Þjóðviljinn - 09.03.1969, Blaðsíða 7

SunwBdaaur 9. marz 1989 — Í>4ÓÐVELJINN — SÍÐA J
Vandamál
smáþjóða
ÁRNI BERGMANN
TÓK SAMAN
Til vinstri: Kröfug-anga ungra Bretöna
á gotum borgarinnar Rennes; fáni þeirra er
hvitur og svartur.
Að neðan: Námskeið í bretónsku i Saint-
Brieuc: þrjár mínútur í viku í sjónvarpi . . *
HIN KELTNESKA VAKNING
að virðist ékiki ven-a haegt að
komst hjá því, að þar sem
fLeiri þjóðir búa innam sömu
landamæra, koma upp marg-
vísleg saimlbúðarvamdaimál, 'stór
og smó, setm brjótast fnam í
daglegu lífi eða hörðum opin-
berum árekstrum, aHt eftir al-
mennu pólitískiu ástandii í rík-
inu. Ástæðumar oig vandamálin
eru ailílt að því jafnmörg og
viðkomandi ríki: ólílk tungumál,
menningararfleiifð, trúarbrögð
— en venjuilega er einhvers-
konar hvati á alla árekstra. Þó
þarf það ekiki alltaif að vera —
stundum óttasit smáþjóð, sem
vegnar allvei efnahagsiega fyrst
og fremst að týna sjáifri sér,
hverfa í þjióöahaf, verða gleypt
af stærri aðilium.
Engan þarf að undra þótt í
stórríkjuim, þar sem búatuigir ef
ekki hundruð þjóða, eins og í
Sovétríkjunum eða á Indlandi
séu uppi mikil og flókin sam-
búðarvandamáíl, ellegar að kyn-
þáttamisrétti í Bandaríkjunum
leiði til sprenginga, sömuileið-
is þau landamæri scm evrópsk
nýlenduveldi drógu að eigin
henitisemá í Afríku, þvert ofan
í þjóðlegan skyldleika. En hitt
er satt að segja miMu furðu-
legra, að í gironum ríkjum Evr-
ópu, þar sem ein þjóð er í yf-
irgnæfandi meirihjuta, sikuli
rísa upp sj álfsforræð is- og að-
skilnaðarhreyfingar smáþjóða,
sem um lanigam aldur hafa ver-
ið innan ríkis — mieð þeiim af-
leiðingum m.a. að þaer hafa
mikið til týnt niður tungu sinni.
Og að þessar hreyfingar eflast
aá mikluim mun eiinmitt nú,
þegar margt er tailað um sam-
vinmu og samruna í stærri
heildir, voldug bandalög ofar
þjóðríkjum.
Hér er ótt við keltneskar
þjóðir Fraikiklands og Bretilands-
eyja.
að væri synd að segja að
Keltar hefðu verið heppnir
í þeim kynduga bálki sem kaill-
ast mannkynssaga. Fyrir margt
löngu höfðu þeir lagit undir sig
mikinn hluta Vestur-Evrópu,
þeir voru á Norður-ItaJíu og
hertóku Róm 390 f. Kr. og á
þriðju öld fyrir Krist lögðu þeir
undir sdg aMmikál svæði í
Litlu Asíu. En með hverri öld
som leið upp frá þvi eru þeir
á undanihaidi undan róimiversk-
um og germönsikum þjóðuim.
Bvetónar komust endamlega
undir frönsiku krúnuna árið
1491, Waiesibúar undir þú einsku
árið 1536 og árið 1707 var reit-
um Skota og enskra endanlega
ruglað sarnan og skozka þingið
lagt niður. Fárra saga varð jafn
hörmuleg og Ira — utm 1840
voru þair átta miíjónir, en
hunigursneyðin mikla (sem
margir kálla þjóðanmiorð fyrir
sakir ensikrar nýlendufstefnu
þess tímia) og upp úr honini
landflótti, lék þá svo grátt, að
ekki voru nerna 4.2 miljónir eft-
ir á eynni allri þegair írsika iýð-
voldið vair stofnað 1926. Það er
enn í dag eina ríki KeJta, fbú-
air um 2.5 miljónir (1.5 í Norð-
ur-lrlandi) Þar af geta um 600
þúsuind tallað írska tungu.
Wailesbúair standa bebur að vígi
að því er tunguna varðar, um
þriðjunigur þriggja miljóna íbúa
talar velsku — stafar þetta mik-
ið af því að þeir fenigu sit.t
guðsorð snamma á eigin tungu.
