðustliðnum mánuði
Það gat að líta margar bifreiðategundir á göt-
um Moskvuborgar í síðasta mánuði, þegar efnt
var þar til mikillar bílasýningar á „degi bíls-
ins“. Gömlum og nýjum bifreiðum var ekið um
göturnar og tugþúsundir manna fylgdust með
bílaiestinni. Á myndunum sjást nokkrar af elztu
tegundunum. Bíliinn nr. 1«1 er tii dæmis orð-
inn 74 ára gamall og þrí vafalaust með etetu
bihim sem enn eru til — tegundin Ben* Velo.
Á hlnni myndinni er franskur bfll, 20 árum
yngri en Benzinn.
Sunnudagur 6. nóvember 1966 — ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA ^
t'JÉfl
m

Guðbergur Bergsson.
Tómas Jónsson. Metsölu-
bók- Helgafell, Keykja-
vík 1966 — 355 bls.
P
Það hefur verið ánægjulegt
að fylgjast með Guðbergi
Bergssyni. Næstsíðasta bók hans.
Leikföng leiðans, var fuligilt verk
gagnmerkur bálkur af dauðum
sálum íslenzkum, af smáum við-
horfum og vesölu lífi, magnað-
ur af sérkennilegu, eitruðu
skopskyni, ömurleg mynd, til
þess fatllin að stugga hranalega
við lesaranum. I nýrri bók.
Guðbergs má greina margvís-
legan skyldleika við Leikföng
leiðans, en hún er um leið að
allri aðferð gerólík sagnasafn-
inu, svo ólík og „óvenjuleg“
að flestir lesendur hljóta áð
verða aldeilis grallaralausir —
ekki sízt ef svo fer að „Tómas
Jónsson“ verði sú metsölubók
sem greint er frá í undirtitli,
hvað guð lofi.
Ekki svo að skilja að Tómas
Jónsson, saigan og persónan,
eigi sér ekki ættingja hér óg
þar í bókmenntum aldarinnar,
tilraunir sem á einhvern hátt
ganga í sömu átt hafa einn-
ig verið gerðar hérlendis, venju-
lega í smáu formi. En hér
hefur verið lagt út í tilraun
með „nýja sögu“ atf langt um
meiri tilþrifum og ákveðni og
í stærra formi en áður hefur
gerzt á Islandi.
Hver lesari þessarar einkenni-
legu bókar á það á hættu
að falla í freistni: að leita að
lykilorðum, töfraformúlum í
henni sjálfri sér til hamdfestu
og þæginda- Og að sjálfsögðú *"
finna menn það sem þeir leita
að — þrátt fyrir aðvaranir við
„útleggingu“ sem einníg má
finna í bókinni.
Á bls- 278 má til að mynda
finna þessi orð: „ég skrifa orð-
in í sömu röð og þau berast
hann gefcur téhgt atriðin eftir
beztu getu ég s'endi honum
bara segulbandið“ — því ekki
að byrja á þessari lýsingu að
tala um aðferð bókarinnar?
Sagan hefur yfirskin skrifbóka
Tómasar Jónssonar. „Söguþráð-
ur“ er enginn, lesandinn er frá
upphafi staddúr í miðju tilver-
unnar Dg sér til allra átta,
tímaskyn hans er komið á full-
komna ringulreið. Eða — svo
vikið sé að annarri formúlu úr
bókinni sjálfri: „hægt. er- að
hefja lestur þeirra (þ. e. skrif-
bóka Tómasar Jónssonar) i.
miðri setningu eins og hægt er
að kynnast manni hvar sem
vera skal“. En öll aðferð höf-
undar er þess eðli.s að hún
hlýtur að t’orvelda þessi kynni.
Landamörk innri og ytri veru-
leika eru þurrkuð út, þessi til-
verusvið renna saman svo full-
komlega að það verður aldrei
fyllilega Ijóst hvað gerzt hef-
ur f raun og veru Ekki nóg
með það: við verðum þess á-
þreifanlega vör að ýmsar per-
sónur bókarinnar eiga sér í
meira lagi hæpinn samastað.
um leið og við höfum fengið
hald á þeim eiga þær til að
taka hamskiptum, breytast í
hugai'fósfcur sögumanns, jafn-
vel líkamsparta hans um leið
— og sögumaðu^ sjálfur hefur
heldur en ekki haepnar útlínur,
eins Dg síðar -skal vikið að.
Allri aðferð bókarinnar er
stefnt að tvísæi, sem virðist
útiloka beinar fullyrðingar um
mannlegan persónuleika.

öðrum orðum: það er
ekki auðvelt að handsama
þennan veruleika, klófesta Tóm-
as Jónsson, þennan karlfjanda
sem liggur karlægur í kjallara-
íbúð sinni uppi í Hlíðum og
spýr galli yfir guð og menn.
