Þjóðviljinn - 01.03.1968, Blaðsíða 5

w
Bréf til gamals kennara
vegna viðtals í sunnudagsblaði Tímans 11. febrúar sl.
Edinborg, 19. febrúar 1968.
Kæri herra Halldór Kiljan
Laxness:
Leyfist ungri konu, sem á
taarnsárum sínum varð snortin
töfrasprota kúnstar yðar, að
senda yður fáeinar linur af fá-
tæklegum auði sánnar tun-gu ?
Af öriæti yðar kasmópólitaníska
hjarta veit ég að þér forlátið
mér fátækt hinna töluðu orða
og agaleysi stílsins, sem ef til
vill er því að kenna, að ég hef
ekki haft tíma til að stúdera
miðaldasagnfræði og gamla
texta í sex ár, ekki einu sinni
sex mánuði, vegna annarra lítil-
mótlegri starfa.
Áður en ég kemst að efni
þessa skrifs, langar mig að lýsa
yfir aðdáun minni vegna óend-
anlegrar auðmýktar og lítillætis
yðar stóra hjarta, sem hér á ár-
um áður átti rúm fyrir alla
lítilmega vorrar þjóðar, Þér
haldið fram, að þér hafið aldrei
raunverulega slegið í gegn hér
heima, vinsældir yðar hafi verið
fluttar inn frá hinum stóra
heimi. Þetta getur átt við um
Kristmann kollega yðar, en það
er vegna þess, að hann er svo
miklu verra skáld en þér hafið
nokkurn tíma verið. Þegar ég,
bláfátækur unglingur í skóg-
lausum Hafnarfirðinum, komst
til nokkurs vits, fékk ég óljósa
vitneskju um, að af einhverjum
ástæðum væri fegurð míns lífs-
himins snauðari af litum en
fólks, sem ég las um á bókum.
Ég hugsaði óttalega mikið um
þetta, þangað til þér urðuð til
þess að skýra þetta vandamál
fyrir mér. Þér skrifuðuð ritgerð
um fátækt, og í henni stóð með-
al annars, að svángur maður
hefði aungvan kúltúr, hann
hugsaði ekki um annað en að
éta. Þetta skildi ég strax, þá
barnung, og hef aldrei gleymt
því síðan. Síðan las ég allt, sem
ég komst yfir af bókum yðar,
og þannig lærði ég að sjá og
skilja þá hrjúfu fegurð, sem
þrátt fyrir allt ©r á himni. hins
fátæka og kúltúrsnauða manns.
Á menntaskólaárum mínum var
öllum skólasystkinum mínum
eins farið, þau höfðu eignað sér
bækur yðar eins og ég, við
kunnum langa pistla utanað og
töluðum yðar tungu, vorum
enda óskrifandi þess vegna, því
að skopleg eftiröpunin varð af-
káralegt skrípi. Þér hafið eyði-
lagt fleiri unga rithöfunda en
nokkur maður annar, og það
telst enn til! tíðinda, ef ungur
maður á íslandi hefur verið þess
umkominn að losa sig frá á-
leitnum stíl yðar, þó að ekki
verði við yður sakazt. Ungur
rithöfundur — Guðbergur
Bergsson — hlýtur um þessar
mundir loí og prís, af því m.a.
að hann skrifar stíl alis ólíkan
yðar. Svo sannarlega finnst mér
þér hafa slegið í gegn. Hitt
verðið þér að fyrirgefa einstaka
lúsugum fátæklingi þó að hann
fyrtist við skrif yðar í upphafi.
Þeir áttu sitt stolt, eins og
Bjartur. En þér gerðuð mig að
öðru og meira en einlægum að-
dáanda sniiligáfu yðar, þér
gerðuð mig að sósíalista, þegar
sósíalistar í fæðingarbæ mínum
voru taldir á fingrum annarrar
hándar. (Ég tek mér ekki í
munn orðið kommúnisti, því að
Morgunblaðinú, yðar forna
fjanda, hefur tekizt að finna því
orði merkingu, sem ég kæri mig
sízt um að vera. bendluð við,
með alkupnum bardagaaðferð-
um sínum). Þessu vígi hlýt ég
að lýsa á hendur yður, þó að
hér sé einskis að hefna, síður en
svo.
