Þjóðviljinn - 20.02.1969, Page 5

FinMMÉudagur 20. febrúar 1969 — ÞJÓÐVILJINN — SlDA g
ATVINNULEYSINGl SKRIFAR:
Hvenœr er mœlirinn fullur?
Á yftastandandi ári íheffur al-
þýða mianina orðið vitjni að
þeirri álþireiifianllegiu staðreynd að
vofa atvinruuleysisins hiefiur
gægzt um gáttir hjá fyrirvdnn-
um lands og þjóðar. Nálkaldur
hrammnr þessa „kykvendis"
hfiimsaeikir nú í annað sinn þá>
sem voru að komasit till fiullorð-
insára á tímiabilinu 1930—10,
hinir sem þá voiu um og yfir
miðjan aldur höfðu vart haft af
öðnu að segja en eymd og vol-
æði.
Margt breyttist á
stríðsárunum
Þegar hið umga fóllk var að
hefja vinnu á öndverðum érum
síðustu heimsityrjialdar var það
harla fáfrðtit og reynsiulaust
hvað snerti baráttuna fyrir llifs-
björginni, enda eikki anmars að
vænta af flóflki, sem nýlega hef-
ur slitið bannsskóm. Atvinna
við setuliðið var mikil, pendng-
ar fíljóttietenir og verðgildi þeirra
hátt.
Nú breyttist mairgt á skömm-
um tírna. Þamigsöltinn lýður
lagði nótt við dag, sásemskort-
inn þekkir reynir fyrst í stað
að „teyga“ vinnuma eins og
svaladrykk. Á skömmum tíma
batnaði haigiur alþýðuheimila
svo að þau höfðu elkki ednasta
nóg að bíta og bnenma, heOdur
gátu böm þeirra flarið á
menntabraut. Þannig var fá-
tæktin ekki lengur ríkjandi
mælikvarði á það hverjir höfðu
námsigsáflur og hverjdr ekki, Fínu
frúmar urðu að legigja niður
pelsama sína, elklki vegna möis
endilega, heldur hins sem
miedndýruim verra var, að nú
voru vinmuteomur teiknar að
’ gsnga í sliítoum filiítoum'.
Atwinnurekendur áttu æ erf-
iðara að hafla hemil á sínu
vimmufóllki sam nú krafðist
hærri launa en áður og lét ekki
hindira sig í að skipta um vinnu
fremur em bera mimna úr být-
um en kunningiinn og frændinn.
Það kom sem saigt sikýrt og
greinilega í ljós að erfiðama er
að kúga þjóð siem á kosta völ
en hina sem sveflltur. En þó að
gleðílegast væri að fófllk flétek
nóga vinnu, þá er elkki því að
leyna að margt, sem síður telst
til ávinminigs, hflýtur að fýlgja
í kjölflar snöggfienigins gróða,
enda höfum við flenigið að súpa
úr þvi á marigan hátt.
Unga fólkið skorti
pólitískan þroska
Það gefur auga lleið að sá sem
umgur venst því að hafa næga
vinnu og verðmikinini gjafldmiðil
(doll. þá 6.50) veit ekid nauðsyn
þess að gasta flengdns fjár, held-
ur eyðir af því að auð-
velt er að aflla annarsi, og þekte-
ir eíklki aðra hlið máisins. Þetta
uniga föflk stríðsóiiianna hafði,
eiins og gengur um unigt flóflk,
ónógan póflitískian þrosika. Það
vissi eklki neegjanlega hvað for-
eldrar þess höfðu orðið að
laggja á sig og þola í baráttu
sdnnd að hailda saiman heimili,
vissi eikki hversu hart þau urðu
að sér að ieiglgja tifl að hafa
brýnustu nauðþurftir mat,
mjólkuidropa, oflíuflöigg, kofla-
bflað eða siprek í eldimn til að
hleypa að soðnimigunni ef ein-
hver var. Þessi börn, sem nú
voru að heifja sitörf sváflu á-
hyggjulliaus, þegar flaðir þeirra
iædddst út í kiufldanm og myrkr-
ið tel. milfli 5 og 6 á morgnana
í þeirri von að vtarða fyrstui'
ef eitthvað féllli til við höfnina,
Þau fyligdust ekiki með því
hvort hamn kom vonswikimn
heim eða hivort hann hafði
fengið vinnu í tvo eða þrjp
tíma. E.t.v. voru þau leynd því
að paibbi þeirra var rekinn úr
vinmunni af því að hann var i
fyrstu kröfiuigömgunni, sem far-
in var í litlu-Rvíik þeirra tírna,
af þvi hamn gekk í verkailýðs-
fflokk, siem nýbúið var að stofna
og vísir menn töfldu vera
„bolsaættar“ með uppruna í
Rússíá. Já, svoddan bölvaður
komimúnism settur til höfuðs
Crjáflsu fraimtaki og sannkristn-
um athafinamönnum. Verka-
karfar skyldu vita það að heið-
airflegdr atvinnurekendur liðu
ekki swoddam framwindu á sínu
„plássi“.
