Þjóðviljinn - 11.05.1968, Qupperneq 7

Laugar'dagur 11. iruaí 1968 — ÞJÓB’VTUTNN — SÍÐA ’J
Alþjóðasamtök stúdenta - Listaverka-
þjófnaður í Noregi - Ný tegund ferm-
inga - Þrælahald - Siðprútt afturhald
Stúdentaóeirðir í mörgum
lömdum hafa vakið mikla
athygli að voroum: menn gera
sér smátt og smátt greim. fyrir
þeirri staðreynd að stúdentar
hafa, ekki sízt í Vestur-Evrópu,
gerzt æ virkari í afstöðu sinni
til st.iómmália og um leið rót-
tækari. Fyrst í stað var talað
um tiltölulogá smá-ain hóp
„öfgafuUra“ vinstri stúdenta:
vinstrisósíalista, " kammúnista,
syndikalista, maósinna, guevara-
vina o.s.frv., sem hefðu lag á
að teyma mikinn fjölda stúd-
enta með sér til hverskonar
mótmælaaðgerða. En það verð-
ur augljósara með hverjum
degi áð hér er um allbreiða
hreyfingu að ræða, þótt hún sé
hvergi nærri samstæð. Og svo
það, að stúdentar vilja alls
ekki takmarka aðgerðir sín-
ar við endurbætur á háskól-
um sínum og menntunairskil-
yrðum, heldur telja þörf _á því
að grafa undam sjálfum undir-
stöðum nýfcapítalískfe þfjóðtfé-
lags.
Þessi þróun hefur það með-
al annars í för með sér, að hið
vestræma alþjóðlega stúdenta-
samband, ISC, er í upplausn.
Það fór strax að halla undari
fæti fyrir því þegar uppvíst
var að ISC var eitt þeinra sam-
taka sem bandaríska leyniþjón-
ustam veitti fé til — að sjálf-
sögðu í því skyni að beita geiri
þess gegn kommúnismanum.
ISC heíur bækistöðvar í Hol-
landi og þar eru að verða mikl-
ar og gagngerar breytingar í
vinstri átt á forystu stúdenta-
samtakanna: það var því fyr-
ir nokkru ekkert líklegra en
að Hollendingar myndu segja
sig úr ISC og reka skrifstofur
l>ess úr landinu.
Þetta væri upphafið að enda-
lokunum, því að Belgia og
Frakkland hafa þegar sagt sig
í Stokkhólmi hafa menn vígt sérstakan vegg, þar sem hver borg-
ari hefur mögulcika til að letra á einkaskoðanir sinar og gagn-
rýni — munu þetta ekki vera áhrif frá Maó? I»egar á fyrsta
degi var vcggurinn svo krotaður, að mála varð yfir hann til að
gefa nýjum skoðunum rúm. Myndin sýnir að mcnn hafa helzt
viijað leggja áheraflu á samúð sdna með Olof Palme kennslumála-
ráðherra, sem hefur staðið sig svo vel í Vietnammálum, að banda-
riski sendiherrann var kallaður á brott frá Stokkhólmi.
, ,, , v, , MM
Edvard Munch.
úr þessum stúdentasamtökum
og Fininland' og Sviss eru nú
aðeins aukameðlimir. ftalía og
Vestur-Þýzkaland hafia og ekki
raumhæf samskipti við ISC
þótt þau hafi ekki sent form-
lega úrsögn. Sú stund gæti
komið að Norðurlönd, England
og Bandaríkin væru ein eftir —
og um leið er vitað um sterkar
raddir gegn aðild í Svíþjóð og
Englandi.
Ekki er þar með sagt að um
leið fjölgi verulega í IUS, því
alþjóðasambandi stúdenta
sem sósíalísku ríkin eru í, svo
og mörg stúdentasamtök þriðj a
heimsins. Frá þeim hefur lítið
heyrzt um hríð — en togstreita
Kínverja og Sovétmanna hef-
ur orðið þekn mikill fjötur um
fót. Það er hinsvegar ekki ó-
líklegt að nú sé að skapast
nýr umræðugrundvöllur fyrir
stúdenta úr austri, vestri —
og suðri, og þótt sjónarmið séu
ólík. þá verði baráttan gegn
lögreglustörfum Bandaríkj-
anna í heiminum sú staðreynd
sem tenigir þá saman.