Blaðakona Timans minnir
yðu,r á, að íyrir veru yðar hafi
lífsblóm sósíalista þrifizt um
skéið. Þér takið því með.kald-
hæðni hins veraldarvana
heimsborgara, tja, það skrif-
uðu margir rithöfundar þjóðfé-
lagslegar skáldsögur um þetta
leyti, ' segið þér. Ekki fæst ég
til að trúa þvi, að þér hafið
einungis troðið gengnar slóðir,
kæra nóbelsskáld, ég veit, að
yður . var mikil alvara. Þér
skrifuðuð oft dálítið aristó-
kratiskt um alþýðuna, en engu
að síður efast ég ekki um, að
tilgangur yðar var einlægur og
heiðarlegur. Aldrei skal ég
meðtaka það. að sá eini tónn
hafi veri.ð fatskur. Hitt skil ég.
að þér urðuð fyrir vonbrigð-
um. það urðum við öll. Alþýðan
er breysk eins og aðrir, jafn-
vel ]>ó að hún eignist málungi
matár, og að lokinni máltið
verður oft bið á tærum kúlt-
úmum. Félagi'Stalin gerði okk-
ur lífið erfitt, á meðan við gerð-
um okkur ekki ljóst, að ekkert
skipulag er svo fullkomið, að
einstaklingar geti ekki gert því
skaða. Við getum sjálfsagt
bæði viðurkennt þau stórvirki,
sem gerzt hafa í Rússlandi á
s.l. 50 árum, þó að við sjáum
á núverandi þjóðskipulagi ljóta
skavanka, eins og til að mynda
höft á málfreisi einstaklinga.
sem j>ér hafið drengilega bar-
izt á móti. Þér ættuð einmitt
að berjast gegn hinu sama í
v-Evrópu og í Ameríku, því
að na'fn yðar fær menn til að
Föstudagur 1. marz 1968
hlusta. Þjóðlagasöngkonan Jo-
an Baez situr í fangelsi fyrir
skoðanir sínar, blökkumahna-
leiðtoginn Stokeley Carmichael
hefur verið sviptur vegabréfi
og þannig mætti lengi télja.
Síðan segizt þér hafa hætt
að berjast gegn fátækt. Allir
höfðu þau ógrynni fjár, að sá
maður, sem á undanfömum
velgengnisárum hefði talað um
fátækt, mundi hafa verið álit-
inn brjálaður. Og einhver
(hver?) hefur sagt yður, að
íslendingar séu tekjuhæstu
menn í heimi!! Vist hefur það
aldrei verið yðar sterkasta hlið
að vera konsekvent, hvað segir
maður á íslenzku, sjálfum yð-
ur samkvæmur, en haldið þér
nú ekki að þetta sé hæpinn
sögumaður, sem flytur fregn-
ina þá? Grun hef ég um, að
fáir viti um almenn laun ís-
lendinga á alþjóðlegan mæli-
kvarða, auk )>ess sem það seg-
ir svosum ekkert nema í sam-
bandi við aðra vitneskju um
vöruverð og þess háttar, sem
ég legg ekki á yður að tala
um, það er eins og að blóta í
guðshúsi að tala við fagurkera
um vöruverð. Ég er a.m.k.
helmingi yngri en þér, en samt
hef ég barizt við fátækt mest-
alla ævi á þessum síðustu vel-
gengnistímum, sem þér talið
um. Það er ekki langt síðan
ég var i menntaskóla, en einn
veturinn átti ég enga kápu.
hvorki fallega, eins og fötin
,yðar eru. né ljóta kápu, heldur
bara alls enga. Þó unnu for-
eldrar mínir hörðum höndum
og lögðu nótt við dag. Og ég
var áreiðanlega ekki fátækasti
íslendingur þessa tíma. Ég segi
yður þessi einkamál einungis
til að sanna yður, að fátækt er
— ÞJÓÐVILJINN — SlÐA §
Eftir
Guðrúnu
Helgadóttur
alltaf fyrir hendi í auðvalds-
þjóðfélagi, svo að yður hefði
verið óhætt að berjast áfram,
ég hefði ekki álitið yður brjál-
aðan. Og velgengnistímar
breyta engu um óréttláta skipt-
ingu auðs í þjóðfélagi. góðæri
gerir einungis kúrvumar lengri
án þess að hlutföll breytist. Eft-
ir eru alltaf einhverjir lítilmeg-
ar, sem af éinhverjum astæ 'jm
verða ekki auðugri, stundum
hefur fólk ekki gert annað fyr-
ir sér en eignast of mörg böm,
margir eru sjúkir og vanmegn-
ugir. Kæra nóbelsskáld, það
eru alltaf einhverjir, sem eiga
bágt og þurfa á hjálp að halda.
Ég get svo hjartanlega unnt
yður að eiga skyrtur og íbúðir
til skiptis, eins og segir í um-
ræddu viðtali. Hvort þér eigið
það skilið! Og víst er mannlegt
að taka sér hvíld í góðum sóf-
unum eftir velunnið dagsverk
og sjá ekki ástæðu til að berj-
ast í góðærinu. En nú hafið
þér von um atvinnuleysi og því
e.t.v. bardaga á ný. Mikið haf-
ið þér rétt fyrir yður um kúlt-
úrleysi alþýðunnar. Ekki er ég
komin lengra en þetta þrátt
fyrir sæmileg efni hin síðari
ár, að ég kysi heldur að verða
af einu snilldarverki frá yður
en upplifa atvinnuleysistíma-
Framhald á 9. síðu.