Þessi böm vissu kannski ekki
ekki hefldur, að mamma þeirra
fór hljóðllaga út á kvöfldin er
þau voru söfnuð, til að sikúra
skrifstaflur og öngla þannig
samam saðninigu í litflu munn-
ana næsta daig eða hinn.
Og fólkið svaf á
verðinum
Æskan þelkkti ekki sinn vitj-
unartíma þá flremur en oft óð-
ur, ítem síðan, enda varfla til
þess að ætllast að flóflik, sem á
að heita alið upp í kristmu
siðalögmófli, sé þess imeðivitandi
að samféflaig, sem ver drjúgum
upphæðum til að styrkja
„kirkju Krists" hafi ramigflætið
fyrir simn guð og sitji um að
hailda því í fiátæfct og sllsleysi
í nafmi frelsis og uimsvifa. At-
vinnureikiemdawaldið gat þvi
verið alliveg nóllegit, alflt myndi
að nýju skdla sér heim til föð-
urhúsa þess.
Fljóttekin bætt liífskjör til
handa verkamömnum vcru auð-
vitað etoki að þess skapi, em
hvað var það á móti því ef
þroskinn hefði teíkið upp á því
að þröngva sór inn í höfuð al-
þýðunnar, þroski fyrir eiigin
málum. Það hiefði verið nógu
böflivað. „Já það eru ykíkiar tím-
ar núna“ sagði einn atvinnuirek-
andi í þann tið, „en bíðið bara
við; mínir tílmar koma aftur“.
Og hainn vissi hvað hann vair
að fara. En vel að imetrteja; þeg-
ar venkafóílk heftur nóð þeim
þrosika að skilja grundvöfllinn
undir myndun og veltu þjóðffé-
lags þá kioma þessir, sem hann
kalllaði „mínir tímar“ aúdrei
afbur. En fódlkáð svaf á verðim-
um. Strfðdmu lauk og samfélag,
sam heflur það eðli og markmið
að þjaka fyrirvinmur sínar í
þáigu hinna fáu ríiku, tók nú að
vinna sitt verk óhindrað.
Atvinna dróst somain, vöru-
vorð hætekaði og Mfskjörin tóku
nú að snúast til annarrar áttar.
Aflli góðu áranna var eteki í
nógu rílkum mæli notaður til að
byggja upp undirstöðuatvimmu-
vegima, enda þótt alldrei hafi
verið sýndir meiri tilburðir í
þá átt. Man óg vfet þann dag
er opintoert var gert í blöðum,
að kommúndstaskratti, Einar
Oflgeirsson, væri mieð frumvarp
í þimiginu um að kiaupa 15 nýja
togara.
íhafldsimenin átbu ekki njin orð
nógu sterk yfir þetta filan og
vonuðu að gifita Aliþinigis reynd-
ist svo dirjúg að stanza þennam
vitleysimig áður en honum tæk-
ist að flá því til leiðar komiö
að landssjóðuirinn henti svo
fjármunum í gólleysi. Munu þó
víst fllestir vera á eimu máfli í
dag að ekki hafi þeissuim pen-
ingum verið - illa varið, enda
stóðu þessi skip að meii-u eða
miimna leyti undir efnahaigslífi
þjóðarinnar fram til ársins
1959—60, er „viðreismin“ sæia
kom til skjallanmia og hóf hátt
á loft merki hins tatomarka-
lausa athafnafrelsis neyzlu-
þjóðfélagsins. Imnfllutningur átti
að fara eftir sölumöguleikum,
verðlaigseftirflit eftir framiboði og
efftirspum. Áþyrgðarlausum
inmífflytjenduim var feniginn
gjaldeyrir þjóðarinnar til að
fllytja inn hvað sem þeim gengi
bezt að selja, álveg án nokk-
urs tilflits hvort þörf væri fyrir
vöruna eða ekki. Nú vair eng-
inn brjáflaður kommúnisti með
Skipafruimwarp í þingimu til þess
að pflaga heiðarlega athafna-
menn, enda nógu bölvað fyrir
hina nýbökuðu „viðreisn“ og
þurfa að veita móttöltou skipa-
pöntunuim síðustu vinstristjóm-
ar; muma má og gfluggasikreyt.-
inigar veirzlunarstéttarinnar fyr-
ir þessar kosninigar „aldrei
íraimar vinstri stjóm.“
Nú hófst æðis-
genginn dans
auðstéttanna
Bn försjónin gaf otokur gott
tækifæri. Á næstliðnuim áratug
barst meiri aflli á lamd en dæmi
eru um á þessu landi; við
þetta bættist svo að hagvöxtur
óx svo sum þessi sömu ár, að
þess eru hefldur enigin dæmi.