Umfanigsmdkið listþjófnaðar-
mál hefur vakið miklia at-
hygli í Noregi. Hér er um að
ræða allmargaT litografíur og
teikningar eftir fremsta lista-
mann Norðmanma, Edivand
Muneh, sem stolið var úr safni
þvi sem við hann er kennt í
Osló. Þýfið er metið á meira
en fjörutíu miljónir íslenzkra
króna.
Mál þetta kom fyrst upp^
fyrir um það bil tveim mán-
uðum. Þá féll grunur á yfir-
safmvörðinn, Reidar Revold, og
fyrst var talið að hann bæri
ábyngð á hvarfi þriggja lito-
grafía. Síðar hefur komið á
daginn að afbrot Revolds er
miklu meira og er talið að um
57 myndir. alls hafi honfið.
Norsku lögreglunni hefur
tekizt að rekja feril um 30 mynda
til Sviss, en þar seldu lista-
verkasalar myndimiar ti’l ým-
issa aðila í þeirri góðu trú
að þær væru heiðarlega fengn-
ar. Samkvæmt svissneskum
löigum getur lögreglan ekki lagt
hald á þetta þýfi og Norðmenn
verða að kaupa myndimiar aft-
ur af núverandi handhöfum ef
þeir vilja fá þær til baka.
Ifermingartíð spyrja ýmsir ís-
lenzkir foreldrar eftir ein-
hverri anmanri hátíð fyrir ung-
liniga en þeirri sem kirkjan
hefur mótað — finnst þeim
þá fáránlegt að láta ferma
börn sín þegar fjölskyldan er
í mjög lausum tengBlum,
væigaist sagt, við boðskap lút-
erskrar ríkiskirkju.
Því vekur athygli frétt í norsku
blaði um svonefnda Æskuiýðs-
hátíð í Osló, en svo nefinist
borgaraleg „fermimg11 sem fé-
lagsskapurinn „Human Etisk
forbund“ efnir til. Nú fara
slikar hátiðir fram tvisvar á
ári í Osló og upplýst er að í
ár munu þær í fyrsta sinn
haldnar í Bergen og Þránd-
heimi. Á vorhátáðinni nú í ár
voru „fermdiir" með l>essum
hætti 169 umglingar í ráðhúsi
höfuðborgarinniar, og hafa þeir
aldrei verið fleiri.
Hálshöggvin maður í fomgröf — ef til vill þræll (úr bók Herdals).
Ræða var haldin yfir þessu
ungia fólki í hátíðasal ráðhúss-
ins svo og aðstamdendum
þeirra. Var þar rætt um stöðu
æskufólks í bireytilegum heimi
og getið um mótmælahreyfimg-
ar nútímans í því sambandi,
behit á j ákvæðar hliðar þeirra:
þær feli í sér kröfu aeskuanaa:
Framhald á 9. síðu.
Eftir GÖRAN SÖNNEVI
Eftir sjö mögur ár
Stríðsglæpamaðurinn McNamara
hefur nú
látið af störfum sem
varnarmálaráðherra Bandarikjanna og í staðinn
verið ráðinn
yfirmaður Alþjóðabankans.
í haust var valin ný
stjórn í matvælastofnun S.þ. — FAO.
Eftir Iangar deilur með pólitiskri þvíngrun
gegn frambjóðanda
fátækra landa
var Evrópumaður valirtn
frá Hollandi
með blessun Bandaríkjanna.
Afríski frambjóðandinn var
ekki frambærilegur þvi um Alþjóðabankann
stjórna Bandaríkin áætlun FAO
um þróun Iandbúnaðar í Afriku. Og ótákmörkuð
framleiðsla matvæla í
Afríku hungursins getur heldur
ekki gengið því hún breytir heimsmarkaðnmn
á neikvæðan hátt að dómi
Bandarikjamanna.