Skotar eru miklu ver staddir að
þessu leyti, aðeins um 120 þús-
umd manna aif 5 miljónum get-
ur tailað gelísku, þar af eru að-
eins 7000 sem einungis tala það
méi.
Hór í blaðinu var á dögunum
viðtal um skozka þjóðemis-
stefnu, Skozki þjóðe.misflokk-
urinn hefur á örskömmum tíma
rakað til sín meðttiimum og
fyigi og svipað má segja um
þann völska. Báðir hafa kom.ið
að þingmönnum og gera sér
miklar vonir um næstu kasn-
ingar. Þessar hreyfingar hafa
verið til alllenigi, fyrst og
fremst sem menningarílokkar
einskonar, en hafa nú snúið sór
af einibeittni að efnaihagsJegum
hliðum póhtískrar baráttu: á-
hyggjucfni þenrra er að löndiin
hafa dregizt lanigit aftur úr
Englandi sjálfu, þangað leitar
fé og hæíileikar, meðan at-
vinnuJeysi er mikJu meira í
Wales og SkotJandi og mi'kið
land (í Skotlandi) í náðumíðslu
eða leikvöHur fórríkjra iðjuJeys-
ingja. Frá þessu var greirrt í
áðumefndu viðtaiH, en hér væri
eJaki úr vogi að minna á um-
mœli sem fjalJa um þá hlið
málsins som Islendingum er
jaifnan áhuigaverð.
Skozkur þjóðemissinni, stór-
frægt skóld og kommúnisti,
Hugli McDiarmaid segir í ný-
logrl grein í kappraíðu um bók
sem honn og aðrir (m.a. þdng-
maður velskra þjóðemissinna
Gwynfor Evans) hefur samið
um keltneska þjóöemdsstefnu.:
„Otvötnun mismunar á miIH
þjóðerna, úti-ýming þjóðtungna
kel.tncskra landa sem skóla-
ensíka kemur í staðinn fyinr,
samsöfnun allra ákvörðunar-
afla í London — allt er þetta
gífurleg fórn á þeim verðmæt-
um sem gcra lífið auðugra og
fjölbreytilegra“.
Hliðstætt því sem ágiætur Is-
lendingur sagði um möguilega
þróun samskipta okikar við hinn
enigilsaxneska heim: „Heimur-
inn yrði ekki ríkari þótt við
hættum að tála íslenzku og
tækjum upp ensku, en hann
yrði áreiðanlega mun fátækari11.
Asíðustu misseruim hefur at-
hygli’ manina beinzt 'að
þjóðfrelsishreyfiinigu keitneskrar
þjóðar, sem mikilu sjaldnar er
um getið í blöðuim en þeirra
sem nú hafa verið nefndar, en
það eru Bretónar, íbúar Bret-
agneskaga. Er þó ekíki óJíkJegt
að íslenzkir eigi þar flieiri
frændur en í mörgum öðruim
plássum, því vísit munu margar
skútur þaðam hafa róið á Is-
landsmið hér áður fyrr.
I Frakklandi heflur lengi ver-
ið sterkt miðstjómarvaid, og
Bretagne hefur sopið seyðið af
því í óvenju ríkum mæli. Þar
eru nú fœrri fbúar en fyrír
hundrað árum — en á þeim
tíma hefur uim miljón manns
flutt úr landinu. Þar eru nú
um 2.5 miljónir manna, og taia
uim 1.3 miJjónir þeirra bret-
óntskiu. Sveitir leggjast þar ört í
eyði, affcvininuileysi er jaflnan
mikið og meðaiJaun eru um
40*Vo meðailJauna Parísarbúa.
40% vinnanidi manna hafa
mimna en 600 franka mónaðar-
tekjur. Og það hefur dugað
Bretónum skammt, að þeir hafa
verið dyggir stuðningsmenn
hins volduga forsieta Frakk-
iands — það vom einmitt Bret-
ónar, som urðu einna fyrstir til
að koma til liðs við de GauiUe
á útlegðaráruinum í London í
síðasta stríði, og gaiuJJistar eiga
21 af 25 þingfmönnum slkagans
á franska þinginu.
Af ofamgreindum ástæðum
líta bretónskir þjóðemissinnar
á sig sem „vamlþróaða“ og vitna
þá sumir þeirra í Jóhannes páfa,
aðrir í Che Guevara um það,
hvað til bragðs sJfluJi taka.
