Þjóðviljinn - 10.11.1968, Blaðsíða 7

Sunnudagur 10. náv'eonaíbeir 1968 — WÓÐVILJINN — SÍÐA ’J

Þetta er landamærastöðin Zinn-
wald í Austur-Þýzkalandi og
um þessa stöð fór hluti innrás-
arliðsins.
□ Nokkrum dögum cftir
innrásina í Tékkóslóvakíu
ferðaðist Johan Galtung
forstjóri Friðarrannsóknar-
stofnunarinnar í ósló til
Póllands, Ungverjalands og
Tékkóslóvatoiu, þar sem
hann átti viðræður við ýmsa
háttsetta embættismenn um
ágreininginn. Hérgerirhann
grein fyrir röksemdunum,
sem Varsjárbandalagsriki
hafa lagt fram til vamar
íhlutuninni í Tékkóslóvakíu.
ROKSEMDIR
FYRIR
INNRÁSINNI
Ieftirfarandi grein mun ég
taka til athuguniar röksemd-
ir þær sem fimm ríki Varsjár-
bandalagsins hafa sett fram til
að verj-a íhlutunina í Tékkósió-
vakíu.
í fyrsta lagi er það grund-
viall'arh'U'gmyndin „gaignbyltimg".
>að er érfitt að skilg.reina hvað
í henni felst. Allir Tékkar sem
ég ræddi við neituðu því með á-
herzlu að nofckur fylkimg hefði
komið fram sem vildi endurreisa
eimkiaieijgniarrétt á framleiðslu-
tækjum, sem hlýtur ‘ að vera
mi'kilvæigasti mæliikvarðinn.
Ef viðleitnd til að koma á
tjánimgarfrelsi og jiafnvel stofna
nýja fiokka er kölluð gagnbylt-
inigarsinnuð hlýtur barátta gegn
slíkum réttindum að teljast ó-
hjiákvæsnileg mauðsyn fyrir
sós'íali'snri'a og því munu flestir
hugmyndafræðingar neita.
Hindr verald arvanari verjenda
ininrásiairinnar reyna þess
vegma að taka á vandiamálinu
frá öðru sjómarmiði: Það var
ekki það, sem Tékkóslóvakar
voru að gera, heldur mifclu
fremur sú braut sem ríkið hafði
lagt inm á og tilfinning fyrir því
að Dubcek hafði ekki stjórn á
máþmum.
Það er ef til vill öldungis rétt
að Dubcek „hafði ekki stjórn
á málunum" á sama hátt og aðr-
ir aðalritarar, í þeim skilnimgi
að hver samnimgur sem þeir
gera verður sjálfkrafa bindiandi
fyrir alla þjóðina, án nokkurs
forms af staðfestin'gu.
En Dubcek gerði tilraun til
að afnema þessa stjórmarst'arf-
semi á æðstu stöðum, brúa djúp-
ið milli valdamann'a og almenn-
irngs, sem á furðulegan hátt leið-
ir h'U'gann til miðalda.
Hins vegar er það býsma lík-
legt, að Dufocek hafi ekki haft
næga reynsiu — á stjórniarárum
Novotnys höfðu aðrir forystu-
menn fáa eða eniga möguleika
til að afla sér reynslu — en að
þetta skuli notað sem tilefni
íhlutunarinnar er vissulega með
ólíkinduim.
Iöðru la'gi er hugmyndin um
að að'gerðirmar hiafi verið
mauðsynlegar af öryggisástæð-
um.
Það eru tvær útgáfur af þess-
ari röksemdiafærslu: Að grann-
rífci Tékkóslóvakíu hafi verið
í mikilli hættu (Pólland, Þýzka
alþýðulýðveldið og Sovétríkin)
og að heimsfriðnum hafi verið
ógnað vegna breytinga á valda-
jiafnvæ'ginu.
Til þess að viðhalda valda-
jafnvæginu og tryggj a ei'gið ör-
yggi var sem sagt ekki hægt að
láta Tékkóslóvakíu verða nokk-
urs konar hemaðarlegt tóma-
rúm-
Þessi röksemdafærsla er nátt-
úrlega byggð á tveimum forsend-
um: að leitazt hafi verið við að
losa Tékkóslóvakíu úr Varsjór-
bandalaiginu og þetta bæri í
sjálfu sér hiættu fyrir hiniar
þjóðimar.