Blli:

' " ' ■■■"■' '...................................................

éésii
*

INRIBPROM-68
Kíva, gímul Iwrg í Usbekistaa.
Venus 4. afsannar tilgátu
Fréttabréf
frá
Sovétríkjunum
Moskvu 1S. febrúar — í
Moskvu var nýlega haldin ráð-
stefna, sem fjaUaði um upp-
runa olíu og gass. Á ráðstefn-
unni var hafnað lilgátu ame-
ríska vísindamannsins, prófess-
ors Hoils. Tilgáta Hoils gerir
ráð fyrir ólífrænni synthesis
þessara efna. Mikill meirihluti
sérfræðinga, jarðfræðingar,
efnafræðingar, eðlisfræðingar
og stjameðlisfræðingar, hallast
að hugmyndinni um lífrænan
uppruna olíu og gass.
Lokadómur á kenningu Hoils
var felldur eftir að borizt höfðu
til jarðar óvefengj anlegar upp-
lýsingar frá Venus-4 um sam-
setningu lofttegunda í atmos-
feru Venusar.
Fylgismenn kenningarinnar
um ólífræna syntlhesis hafa
haldið því fram, að olíu kol-
vetni myndist í iðrum hnatta,
þar sem vetni og kolefni sam-
einist undir miklum þrýstingi
og við hátt hitast.ig. Á þessu
grundvallaði Hoil tilgátu sína
um það, að á yfirborði Venus-
ar væri mikið magn brennan-
legs gass og olíu, sem hefðu
getað myndazt þar. Álitið var,
að yfirborð Venusar væri sem
olíuhaf, umlukið þykkum skýj-
um butans, propans og ann-
arra þungra gastegunda og kol-
sýru.
Fyrir aðeins nokkrum árum
virtust geimrannsóknir og nýj-
ustu niðurstöður á rannsókn-
um loftsteina í rannsóknarstof-
um styðja tilgátu Hoils. í loft-
Steinum fundust flókin kolvetni
lík lífrœnum saml>öndum.
Aromatisk efni fundust, bitum-
en og naphlenic sýrur. Efna-
fræðingum tókst að framleiða
á rannsóknarstofum flókin kol-
vetnismólekul við sömu aðstæð-
ur og ríkja úti í geimnum. Nýju
tHgá-kmni virtdst vaxa ásmeyin.
En fyrstu upplýsingamar sem
hárust frá Venus um andrúms-
loftið þar, kollvörpuðu tilgát-
um Hoils.
En hvernig stendur þá á
nóknum kolvetnissamböndum í
loftsteinum? A. P. Vinogradov,
meðlimur sovézku vísindaaka-
demíunnar, hefur sannað svo
ekki verður um villzt, að flók-
in kolvelnissambönd geta
myndazt á yfii-borði géimhnatta
þar sem vatn sé, fyrir tilverkn-
að orku geimgeisla, „solnr
wind“ (protonuslraumur frá
sólu ut í y(ri gpim). eða út-
fjólublárra geisla.
A. P. Vinogradov álítur, að
lífið á jörðunni hafi orðið til i
umhverfi „ytra geims“ kol-
vetna. Á j>eim tíma hafi jörð-
in ekki haft núverandi and-
rúmslóft, sem hafi getað vemd-
að hana .fyrir „solar wind“, lit-
fjólubláum geislum eða efnis-
hlutum utan úr geimnum. Um
leið og lífið hafi farið að
blómgast á jörðunni, hafi and-
rúmsloftið tekið á sig núver-
andi mynd og verndað. Hann
álítur, að lífrænar leifar um-
myndaðar í iðrum jarðar séu
undirstöðuefni olíu og gass.
Hv'að viðvíkur „geim“-kol-
vetnum. þá mun sennilega
reynast mögulegt að rannsaka
uppruna þeirra annað hvort á
yfirborði tunglsins eða á Mars,
þar sem slíkar efnabreytingar
eru ekki sjaldgæfar.
(Úr Prövdu).
Guðrún Kristjánsdóttir.
Moskvu 18. febrúar — Nassta
sumar mun óvenjulegur skipa-
floti varpa akkerum úti fyrir
strönd Finnlamdsflóa og við
Nevubakka. Þangað munu koma
sýningarskip frá fjölmörgum
löndum. og á Vasiljevski-eyj-
unni verður haldin alþjóðleg
sýning á veiðarfærum og tækj-
um í fiskiðnaði. Þar verða
reistir 3 stórir sýningarskálar,
frá þeim mun liggja vegur upp
að Kirovhöllinni, og þar I
grenndinni verða reistir 2 nýir
sýningarskálar.
