Þjóðviljinn - 07.05.1968, Blaðsíða 6

w
0 SÍÐA — ÞJðÐVTTJTNTN — ÞrtðSudagur 7. maS 1968.
Til þess að þekkja og £á ást
á þvi hjarta sem sló í brjósti
fræðimarmsins Karls Marx
jmrfti maður að sjá bann, þeg-‘
ar bann hafði lokað bókum
sínum og minnisbókum og var
í hópi fjölskyldu sinnar, eða í
félagsskap vina á sunnudags-
kvöldum. Hann reyndist þá
hinn ánægjulegasti til viðræðu.
fullur með fyndni og gaman-
semi. Svört augu bans undir
þungum brúnunum tindruðu
af ánægju eða illkvittni þegar
bann heyrði snjöil og skjót til-
svör.
Hann var ástríkur, blíður og
umburðarlyndur faðir. „Böm
eiga að ala foreldra sína upp“.
var hann vanux að segja. Það
bar aldrei á foreldramyndug-
leika í samskiptum bans við
dætur sínar, sem þótti einstak-
lega vænt um hann. Hann
sikipaði þeim aldrei, en bað
þær um að gera það sem hann
óskaði sem greiða, eða lét þær
finma, að þær ættu ekki að
gera eitthvað sem hann vildi
banna þeim. Og samt gat
faðir ekki átt auðsveipari
böm en bann. Dætur hans litu
á hann sem vin sinn og komu
fram við hann sem íélaga.
þær kölluðu hamn ekki pabba
heldur „márann“ — viðumefni
sem átti rætur að rekja til
hans svarta hárs og skeggs.
Á sunnudögum leyfðu dætur
hans honum ekki að vinna —
þær áttu hann allan daginn.
Væri gott veður fór fjölskyld-
an í göniguferð upp í sveit. Á
leiðinni kom fólkið við á ein-
hverri krá og íékk sér brauð,
150 ÁR
LIÐIN FRÁ
FÆÐINGU
KARLS MARX
Hér birtist síðari hluti endurminninga tengdasonar
Marx, Pouls Lafargue. Þar segir frá Marx í einkalífi, frá
eiginkonu, föður og vini, frá sigrum hans og dauða.
um sem aldrei voru fram-
kvæmd. Hamn ætlaði m.a. að
skrifa rökfræði og heimspeki-
sögu. Hann hefði þurft að lifa
100 ár tii að ljúka öllum rit-
störfum sem hann áíormaði og
Karl Marx og Friedrich- Engels ásamt dætrum Marx, Jenny, EI-
eanor og Lauru.
ost og bjór. Þegar dætur Marx
voru litlar stytti hann þeim
lang,- göngu með þvi að segja
þeim endalausar furðusögur,
sem hann samdi um leið og
byggði upp í samræmi við
vegalengdima, svo að þær
gleymdu þreytunni hlustandi á
hann.
Hann hafði mjög frjótt
ímyndumarafl: fyrstu ritverk
hans voru kvæði. Kona Marx
helt af alúð til haga' kveðskap
manns síns frá æskuárunum,
en sýndi hann aldrei neinum.
Fjölskyldu hans hafði dreymt
um að hann yrði rithöfundur
eða prófessor og taldi að hann
lítillækkaði sig með því að
fást við sósíalískan áróður og
pólitíska hagfræði, sem þá var
litið niður á í Þýzkalandi.
Marx hafði lofað dætrum
sínum að skrifa fyrir þær leik-
rit um Gracehus-bræður. Þvi
miður gat hann ekki staðið við
orð sín. Það hefði verið fróð-
legt að sjá hvemig hann, sem
var Kallaður „riddairi stéttabar-
áttunnar", hefði farið með
þann mikilfesniglega atburð úr
stéttaátökum hins foma heims. .
Marx bjó yfir mörgum áform-
skila heiminum hluta þeirra
fjársjóða sem voru faldir í
heila hans.
Verkamenn og
hertogar
Kona Marx var honum
hjálparhella í orðsins sönn-
ustu merkingu. Þau höfðu
þekkzt böm og alizt upp sam-
an. Marx var aðéins sjö ára
þegar þau trúlofuðust. Þau
þurftu að biða sjö ár eftir því
að geta ^ifzt — það var árið
1843. Þau skildu ekki upp frá
því.