Nú sikyldi maður halda að
landsstjómdm hefði haft hraðar
hendur og notað tækifærið að
byggja upp undirstöðuatvinnu-
vegina og eflla íslenzkan iðniað á
meðan góð®irið varði. En hvað
var gert? Hvaö sýndr reynsilan
okkur nú efitir þetta tímabil
þegar hægt er að leggja mæili-
kvarða staðreynda á hlutina?
Það var einmitt þá siem húrra-
hrópið fyrir verzlunarfreflsinu
hlijómaði sem hæst, alllir þeir
sem vifldu eðliflega áætflanaigerð
við uppbygiginigu undirstöðuat-
vinnuveganm voru nefindir ó-
tíndir haftasitiefnumenn.. Og nú
hófst hinn æðisgeragmi dans
auðstóttainma í krin-gum gull-
káflfinn, óþarfanum var rótað
inm í lamdið og landsjóðn-um
ekki vorkerarrt að lóta gjaldeyri
titt: þeirra hluta, peniragum þjóð-
arinnar var sóað á bóða bóga í
botnflausa vitleysu, sem aðeins
kom örfáum gróðamönmum að
gaigni, þeim sem uimswif höfðu
í utanríkisviðskiptum á grund-
vefllli inmffluitninigs og endursöflu
hér hleiima.
Það fer því ekki m-ilfli mó'a
að verulegur hluti af ágóða
þessara næst liðnu ára hefur
lent hjá einstakflimguim og fyr-
irtækjum þeirra og er bund-inn í
stórþygginigum hér, sem lítin.n
eða engam arð færa þjóðarbú-
inu; í annan stað er hætt við
að su-mt sé komið úr landii í
banka eiiendis; geta sflíkir sjóð-
ir vafalaust rieynzt eigendum
sínum þarfir á siigfliragum um
heiminm, að etoki sé taflað um
ef gjafldþrot kynmii að bera að
höndum.
Ösjaldan heyrist talað um að
allir séu samsekir í eyðsflunni,
en þar er á flerðinni háflfur
sannfeifcur eins og offt áður og
vaifla það. Að visu hafa mamgir
telkið þátt í að eyða þeim vör-
um, sem imn hafá verið filutta-r,
em þess ber vel að gæta að sá
sem notar vöruna græðir u-nd-
anteltonin-gariaust ekiki á henni,
heldur hinn sem höndilar og
fær álaignimgu og alilam ábata.
Hvort vinnulýður hefiur raun-
veruflega tekið eittihvað í siran
hlut sést bezt á því að bera
saimam þan-n tíma, sem menn
þurfá nú í da-g til að vimmia fyr-
ir nauðsynjum og þamn serni
þurtflti til sörnu hfluita áður en
hildairflieiteur „viðreisraarinnar"
hófst.
Um þessar mundir kostar
súpukjöt 10® kr. kg. og tekur
verkamanra á • þriðju Mukku-
stund að vinna fyrir því; fyrir
10 árurn innan við tvær stundir.
1959 var verkamaður rúma
kflst. að vin-na fyrir kg af
hamgikjöti en núna tæpa þrjá
tíma. Verkamaður va-nn fyrir
um það bil tveimur og háflfum
pakika af kaffi á kflst. fyrir 10
áruim; núna einum og hólfum.
Ekki þarf að halda swona
upptalnin-gu áffram, allir vita að
hér fer araraað í hlutfalli og
sýnir þetta bezt að eteki er
frórrat með fárið þegar því er
halldið fram að alllþýða manna
hafi með kröfuigierð tékið til
sín hvað eftir annað ábata
hinna góðu ára, sem nú er ný-
lokið og etelki voru nýtt þjó>3-
inni til fársældar.