Flestar fullyrðingar og ályktan-
"fr 'lésandans virðast‘" geta smh
izt gegn honum sjálfum fyrr
en varir. Þó er freistandi að
rejma að sjá fyrir sér ákveð-
iun kjarna þeirrar staðreyndar,
sem þessi „persóna“ er orðin,
ætla henni stað með nokkrum
lílcum.
Nefnum tfl dæmis þessa
klausu: „Ég spjaraði mig upn
úr nafnleysi aldawiótanna. Ég
*var ekkert- Ég heiti Tómas
Jónsson. Ég átti ekkert nema
þennan skrokk minn með
haus, handleggjum og fótum,
augum Dg munni og öllu til-
heyrandi, enda óvanskapaður
nema eyrun. Nú a ég orðið í-
búð á góðum stað í bænum.
Líkami minn hefur farið í hana.
Mér er í nöp við troðfulla
strætisvagna- Mér líður illa í
i.ávist margra manna, nema
starf einangri þá hvern frá
öðrum“ Hér virðist í raun
réttrí saman dregið furöumikið
af þeim upplýsingum sem fá
má um þennan „kjama“ Tóm-
'asar Jónssonar og skýrast í ó-
endanlegum fjölda* smærri og
stærri „atvika“. — Ijíkami
minn hefur farið'-í fbúðina; á
öðrum stað hefur frásögn af
því „hvernig Tómas Jónsson
varð með tímanum að kjallara-
íbúð í Hlíðahverfi“ — þetta
er eitt helzta tema bókarinnar
(og um leið eitt forvitnilegasta
fyrirbæri aldarinnar): maðurinn
hættir að vera .maður Dg breyt-
ist í hlut, sem drottnar síðan
yfir honum með harðri hendi.
Frá þessari harðstjórn er oft-
lega greint í stónskemmtilegum
köflum af óendanlegai smá-
smugulegum. áþyggjum Tóm-
asar Jónssonar af dúk undir
vaski, af tannburstum leigjend-
anna, af plastsatínmálningu
sem böm krafsa af veggjum,
af rafmagnseyðslu, af rýrnun
„minna“ peninga, af „styrkj-
um og verðlaunum“ við „aum-
ingjaskap'* nútímafdlks. I í-
vitnuninni er líka atriði,v skylt
þessari hlutgervingu mahnsins:
Tómasi Jónssyni „líður illa í
návist rriargra manna“ — mað-
urinn undir oki hlutarins er
einn, firrtur samskiptum við
aðra. sambúð hans við annað
fólk er ófrjó: illkvittin smá-
skítasál, upptendruð af benzfni
forvitninnar, liggur á gægjum
vjð skráargat og hlakkar yfir
öTnurleika í lífi annarra.
\
Auðvitað er þetta hvergi nærri
fullnægjandi .tilraun til þess
að skýra frá Tómasi Jónssyni:
mér finnst þessi mamnlýsing
gerð með þeim hætti að það' er
sem steini sé hent í vatn —
öldumar eru skýrastar næst
fallstað, en lengjast og dofna
eftir því sem fjær dregur
unz þær hverfa „í úthafi
mannlífsins" (forlátið remb-
inginn). Það hr#ur til að mynda
ekki verið minnzt á þýðingar-
anikla og fyrirferðarmikla kyn-
óra Tómasar Jónssonar, fárán-
lega Dg vanmátfcuga, einatt við-
bjóðslega. En líklega skiptir
það meira máli að leggja á-
herzlu á það, að Tómas Jóns-
son er ekki „aðeins“ einstak-
lingur orðinn að hlut. Sterkar
líkUr benda til þess, að hann sé
um leið samnefnari vanmáttar,
smækkunar, hnignunar, rotn-
unar, heillar kynslóðar, heils
samfélags. Þetta kemur til að
mynda fram í þeirri lýsingu á
umhverfi Tómasar Jónssonair
sem skýmst er og sjálfstæðust
— ef svo mætti að orði komast;
í frásögn af fólkinu í mötuneyt-
inu. Þessir einstaklingar hver
með sínum ótvíræðu sérkenn-
um, eru um leið tilbrigði viðý
þann veruleik sem Tómas Jóns-
son er, renna saman við hans
heim. „Ég er orðinn eins og
heimurinn í kringum mig“ eeg-
ir Tómas á einum stað — á
öðrum segir: „Líf hans (þ. e.
Tómasar), að því er bezt verð-
ur séð, var ekkert“, — mig
grunar að í þessum yfirlýsing-
um felist umtalsverður sann-
leiki trm bókina.
Guðbergur Bergsson hefur
ekki áður sýnt jafn ótví-
ræðar gáfur og í þessari bók.