Kona Marx lézt skömmu
fyrr en hann. Eniginn hafði
jafnríka jafnréttistilfinningu
og hún, þótt hún væri fædd og
uppalin í þýzkri aðalsfjöl-
skyldu. Hún ræddi við vertoa-
menn í vinnufötum þeirra í
húsi sínu og við borð sitt með
sömu kuirteisi og nærgætni og
þeir hefðu verið hertogar.
Miargir verkamenn frá öllum
löndum nutu gestrisni henn-
ar, og ég beld engan þeirra
hafi gnmað að kon.an sem
sýndi þeim svo einlæga hlýju
væri komin af hertogunum aí
Argyll og að bróðir bennar
væri ráðherra Prússakonunigs.
Hún var gædd ágætum gáf-
um. Bréf henmar til vina,
skriíuð blátt áfnam og án á-
neynsliu, sýna þróttmikla og
frumlega hugsun. Heine skáld,
miskunn'arlaus háðfugl, var
hræddur við hæðni Marx, en
hann dáðist að næmi og skarp-
leika konu hans — Þegar Marx-
hjónin bjuggu í París var hann
tíður gestur þeirra.
Marx bar þá virðingu fyrir
gáfum og dómgreind konu sinn-
ar, að hann bar undir hana öll
bandrit og mat mikils álit
henmar. Hún skrifaði þau upp
áður en þau færu í prent-
smiðju.
Frú Marx eignaðist mörg
böm. Þrjú þeirra dóu ung á
þrengingartímum fjölskyldunn-
ar. Þau bjuggu þá útlagar í
•• London í tveim litlum her-
bergjum í Dean Street, Soho
Square. Ég þekkti aðeins dæt-
Uimar þrjár.
Þá var Helene
að mæta
Annar þýðimgarmikill með-
limur Marxfjölskyldunnar var
Helene Dejnuth. Hún var af
bændaættum og, bafði ráðizt
til Jenny Marx löngu áður en
hún giftist. Hún fylgdi húsmóð-
ur sinni og helgaði sig fjöl-
skyldu Mairx af fullkominni ó-
eigingimi, fylgdi henni hvert
sem var í útlegðinni. Hún var
hinn góði andd hússins og gat
alltaf fundið leið út úr erfiS-
ustu aðstæðum. Það var henn-
ar stjómsemi að þakka að fjöl-
skylda Marx gat baft til hnífs
og skeiðar. Allt gat hún gert:
Hún matreiddi, klajddi bömin,
stumaði á þau ásamt frú Mairx
— hún stjómaði heimilinu að
einu og öllu. Bömin elsikuðu
‘ hana sem móður sína, fni Marx
taldi hana sem sinn einkavin
og Marx bar til henrnar sér-
stakan vinarhug: hann téfldi
við hana og tapaði hæfilega
oft ■ fyrir henni.
Helene bar blinda ást til
Marxfjölskyldunnar, allt sem
hún gerði var gbtt í hennar
augum og gat ekki verið öðru-
vísi, og hver sá sem gagnrýndi
Marx átti henni að mæta. Hun
færði móðurlega vemd sína
yfir á alla sem komust í náið
vinfen-gi við fjölskylduna. Hún
lifði hjóqin bæði og réðst þá
til Enigels,,sem hún bafði þekkt
síðan hr.n var ung.
Hugsjón
vináttunnar
Enigels var og meðlimur fjöl-
skyldunniar ef svo mætti segja,
dætur Marx köKuðu hann ann-
Jenny Marx, fædd von Westphalen.
an föður sinn. Hann var alter
ego Marx. Nöfn þeirra munu
. ætíð standa hlið við hlið í
sögunni.