Mesta atvinnu-
leysi til þessa
Eins og getið var í upphafls-
orðum stönduim við mátt í
mesta atvimnuleysi, seim komið
hefur í áratuigi hórlendis. Þetta
var stjómarandstaðan búim að
segja fýrir og sýna rötefast fram
á hvemig það myndi sike, enda
hverjum hiedfl-vita manni aug-
ljósit Þesswegna er aiveg ó-
hugsandi að stjómdn haffi ekki
verið fyrir löiragu búin að koma
auiga á það sem hflaut að koma
fyrir. Ekki var þó bruigðið við
að leysa þennan vanda í tíma
eða gera tilraunir til þess, held-
u-r látið flljóta sofandi að feigð-
arósi, ekkert gart fyrr en í al-
gert óefnd var komdð og fjöfldi
manns orðinn atvinnuleysinu að
bráð. Þá er fyrst numskað og
viðræður boðaðar, nefndir
stoflnaðar, stór neflnd í Rwík,
sem gat af sér aðrar minni út
um alllt land, svo eiga þœr að
skiia áliti til stóruneffndar í R-
vík og svona koflll af kofltti.
Raunwerufegar aðgerðir eru
þannig dregnar á lamgdmm á
meðan atvinnuleysi magmast.
Að undanfömu hafa staðið yf-
ir samningar við bótasjómenn
og standa raiunar enn þega-r
þetta er steriffáö. Einraig í gegin-
u-m þé samninga rná glöggt
kenna sitöðu verlkiaflýðshreyfling-
arinnar edns og hún er í dag og
hefiur verið að umdanfömu. Sjó-
iraenn eru eklki í verkfaflli vegna
þess að þeir séu að reyna að
baeta stöðu sitaa, þ.e. að fara
fraim á ednhivert hflutfiall aff vel-
gengni undarafarandi ára; o
ned, það er tekdzt á um hwað
Mutur þei-rra eigi að rýma
mikið frá því sem nú er.
TJtgerðin hedmtar nú 27%
rneiira í sjnm hftut af ósikiptuim
affla, þannig á hllutur útgerða
að stækka og hluitur vinnufoliks
að minnka að samia skapi.
Bátasjómenn vilja fá greiddan
fæðiskostnað eins cig aðrir, sem
vinna fjærri heimilium sínum.
Crtlit er fyrir að tæpur helm-
ingur fæðis verði greiddur úr
sjóði, sem stoffna á í þessu
skyni með 1% útfflutnings-
gjaldi en sá sjóðu-r á, vel að
merkja, að byggjast upp að
hálfu leiyti meö flramflagi sjó-
mararaa, eins og auðséð er; þeir
sem eru á smærri b-átunum eiga
ékki að fá greitt neitt úr þess-
um sjóðd, en bera h-ann þó uppi
að sdnum hfluta. Þamnig ei-ga
þeir, auk þess að borga sitt eig-
ið fæði eins og þedr haia hing-
að til gert, að slkafifla öðrum
fiæði!
Hvar er orsak-
anna að leita?
í fýrravetur háði verkallýð-
ur verkffall til þess að hiaida
verdtryggingu launa, sem tví-
vegið var búið áður að b-erjast
fyrir en löiggjaffinn ónýtti h,vað
eftir annað. Eauk þessu vetak-
failli svo að venkalýður lét hfluita
af þessum lágmairks réttindum
sínum vegna dugileysis forustu
sinnar, sem hin síðari ár hefiur
gengizt inn á að vera sann-
ábyrg auðvafldinu rnieð að
halda þessu þjóðfélagsfúáhripi
á floti og þar með viðurkennt
úrræði stjómairininar, era þa-u
mó bezt sjá í fljósi þess að nú
þairff ter. 204 fyrir þeirri gjald-
eyrisivöru, seim. fyrir svo sem
ári Ikostaði kr. 100.
Nú er útílitið þannig að héizt
mó búast við að v-eritoallýðs-
hreyffimgiin verði á þessium vetri
að fara í vetakflaM. til að reyna
að hallda þessu lítla, sem efitir
varð af kaiuptjrygigingunni í
fyrra, því saanninigBr um haina
runnu úr gifldi um síðastfliðin
áraimót.
Svona ganga samningaitnál
vi-nnustéttanna niú efltir mesita
góðaeristíimabil í sögu þjóöar-
innar. 1 hvert sinra sem veitea-
lýðshreyfinigi n gengur til sarnn-
ingia kemur vinnullýður út úr
því með sikerta toaupgietu.