Við skulum segja sem svo að
þessi seinni forsenda sé rétt:
Að hlutlaus Tékkóslóvakía
mundi skekkja svo vaidajafn-
vægið í þágu vesturveldanna. að
afleiðingamar hlytu að verða
miklar freistingar (ekki endi-
lega hemiaðarævintýri, ef til
vill fremur aðrar aðgerðir, sem
mundu geta sprengt hemaðar-
bandalag Austur-Evrópuríkja)
og þetta mundi veigna hemað-
arlegrar legu Tékkóslóvakíu —
veikja stórlega suð'urlandamæri
PóIIands og Þýzka alþýðulýð-
veldisins og veita austurveldun-
um færi á því að reiða hnífinn
að hinum „mjúka kviði“ Sov-
étrí’kjanna, tðsraíniu.
En það er vafi á því hvort
þesvsi. r-öksejTulafæ.rsla stcnzt.
Tókkar löigðu mik:la áherzlu á
það, að fyrlT hlnn 21. ágúst
Bindindissamkoma í
Hafnaríjarðarkirkju
1 Hafnarfirði eflnir óÆengis-
vamianefnd Hafnarijarðar til
samkomu í Hafnarfjarðarkirkju
í dag, sunnudag, kl. 17 í tilefni
af bindindisdeginum. Þar flyt-
ur ræðu séra Bjöm Jóns&on,
séra Garðar Þorsteinsson flytur
ávtairp og ritningiairorð, Þómnn
Ólafsdótitir sjm'gur einsömg, Páll
Kr. Pálsson leikur á orgel og
kirkju'kóxinn syngur.
— að frátöldum fámennum og
að í vor og suirnar stóðu yfir
umræður um alla Tékkóslóvak-
fu. Nemendur ræddu við kenn-
ara, stúdentar við prófessora,
verkamenn við forstjóra fyrir-
taskja — og hermenn við her-
foringja, en eíkki endijega að
þeir hafi barizt gegn hers/höfð-
ingjunum.
Hvarvetna var rætt uim
stefnumörk og skipulagningu —
á svipaðan hátt og gert hafði
verið í Frakklandi. Sliíkar við-
ræðuir voru taldar fremur
styrkja en veikja hemaðar-
móttinn — en það er vélfcunin-
ug röksemd í einföldiustu út-
skýrinigum á því hvemig skæru
liðar geti starfað.
En þegar fréttir af þessu bár-
ust í sovézka sendiráðið og síð-
an til Moskvu var þetta skilið
á allt annan hátt — sem upp-
reisnarhreyfing eða a.m.k. mjög
alvarlegt agabrot. Þebta er mjög
eðlilegt. I valdboðskerfi er lýð-
ræði venjulega talið veiMeiki.
Það er ómögulegt að meta hve
mikilvægur þessi þátbur hefur
verið, en hann Mýtur að hafa
verið lagðar á metaská-larnar.
Iþriðja lagi er sú staðhæfing
að Tékkar hafi verið alltof
vinsamlegir í garð Vestur-
Þýzkalands. Það er alveg rétt
að sjónvarpsviðtal var haft við
forsitjóra tékkóslóvösku uianirfk-
ar hafa sett fram — fyrst og
fremst hvað viðvíkur valdajafn-
vægi.
En jafnvel þó þær séu réttar
og jafnvel þó við leggjum þær
allar saman, eru þær enn hvergi
nær réttlæting — þær skýra at-
hafnir okkar, en réttlæta ekki
neitt.
Okkur hafa orðið á hroðaleg
mistök, við höfum snúið klukk-
unni til baka til tíma kalda
stríðsins, við höfum eflt aftur-
haldið á vesturlöndum og greitt
sósíalismanum og einingu Aust-
ur-Evrópu þungt högg“.
Það er erfitt að fallast ekki
á þetta. 1
En svo virðist að °yrir Rúss-
um leiði röksemdimar til þess
að fhlutunin hafi verið réttlæt-
anleg, og sama gildir e£ til vill
um leiðtoga Pólverja.
Sú röksemd sem of'tast er sett
fram í þessu sambandi er
mannitjónið í síðari heimsstyrj-
öldinni: 20 miljónir manns féllu
í Sovétrfkjunum og 22 prósent
af íbúum Póllands.
Það er óskiljanlegit, hve fáir
það eru á vesturiöndum sem
skilja að miunurinn á þessu
manntjóni og manntjóni á vest-
uriöndum (t.d. 0,3 prósenit i
Noregi og 0,03 prósent i Dan-
mörku — vegna heppilegna
hlutfalla viðnáms og aðlögunar)
Innrásin er hafin. Á flugvellinum í Prag lenda sovézkar flugvélar
ein af annarri og skriðdrekarnir velta út úr þeim inn í sofandi
borgina.
Það er ekki eingöngu hægt að
útskýra hana í ljósi samskipta
ríkja í hinu sösíalíska samfé-
lagi. Það verður að líta á mál-
ið í ljósi alþjóðamála. Hvað
sem gerist f annarri stórvelda-
blokkinni er að miklu leyti
komið undir því sem hin stór-
veldablokkin gerir.