Mairx og Enigels voru á vor-
um tímum sú persónugerving
hugsjónar vináttunnar sem
skáld ofmaldar lýstu. Frá
æskuárum tóku þeir út þroska
sinn saman, lifðu í náinni-sam-
ei-gn hugmynda og tilfinninga
og tóku þátt í sömu starfsemi
í þágu byltingarinnar; þeir
unnu saman svo len.gi sem þeir
gátu verið í námunda hvor við
annan. En eftir ósigur bylting-
arinnar 1848 varð Enigels að
flytja til Manchester, en Marx
varð að vera í London. En þeir
héldu áfram andlegri sambúð
með því að skrifa hvor öðrum
svo til á degi hverjum um
stairf sitt og skoðanir. Jafn-
skjótt og Enigels gat fengið sig
lausan frá starfi flýtti hann
sér að setjast að í London
og settist að í aðeins tíu mín-
útna fjarlægð frá Marx. Frá
1870 til dauða vinar hans leið
varla sá dagur að þeir hittust
ekki.
Marx mat álit Engels meir
en nokkurs annars, því Engels
var sá maður sem hann taldi
færan um að vera samstarfs-
mann sinn. Marx taldi sig aldr-
ei geta lagt of mikið á sig til
að sannfæra Engels og fá hann
á sitt mál. Ég man til dæmis
að hann þrautlas margar bæk-
ur til að finna þá staðreynd,
sean hann þurfti á að balda, til
ao breyta skoðun Engels á ein-
hverju aukaatriði, sem ég man
ekki lengur hvað var, vaxðandi
trúarbragðastyrjaldir Albing-
ensa. Marx taldi það mikin/n
sigur fyrir sig að geta snúið
Engels á sitt band.
Marx var stoltur af Engels.
Hann hafði ánægju af að telja
upp fyrir mér alla kosti gáfna
hans og siðferðis. Hann dáðist
að fjölbreyttri þekkinigu bans
og var alltaf hræddur við að
minnsta óhapp kynni að henda
hann. — Ég skelf alltaf af
ótta við að hann verði fyrir
slysi á hestbaki. Hann er svo
kappsfuliur — -hann þeysir ýf-
ir allt með slakan taum án
þess að hirða um hindranir,
sagði hann við mig.
Marx var jáfn góður vinur
og hann var ást.ríkur elgin-
maður og faðir. f konu sinni
og dætrum, Helene og Engels
f ann hann fólk sém var verðuigt
ásta-r manns eins og hann var.
arkommúnunniar, sem Alþjóða-
sambandið tók að sér að verja
gegn ofstopa borgarapressunn-
ar, vairð nafn Marx þekkt um
allan heim. Hann var viður-
kenndur sem • fremsti fræði-
maður vísindalegs sósialisma
og skipuleggjandi fyrstu al-
þjóðahreyfingar verkamannia.
Kapítalið var þýtt á helztu
evróputunigur, og hvenær sem
andstæðingar reyndu.að hrekja
^kenningar þess fengu þeir
sósíiattfekt j svar sem þaggaðfi.
niður í þeim.
Harmur og dauði
Störf Marx fyrir alþjóðlega
hreyfin-gu sósíalista tóku tiraa
írá vísindastörfum hans. Dauði
konu hans og elztu dóttur hans
frú Longuet, höfðu' einnig nei-
kvæð áhrif á þau.
Marx bar djúpa ást til konu
sinnar. Fegurð hennar hafði
verið stolt hans, blíða henn-ar
og tryggð höfðu létt honum
jjreniginigaimar í stormasömu
lífi byltin-garsinniaðs sósíalista.
Sjúkdómur sá sem dró Jenny
Marx til dauða stytti og líf
manns honnar. Meðan á stóð
lön.gum þjáningafullum veik-
indum hennar fékk Marx, út-
taugaður af svefnleysi og imni-
setum og siðferðilega þjáður,
þann lungn asj úkdóm sem
reyndist honum banvænn.
2. dep. 1881 dó kon-a Marx
eins og hún hafði lifað, komm-
únisti og efnishyggjukon'a.' Hún
óttaðist ekki dayðann. Síðustu
orðin sem hún sagði voru:
Karl, kraftar mínir eru á þrot-
um.
Hún var graíin í Higíhgate
kirkju.garði í óvígðri mold og
í samræmi við viðhorf hennar
og Marx fylgdu aðeins fáir
nánir vinir henni til grafar.
Engels mælti yfir gröf hennar
kveðjuorð.
í lífi Marx eftir dauða konu
h-ans skiptust á líkamlegar og
andlegar þjáningar, sem hann
bar mjög karlmannlegá. Þær
urðu enn þungbærari eftir
skyndilegan dauða elztu
dóttur hans, frú Longuet, ári
síðar. Hann náði sér ekki-eftir
það.