Ekki þurfa þeir sem eitthvað
hafa fylgzt með þessum mál*
um fengi að ledta orsakanna
tyrir , þessari óheillaþróun;
verkalýðshreyfingin heflur látið
hafa sdig út í samábyrgð á rffcj-
andi samféflaigsháttum og hietfur
þannág gert úrræði kapítalist-
anna að sfnum úrræðum, að
meira eða minna leyti. Þegar
svo er komið þarf engan að
Curða þótt samdð sé um kjara-
skerðinigar, því það er Mfalkfeeri
Þessa skipullags að fólkið vinni
snauitt fyirir óhófiseysðlu auð-
Framhald á 7. síðu.
Verk islenzks myndhöggvara
á sýningn í Knnpmnnnahöfn
Eins og getið heCur verið í
íiéttum var fyrdr sköonmu
oprauð í Kaupmannahöfn sýn-
in-g á verkium. hóps lisita-
kvenna sem kalflar si-g Lille
gruppe. Að þessu sdrani var
íslenzik mýndflistarkona með í
hópnum, Ólöf Pólsdóttir, og
hafa verk hennar yfirieitt
hlotið sénleiga góða dómia í
dönskum blöðum.
Jan Zibranditsen í Berling-
ske Tidende segirm.a.: „Högg-
myndir Öflafar Pálsdóttur getfa
hugmyind um sitarf hennar allt
flrá því hún var nemandi við
Listaakademíuna í Kaup-
mannahöíta á sjötta áratugn-
um og fékk þá guIlimediaUu
fyrir miynd sína af ungum
manni iraeð framréttar hendur.
Það var siðast sýn-t á Lousi-
ana og hiefiur jaflnan verið á-
litið meiikifegit verk. En það
er eitakennilegt, að verkið birt-
ir manni nýja verðleika í
hvert sinn og maður sezt
andspænis því. Formið ldfir
í venjufegri festu og fijaður-

maigni . . . Menn fá eánnig
hugmyind um þroska Ólafar
Páflsdóttur sem höflundar and-
litsmynda. Eflzt og þá þeigar
mjög sannfærandd í alvöru og
kyrrð túlkunarinnar er mynd-
in af föður flistaikonunniar, siern
gerð er í 'brenodan lieir. Hún
skiflur eðli og skapgerð fyrir-
mynda sin-na. Þetta á einraig
við um brjóstmyndina af ís-
fenzikum hafflræðingi, drögram
að iraeiriháittar mynd af Hail-
dóri Laxness og höíuðmynd
af „stjómmálamararai", siem er
Ólöf Pálsdóttir
rraeð siðusitu veateum hennar
og eintoar áhrifiairiilkt".
P.L. í Politiken segir m.a.
um myndir Öflaflar; „Hún er
gáfiuð, persónufleg, og sönn í
tjáningarfonmi sínu, hún
heflur eigraazt sina eigin
reynsflu og lagar sig éktoi að
kröfium hefðarininar . . . Sam-
eiginitegt þessium myndium er
expressívt eðfli þeirra, nokkuð
flomlegjur einiflandilieiki, ásækin
formgfleði og djúp — nærri
því ágenig þörf fyrir að tooma
því áleiðis sem býr inni flyrir.
Þetta er gert á snjafllan og
myndugan hétt.“
E.H. í Roskilde Tidende
segir á þá fleið að þótt sum
verk Óflafiar Pálsdóttur séu
akademask þá „Munu meran
afldrei taka upp á því að kalla
hana þuirra og leiðinleiga, 1.il
þess er hún of nærnur lista-
maöur, sem töksit einnig í
hinu bundna flormi að losa
um tilffinninigar sínar þannig
að persómuieikinn kemur
ítaam. Það er svo anmað mál
myndlist
að manni finnst að hún sé
emm betri í verteutm seon eru
frjálsflegri að gerð. Þar birtir
hún þrótt sem vdku-r virðingu
og aðdáun."
Fleiri dæmi iraætti neftaa í
þessum dúr. Og eitras og jafn-
an vilfl verða eru alttir ékki
sammáfla um listaverk. Paufl
Gammelbo segir á þessa leið
um sýniraguna í Informatlon:
„G-udrun Henningsen uppflýsir
að fjöflskyfldiuflífið á Isflandi, en
þar er hún (þ.e. Óflöf Páfls-
dóttir) gift Sigurði Bjamasyoi
allþingisfoiiseta, hafi teikið
tíma hlennar síðan (nómi laukV
Þegar mönnum verður litið á
höggimyndír henmiar á sýning-
unni hlljóta mienn að harrna
að friði fjöflskyldulíiflsins hef-
ur verið spifllt."