Því hefur McNamara
verk að vinna.
Eftir sjö mögur ár fjöldamorlða án
verulegs árangurs
getur hann rólega horft
til sjö feitra ára
og án þeirra samvizkukvala
sem birta hinnar opinskáu baráttu þvingar fram
V
Einhæfni íslenzkra bákmennta
Fyrir skömmn kom út rit-
gerðasafn eftír Sigiuirð A.
Magnússon, sem nefndst Sáð
í vindinn, útgefandi er Helga-
féQ. Þessi bók geymir rit-
smíðar frá síðuetu átta ár-
um. Það er að ýmsu leyti
ágætt að gari'ga á einum staðj
að því sem SAM hefur haft
til mála að leggja í íslenzkri
bókmenntaumræðu á síðari
árum, og því er tiltölulega
auðvelt að fyrirgefa það, að
ýmsum smærri ritsmíðum,
sem litið erindi eitga á bók,
er þar haldið til haga.
Eins og höfumdur sjálfur
segir í formála. eru sömu
stef stundum endurtekin j
þessari bók, reyndar mættí
draiga fram í fremur stuttu
máli helztu viðihorf hans.
Hann leggur jrfirleitt meiri
áherzlu á ávirðingar íslenzkra
bókmennta en sigra þeinra og
er ekki nema gott um það að
segjia. Kröfur hans eru fyrst
og fremst tan framúrstefnu
í víðtækari merkinigu, um
landnám í efnisvali og efmis-
meðferð, um nýjungar, um
náin kynní íslenzkra rithöf-
undia af því sem er efst á
baiuigi í erlendum samfíðar-
bóikmennitum. Þegar SAM
gerir svo úttekt á afurðum
íslenzkra höfunda siðari ára
finnst honum, í stuttu máli
sagt, að ljóðlistim hafi staðið
sig allvel í þedrri viðleiini
að túl'ka veruleika okkar
tíma með nýjum hætti; skáld-
sagam bafi hins vegar hökt á
eftir — bæði haldið um of í
epíska hefð, frásagnarhefð og
stundað um of á efni sem
tengt er liðnum tima, ís-
lenzku bændaþjóðfélagi, van-
rækt ný vandamál borga og
þéttbýlis.
★
Mairgt er vafalaust góðra
gjalda vert í röksemda-
færslu Sigurðar. Kostír hans
eru fólgnir í því einkum, að
setja fram lýsingu á útlínum
bókmenntalegnar v' þróunar,
sem allitof sjaldan er reynt,
aftur á móti genigur honum
miklu síður að fylgja heild-
airmynd sinni eftir með ítar-
legri skoðun. Nefnum dæmi.
SAM nefndr fjögur „ynigri“
Ijóðskáld, sem hafi gert merki-
legastar „atrennur til alls-
herj aruppgjörs við sjálfia sig,
öldirna og sögunia" — þá
Hannes PétUirsson, Hanmes
Sigfússon, Matthíias Johann-
essen og Siigfús Daðason. Síð-
an ekki söguna meir — og
satt að segja er það mjög
hæpinn ávinmingur að spyrða
svo ólíka memn saman undir
almemna fullyrðingu, án þess
að gera nániari grein fyrir
raunverulegri merkingu þessa
allsherjaruppgjörs í verkum
þessara skálda, menn eru
jafinnær. Annað dæmi: i árás
sinni á hina epísku hefð. læt-
ur Sigurður að því liggja að
Halldór Laxness hafii brugð-
izt vonu-m, sem jafn nýstár-
legt verk og Vefiarinn mikli
frá Kasmír gaf, hafi hann
síðan lítt hætt sér út í til-
raunastairfsemi, en haldið sdg
á troðnum slóðum í sagna-
gerð. Hér verður Sigurði hált
á einstaklega þröngri fram-
úrstefmu og fullkomlega and-
sögulegri að auki — menn
geta hugsað hvað þeir vilj'a
tíl Halldórs Laxness, esn lygi-
legast afreka hans er einmitt
bókmenntalegur endumýjun-
arkraftur. Það er skrýtíð að
sak-a þennan mann um að
baía ekki orðið ísienzkur
Beckett eða Robbe-Grillet.