Og stefna vestrirveldanna
gagnvart Austur-Evrópu hefur
þrátt fyrir mikila varfæmi ein-
kennzt af tilraunum til að
deila og drottna. Það er vel-
þek'tot staðreynd að bæði ein-
stök ríki — svo sem Bandarík-
in, Bretland, Fraklkland að
vessu leyti og vissulega Vestur-
Þýzkaland — og saimtök vest-
rænna ríkja svo sem EBE og
að nokkm leyti jatfnvel Efna-
hagssamvinnustofnun Evrópu og
Evrópuráðið — byggja stefnu
sína gagnvart Austur-Evrópu á
þremur meginreglum:
1. Að einangra Sovétríkin og
Þýzka alþýðulýðveldið frá hin-
um fimm Ausbur-Evrópuríkjun-
um.
2. Að semja við hin fimm
ríki hvert um sig og ekki í einu
lafíi með því að bjóða einstaka ’
samninga og veigra sér við að
gera samninga við sameiginleg-
Götumynd frá Prag frá fyrstu dögum innrásarinnar.
Frá fundinum í Bratislava, en þar er sagt að Brésnéf og Ulbricht
hafi gefið Dubcek gálgafrcst.

þýðingarlausum hópi, sem vildi
að Tékkóslóvakía færi að dæmi
Finnlands — hefði aldirei ver-
ið um það rætt, að landið ætti
að hverfia úr hemiaðarband'al'ag-
inu. Eftir innrásina leikur hins
vegar ekki vafi á því að hlut-
leysishuigmyndin fékk geysimik-
inn hljómigrunn hjá þjóðinnd.
Þegar sjálfsforræði manna
staflar mest ógnun af aðildarfé-
lagi í eigin hemaðarbandalaigi
hlýtur hlutleysi að virðast mjög
álitlegt.
En þrátt fyrir fjööda slíkra
slagorða á veggjum fyrst eftir
innrásinia, er ekki neitt sem
bendir til þess að leiðtogarnir
hiafi fallizt á þessa skoðun og
vilji keppa að þessu marki.
En Tékkar skýrðu frá því að
Rússar hefðu gengið út frá
þeirri forsendu að baráttuhug-
ur í tékkneska hemum væri
mjög lítill, svo lítill að hin við-
kvæmu landamæxi gegn Vest-
ur-Þýzkialandi hafi í raun ver-
ið svotil vamarl'aus.
T
laMð er að Rússar hafi mynd-
að sér þetta álit vegna þess
iss'tofnunarinnar, dr. Snejdarek,
og hann taildi ekki allsendis ó-
hugsandi að diplómaitisk sam-
skipti yrðu tekin upp einlhvem
tíma í framtíðinni (Það er einn-
ig kunnugt að hugsamlegt var
að hann yrði fyrsiti sendihexra
lands síns í Bann). Bn Tékkar
virðasit efcki hafa hugsað sór að
stíga sliflrf skref án þess að fó edtt-
hvað á móti — til dæmis að
eitthvert ríki í Vestur-Bvrópu
viðurkenndi de jura Þýzka al-
þýðulýðvéldið.
Hins vegar leikur enginn vafi
á þvi að Tékkar vildu gjam-
an eiga öflugri viðsikiptaitengsl
við Vestur-Þýzkaland.
Spumingin er bara hvtirf
þetta er nokfcur ástæða til í-
hluitunar. Ég veit efcki, hversu
aft það var sem ég fékk að
heyra þá áminningu jafnvel frá
Pólverjun og Umgverjum í há-
um stöðum, þegar allar þessar
röksemdir höfðu verið ræddar:
„Það er mikið til í öllum
þessum skýringum, það er
sa.nnleiksU,iarni í öllum skýring-
unum, það er sannlcikskjami í
öllum röksemdunum sem Rúss-
er ekki eingöngu flóliginn í
fjölda heldur er raunverulegur
eðlismunur.
Hin minnstiu msrid þýzkrax
hefndarsbefnu em ýkt í Aust-
ur-Evrópu — að sögn vestrænna
flréttamanna — fram úr öllu
valdi, en að maiti stjómmóla-
mianna í Austiur-Evrópu er
þetta mat aðeins dæmi um
skynsamlega varúð.
Stjómmálamenn á Vestur-
löndum, sem telja að þetta sé
„aðeins áróðursbragð“, sýna að-
eins að þeir sikilja ekki sam-
hengið.
Ötti er raunverulegur og á-
þreiflanlegur þáttur í stjóm-
málalífinu, og í þessu sambandi
er oft bent á það, að Vestur-
Þýzkailand hefur ekki staðiflest
sáttmólann um bann við dreif-
ingu kjamorkuvopna — svo að
ekki sé minnzt á allt vanda-
málið varðandi NDF (þýzka
nýnazistaflokikinn) o.s.frv.