Hann lézt við skrifborð sitt
14. m-arz 1883, sextíu og fjöigra
ára að aldri.
mmmmm
Karl Marx handtekinn í Brfls-
seL
Þögn og
viðurkenning
Marx hóf feril sinn sem for-
jngi róttækrar bcxrgarastéftar,
en bann var yfirgéfinn um leið
og andstaða hans var of ein-
dregin, og það var litið á hann
sem óvin um leið og hann varð
sósvalisti. Hann var brakinn frá
Þýzkalandi eftir að hann hafði
verið ófrægður og ofsóttur og
síðan hófst samræmi þagnar-
innar um störf hans. „Átjándi
Bnimaire“ sýndi að Marx var
eini saignfræðin.gurinn og
stjórnmálamaðurinn sem skildi
raunverulegt eðli orsaka og
afleiðinga valdaránsins í des-
ember 1851, en menn létu samt
eins og þetta verk væri ekki
til og ekkert borgarablað lét
þess að neinu getið.
Verk hians „Eymd heknspek-
inn-ar“ og „Qagnirýni pólitískr-
ar hagfræði" voru hunzuð á
sama hátf. Fyrsta Alþjóða-
sambandið og fyrsta bók Kapí-
talsins rufu þetta samsæri
þagmarinnar eftir að það hafði
staðið í fimmtán ár. Það var
ekki lenigur hægt að láta sem
Ma-rx væri ekki ti-1 — alþjóða-
sambandið dafnaði og hróður
þess barst um allan heim. Þótt
Marx léti ekki á sér bera varð
það fljótlega ljóst hver maður-
inn á bak við tjöldin vair.
Sósíaldemókrataflokkvirinn
var stofnaður í Þýzkalandi og
varð að afli sem Bismarck gerði
hosur sínar grænar fyrir áður
en hann réðst á hann.
Sohweitzer skrifaði greiniaflokk
til að kynna Kapítalið fyrir al-
þýðumönnum. Þin-g Alþjóða-
saimbandsins gerði samþykkt,
þar sem attiygli sósíalistia um
allan heim var vakin á Kapí-
tali sem „biblíu verklýðsstétt-
arinmar".
Eftir uppreisnina í París
1871, sem menn reyndu að
tengja við' starf, Alþjóðasam-
bandsin® og effcir ósigur París-
<5>-
Vann samkeppni
um frímerki í
þriðja sinn
Hinn 15. maí n.k. mxm koma
út í Bandaríkjunum nýtt frí-
merki í tilefni af 50 ára afmæli
flugpósts. í samkeppni um gerð
frímerkisins tók m.a. þátt Höxð-
ur Karlsson listmálari, er vinnur
hjá Alþjóðagjaldeyrissjóðnum.
Frímerki hans var valið. og
fékk hann verðlaun fyrir teikn-
ingun-a.
Þefcta verður þriðja sinn, sem
út kemur frímerki, er Hörður
hefur teiknað. Hið fyrsta var
gefið út af Sameinuðu þjóðunum
1061 til að minna á Alþjóðagjald-
eyxissjóðinn, og annað frímerk-
ið var Evrópumerkið 1965.
ENiðaársvæðið
til umræðu í
borgarstjérn
Á síðasta borgarstjóimarfundi
urðu nokkrar umræður um fram-
tíð Elliðaánna og nágrennis. —
Vaitoti Kristján Benediktsson,
borgarfulltrúi Framsakniarfloikks-
ms, máls á þessu og lýsti ýms-
uim huigmyndum sínum um fram-
tfð þessa svæðis. Lagði hann á-
hierzlu ^ á nauðsyn þesis að gætt
verði í framtíðinni ýtrustu var-
kárni 1 mannvirlkjagerð barna
við ámar, reynit yrði eftir megni
að korrta í veg fyrir flóðaihættu,
unglinigum sköpuð aðstaða til
silungweiði í Elliðavatni og
skfðaiðkana í Ártúnsbrekku,
buigsað verði fyrir framtíðarstað
undir dýragarð austan Eilliða-
ánna o.fl.
)