Texti .sem þessi virðist bjóða
heim leiðindum — vist er bók-
in erfið, og það kemur fyrir
að einhverjir kaflar virðast ó-
þárfir, bæti ekki neinu við það
sem þegar er lcomið fram. En
engu að síður er þessi textl
fullkomlega lifandi. Bókin er
borin upp af furðulega sterkri
skynjun og næmi sem vel ma
kalla ofnæmi — tómleiki er l
ekki einkenni þessarar túlkun-1
ar á eyðimerkurtilveru Tómas-
ar Jónssonar. Myndir eru
hlaðnar upp af satanísku fjöri
og samvizkusemi og ,,gosbrunn-
ur minnisins“ þeysir yfir þær
smáatvikum og minnum án af-
Guðbergur Bergsson,
láts- Hér við bætist nöturlegt
skopskyn — sem kemur ekki
hváð sízt fram 'i „þjóðsögum“
og skoþstælingum sem skotiðer
inn x söguna — má ég minna á
ástir Hitlers Dg Katrínar Jóns-
dóttur; í þessum innskotum eru
og margar greinar fslenzkrar
ritmennsku saxaðar niður af
aðdáunarverðri fimi.
Um leið birtast gáfur höf-
undar (sem minna á Hieronym-
us Bosch, Goya og galdur úr
suðuramerískum frumskógi)
með þeim hætti að það er ekki
laust við að nokkum ugg setji
að lesendanum. Það er erfitt að
gera grein fyrir slíkri aðkenn-
ingu og ef til viJl óþarft að
reyna það- Mætti þó geta þess,
að frásagnir eir.s og þær tvær
af fólki sem grófst iifandi und-
ir húsarústurn í styrjöldinni,
sem tilfærðar eru í seinni hluta
bókarinnar, eru mjög iíklegar
til að kveikja þetta hugboð um
háska — hvgr sem hann er.
Bókin er fullkomlega misk-
unnarlaus. I henni skíB
ekki sól. Má vera þetta misk-
unnarleysi sé fullgilt einmitt
nú, um það skal ekki fullyrt;
bókmehntalíf okkar virðist a-m.
k. benda til þess að það sé
beinlínis nauðsynlegt.
Það er farið að líkja met-
sölubókinni um Tómas Jónsson
við Vefarann mikla frá Kasmír.
Því ekki það. Það er a.m.k- lík-
legt að þær hafi svipaða þýð-
ingu. Það verður bæði auð-
veldara og erfiðara að skrifa
skáldsögur á íslenzku eftir til-
kDmu Tómasar Jónssoriar- Auð-
veldara vegna þess að bókin
hefur losað um ákaflega m&rgt,
það hefufc verið stigið skref
sem um munar. Erfiðara vegna
þess að með Tómasi 'Jónssyni
er verið Bð rífa niður margt
sem talið hefur verið góð og
gild vara í sagnasmfði-
—• Arni Bergmann.
Skáldsugu um Jjármálumenn'
eftir Ingólffrá Presthukku
Ct er komin hjá Skuggsjá
skáldsaga eftir Ingólf Jónsson
frá Prestbakka sem heitir
„Láttu loga drengur“ og ber
undirtitilinn „Dagur fjármála-
manns“-
Bók þessi er skáldsaga, en
það er tekið fram á kápusíðu
að ekki muni það dyljast les-
ara lengi hvert fyrirmynd að
aðalpersónu bókarinnar er sótt.
I fyrsta katfla bókarinnar farast
þessari aðalpersónu orð á þessa
leið: „Tíminn er líka mæli-
kvaröi á peninga, vi-nur sæll,f-
og tíminn sem fer í að eyða því,
sem ég hefi aflað, er sá óvin-
ur, sem bíður tækifæris, bíður
eftir því að ég, þessi gamli
maður með kryppu á baki,
þekktur fyrir fjármálastarf-
semi og sagður Dkrari leggist í
gröfina, svo að hann, tíminn,
geti etið ávexti erfiðis míns-
Etið það sem ég hef aflað með
þessum tveim höndum og þessu
stóra, ljóta höfði. Aflað, segi
ég, já, aflað, ungi vinur þvi
að hefði ég ekki flegið þá,
fíflin, þá hefði einhver annar
gert það“.
Ingólfur Jónsson hefur áður
gefið út tvær ljóðabækur og
kom hin síðari, Feykishólar, út
í fyrra. Hann hefur og gefið ýt
tvær barnabækur, en „Láttu
loga drengur“ er fyrsta skáld-
sagá hans. Bókin er 157 bls-
smekklega út gefin, myndir eru
eftir Atla Má.
Geðverndarfélag íslands
hefur merkjasölu í Reykjavík
og nágrenni í dag. Mennta-
skólanemendur annast dreif-
ingu merkjanna með aðstoð
skólabarna. Þau skólabörn
sem selja vilja merki, komi
hvert í sinn skóla, nema innan
Langholtssóknar þar sem skól-
arnir eru uppteknir vegna
annars.
í
í