Gaignrýni Sigurðar á „ep-
íska hefð“ er annars tiltaik-
anlegia vélræn: hann veitisí
að sveitalífssö'gum í áróðri
Sigurður A. Magnússon.
fyrir borgarlífssögum án vdð-
uniandi grein-argerðar fyrir
öðru en þvi sem lýtur að
sjálfum söguvettvaniginum.
Og það er engu líkara en
lægð ' í fraimlei ðslu epískra
skáidsagna verði homum tíl
að fordæma fyrirbærið sem
slíkt.
★
Hitt er svo athyglisverðaýa
sem SAM segir um ein-
hæfind íslenzkra bókmennta í
óbundnu máJi, um þairm þráð
sem hann tekur upp frá
Kristjáni Karlssyni að „okk-
ur skortir tvímælalaust heim-
spefcilega og andlega undir-
stöðu í bókmenntum okkar“,
að sú hætta sé fyrir hendi að
þær „leysdst upp í lýríska
mærð og endalausar' frásagn-
ir af fátæklegum atburðum
úr þjóðlífinu, þar sem snedtt
er auðveldlega hjá öllum á-
tökum við tílverunnar rök“.
Að visu heíur sá fjörkippur
komizt í íslenzkan prósa síð-
an þettia var ritað, að þessi
hætta er ekki eins aðkallandi
— engu að síður er hún tii.
SAM ræðir um orsakir þessa:
hann talar um náttúru lands-
ins og miki.a umbrotatíma
með brýnum og margvísleg-
um dægurmálum, allt séu
þetta staðreyndir sem komi
í veg fyrir að menn íhugi hin
hinztu rök í rólegheitum. En
því þá það? Því ættu um-
brotatímar ekki að vera
frjórri en kyrrstæðir tímar,
meiiri hvatning? SAM. talar
einnig um hugleysi: við áræð-
um ekki að takast á við
„stóru vandamálin, sem varða
rök tílverunn'ar". En af
hverju steTar þá hugleysið?
- Að íslenzkar bækur séu
alltof margar einungis einn-
ar víddar, allar á lengdina,
er skorti bæði dýpt og breidd,
það er vafalaust létt. Og
kannski. eigum við, þegar
allt kemur tíl alls, fyrst og
fremst að varpa sökinni á
okkar heimsfrægu einangr-
un — sem að vísu er að mestu
sjálfskaparvíti. Menn skilji
ekki þessa uppástunigu sem
svo, að islenzkrr höfundar
[POgTOlLtL
þekki ekki til erlendrá siaim-
tíðarbókmennta, að minmsta
kosti vantar ekki að við verð-
um vör við þessi kynni af
bókum þeirra. Fn við búum
hinsvegar við ákaflega rýran
kost á sviði heimspeki, félags-
fræða, félagsfræðilegrar sál-
fræði, pólitískrar hugsunar.
Við eigum ekki þróttmikla
starfsemi á þessum sviðum.
Hugvísindi eru rétt að byrja
'glímu sína við íslenzkt sam-
félag. Og þeir eru næsta fá-
ir sem hafia lagit sig eftir
stórtíðindum sem gerast í
kringum okkur á sviði félags-
fræðilegrar gaignrýni, sem
hlaðin eru pólitís'kum at-
hafnaivilja. En mér segir svo
hugur, að til bókmennta á
þessu sviði getí ísl. fagurbók-
menntir sótt nýja þekkingu
og áhrif. sem mættu vel duga
þeim til að vinna bug á ein-
hæfnd sinni, samsama frá-
sagnargáfiu og ljóðræna til-
finningu dýpt og skirleika í
hugsun og gagnrýni. f miklu
rikari mæli en enn hefur
gerzt.
Ámi Bergmann.
1