Inribprom-68, alþjóðleg sýn-
ing á nýtízku tækjum til fisk-
veiða og vinnslu hefst 6. ágúst
næstkomandi. M. A. Borisov,
forstjóri .sovézka sýningarsvæð-
isins. sagði fyrir skömmu í
Komsomolskja Pravda, að Sov-
étríkin hefðu yfir að ráða
stærsta flota verksmiðjuskipa
í heimi. Þessi verksmiðjuskip
veiða fiskinn, fullvinna hann
og koma honum þannig í höfn.
Á sýningunni verður sýnt lík-
an af risaatómskipinu Vostok,
sem verið er að smíða í Len-
íngrad. Vostok ber um borð 14
lítil. en sterk fiskiskip. í einni
veiðiferð getur Vostok veitt og
unnið úr tugum þúsunda tonna
fiskjar. Um borð í því fer m.a.
fram niðursuða. lýsisvinnsla,
fiskimjölsvinnsla o.s.frv. Sýn-
ingargestir geta skoðað eitt af
fiskiskipunum 14 í skipasmíða-
stöðinni á V asiljevski-eyjurmi
meðan á sýningunni stendur.
Eitt af því sem mikla athygli
mun vekja á sovézku sýning-
unni er niðursuðuverksmiðju-
skipið Jeronim Uborevitsj, en
það er búið nýtízkutækjum, og
mun halda á veiðar til Kyrra-
hafs strax að lokinni sýningu.
★
Á þessari alþjóðlegu sýningu
í Leningrad verða 15 mismun-
andi sýningardeildir. Sýnd
verða fiskileitartæki, siglingar-
tæki, vinnslutæki margskonar,
það sem þarf til fiskmerkinga,
fiskumbúðir. sjávarafurðir, ým-
islegt unnið úr sjávardýrahúð-
um og roði, vinnufatnaður sjó-
manna, ýmislegt fyrir áhuga-
fiskimenn og fleira.
Á sovézka sýningarsvæðinu
verða sýnd líkön af Atlant-1 og
Sever-2, en það eru tæki til
rannsókna á miklu dýpi. Sev-
er-2 er sjálfvirk rannsóknar-
stöð, notuð til rannsókna á allt
að 2ja km dýpi.
Á Inribprom-68 verður fjall-
að um fjölmörg vandamál nú-
tíma fiskiðnaðar og mun sýn-
ingin verða öllum fiskveiði-
þjóðum gagnleg.
Guðrún Kristjánsdóttir.
Steinristur í Karataúf jöllum
Moskvu 11. febrúar. — í
grennd við borgina Navoi í
Karátaúfjöllum í Uzbekistán
eru gilin Sármish og Karaaung-
ursai. Þar er náttúrufegurð
mikil og gróðursæld, og þetta
er vinsæll hvíldarstaður íbú-
anna í Navói.' Fyrir óralöngu
vár Sármish áningastaður
veiðimanná og hjarðmanna. Um
það vitna myndirnar í klett-
um giljanná -og myndir ristar
á klétta; sem standa einir sér
meðfrám f5allalækjunum.
Þessar forsögulegu steinrist-
ur fuudust árið 1958. Undan-
farið hefur un.gur fomleifa-
fræðingur, Kabirov, verið að
rannsaka þessa-r fomminjar
fomsögulegrar listar þjóðanna
í Uzbekistan. Hann hefur fund-
ið slíkar steinmyndir á mörg-
um stöðum í Karataufjöllum.
Myndirnar í Sarmishgilinu
sýna dýraveiðar, villidýr, sem
ráðast á hjörð, hjarðmenn á
hestbaki, dansa o.fl. Bæði í
Sarmish og Karaungursai eru
myndir af stórum uxum, dá-
dýrum og antilópum með löng
og bein hom, en þessi dýrateg-
und er löngu útdauð í Asíu.
Þar eru myndir af mönnum
með boga ©g arvar, viBígeitsum,
hestum, villtum ösnum, mynd
af 6 veiðimönnum, sem eru að
skjóta á uxa með örvum.
Steinristumar í Karataúfjöll-
um eru frá mismunandi tíma-
bilum, sumar frá neolith- og
bronsöld, aðrar gerðar 3000 og
2000 árum fyrir okkar tímatal,
en aðrar gerðar miklu seinna.
Fundurinn í Karataúfjöllum
hefur haft mikið gildi fyrir þá,
sem vinna að rannsóknum á
fomsögulegri list þjóðanna í
Uzbekistan. Einnig gefa þær
upplýsingar um dýralífið í
fjallahéruðum Uzbekistans.
Gnðrún Kristjánsdóttir.
I
fc
I
1
I
É
i