Að lokum fjórða og síðasta
röksemdin — og hér er ég
í stærstu dráttum samimála
þeim sem verja íhlutunina.
air stofhanir þessara rfkja. Tóikn-
rænt dæmi eru tilraunir ti.1 að
koma á tvíhliða samskiptum
milli EiBE í Brussel og land-
anna fimm hvers fyrir sig, en í
því félst að samið er við þau
úr yfirburða samningsaðstöðu.
3. Að hafa áhrif á andstöðu-
ötfll í þessum löndum sem beita
sér fyrir bættum lífskjörum og
snúa þeirri viðleitni gegn „hug-
myndafræðingunum“ og notlfæra
sér samstarfið til að retfisa eða
launa þessum rikjum með ut-
anríkisverzflun í pwlitísfcu skyni
(venjulega áranigurslausit).
Allt kom þetta hið ljósa®ta
fram í viðhorfum við Téfckó-
slóvakíu eiftir janúar.
Menn í Austur-Evrópu hafa
mjög sterka tilfinningalega and-
stöðu gegn íhaldsblöðum á vest-
uriöndum, sem sikyndilega voru
orðin helztu vopnasveinar Dub-
céks og staðfastir kommúnista-
vinir.
Austur-Evrópuriki libu á
þetta sem ljóslifandi dæmi
þess, að enn væri reynt að
spilla sósíalísfcri einingu, og
þeim fannst sér ógnað. Ég held
því ekki fram að þetta útskýri
allt né réttlæti neitt — aðeins
að maður verður að taka tillit
til þessara staðreynda og að
sama getur aftur orðið upp á
teningunum við svipaðar kring-
umstæður, ef vesturveldin
breyta ekki stefnu sinni i ofan-
greindum þrem atriðum, en svo
virðist sem margir stjómmiála-
menn á vesturlöndum telji þau
undirs'töður vizkumnar.
Og hér erum við á þessum
dögum. Óhugnanlegur at-
burður hefur gerzt og telji
nægilega margir að heppileg-
asta svarið sé að hverfa aftur
til kalda stríðsins — þá fáum
við kalda stríðið aftur —
Ef nægilega rnargir líta svo
á, að þetta sé merki þess að
við þurfum miklu meiri en ékki
minni samskipti milli austurs
og vesturs og mikiar rannsófcn-
ir og athuganir tiil að komastað
raun um hvemig hægt veröi að
hafa frékari eamvinnu á grund-
velli Evrópusamvinnu — þáget-
um við haldið fram.
Rússar munu neyðast til að
hverfa til baka — að likindum
áður en alltof langt um líður.
Hversu fljótt þeir hverfa til
baka stendur í vissu samiheegi
við það, hvemig aðrir haignýta
sér eða hagnýta ekki ástamdið.
Sovétrfkin em stórveldi, og
stórvéldum geta orðið á stórfelld
mistök, og það er erfitt að setja
fram jafn stórar afsakanir.
En þvi betur sem aðrir í
heiminum snúa sér að framtíð-
arhorfum og reyna að korna
upp jákvæðum viðlbúnaði, því
hraðar verður snúið aftur til
eðlilegs ástands, og því betur er
Tékfcum hjálpað að ráða lafi
sinu sjálfir.
Negrasálmar í
Garðakirkju
Sú venja hefur skapazt ;
tvisvar á ári eru haldnar sé:
sitakar kvöIdathaiÉnir í Garö
kirkju þar sem áherzla er lögð
fluitning tónlistar og ákveðið a
riðd kynnt.
I kvöld Mukkan 8.30 ver<
ur baidin sérstök kvöldathöfn
Garðakirkju og við það tækifæ
verður kynnt ný tegund tónlis
ar hér á landi, þ.e. negrasálmi
(negriospirituals). Mun Þork<
Sigurbjömsson flytja erindi u:
þessa tegund tóxúistar, en þr
lamdskunnir söngvarar og Garð
kórinn munu fllytja nokkra negr;
sálma.
Þeir sön'gvarar sem munu korj
fram eru: Frú Svala Nielsen, fi
Margrét Bggertsdóttir og Jón Si
urbjömsson óperusön-gvari. Un
irleikari og stjómandi Garð
kórsins er Guðmundur Gilsso
organleikari.
Að lokinni kvöldathöfnini
verður kaffisala í samkomuhú
inu að Garðahóiti. og mun al
ur ágóði af henni renna til Hjál
arsjóðs Garðasóknar, en nokkr,
konur í sókninni hafa gefið alli
veitingar og vinnu við kaffisi
un-a.