Þeim svíður það og mg'ög sárt,
hve fast hefuir verið róið gegn
tumgu þeirra, sem heJmingur
þeirra talar þó. A0 vísu tíðk-
ast það ekki lengur að ba.nmað
sé að tala bretónsku í skólum,
en áður var það aithæfi refsi-
veirt. Hinsvegar hafa fjölmarg-
ar áskoranir og fmmvörp um
kemnslu í bretónsJcu borið mjög
tafkmarkoðan áramgiur — þótt
hlotið hafi stuðninig yfirgnæf-
andi meirihlu'ta sveitastjóma og
þingmainna Bretagne. Síðan 1951
hefur verið leyft að ' kenna
bretónsiku einn tílma í viku ut-
an roglulegrar stundairskrár, og
fyrir þessari litJu tilhliðmn
hefur einnig verið spillt, að
sögn þjóðomissiinna. Og þótt
bretónskumæland: menn séu
sex sinnum fleiri en Islendingar
fó þeir ekki nema 50 mínútur
af útvarpsefni á máiinu á viku,
og ekki nana í mesta lagi þrjár
mínútur í sjónvarpi héraðsins.
Þætti það þunnur þrettándi ef
austar væri í álfunmi.
Brertónsk þjóðemishreyfing er
saimsett af margskonar öfl-
um, og ekki er vitað um styrk-
leikahlutföJl milli þeirra sem
t U'ndanfarnar viJflur hefur
L staðið yfir fjársöfnun hér á
; landi tiJ þess að kaupa fyrir
1 matvaali handa sveJtandi fólki
I í Biafra í Afríku. Rauði kross
i IsJands og fleiri standa fyrir
/ þessari söfnun og er aðaliiega
l keypt skreið fyrir féð. sem
I síöan er sand suður þangað.
I Það var víst árið 1965, sem
/ eirnnJg var hafin „herferð
J gegn hungri” með fjársöfinun
\ og safnaðist rúm 1 miijón kr.
— Því fé var varið til að
kenna fiskiraönnum í þorpi
einu á eyjummi Madagaskar
nýtíríflu aðférðir og tækni f
fiskiveiðum. — Vonandi hef-
ur þessi hjálp komið að til-
ætluðum notum.
Tveim árum áður, eða árið
1963 lét frímerkjaheiimurinn
málið til sín taka. Það var í
marz það ár, sem 150 lönd
inna FAO — Matvæla- og lamd-
búnaðairstognuniax Sameinuðu
þjóðanma — gáfu út svo-
kölluð „hungurmerki", —
Hvert land — þeirra á með-
al ísland — sá um gerð
og útgáfu þessara frímerkja
og komu þau öll út sama
daginn, 21. marz. Andvirði af
vissum hluta upplags merkj-
anna nann svo til FAO, sem
síðan ráðstafaði þvi fé til
þróunarlandianna, þeirrra sem
mesta þörf höfðu fyrir bráöa
aðstoð.
í slcýrslu frá FAO frá 1966
segir svo: „Mannkyninu hef-
ur fjölgað um 70 miljónir á
síðasta ári, en hinsivegar hef-
ur lítil sem engin aiukning
orðið á matvælaframleiðsJu i
heiiminum. Ástandið er því
ailvarlegt og þessvegna bíð-
uim við með óttablandinni eft-
irværiifcingu eftir vitneskju uim
uppskaru næsta árs“. —
Á þessum ,,hiungur-frí-
merkjum“ FAO-Jandanna var
eitt saimieiginlegt tákn: Þrjú
þroskuð komöx. — Island gaí
út tvö frímerki þanman dag.
— Var verðgildi þeirna kr. 5,00
og kr. 7,50, myndin var sú
sama á báðum merkjunum:
Löndun afla úr fiskiskipi. —
Mun sá, sem teiknaði íslenzku
merkin hafa haft mymd af
síldarlöndun á Sigliufirði til
fyrirmyndar. Kunnugir segja,
að skipið sé „Húni” frá Skaga-
strönd, og sé hann við bryggju
Gunmars HaJJdói'ssonar, SigJu-
firði. — En mynd þessa fri-
merkis er táiknnasn fyrir Is-
land, sem á sivo margar og
góðar aflakJær meðal sjó-
mannastéttarinnar.
Það hatrammlegasta í mól-
inu er þó það, að þófct við
ísJendirngar, fáir bœði og
smáir, mokum upp mörg
hundruð þúsundum smáiesta
af nær 30 tegundum fiskjar.
þá kemur það 1 ljós í árs-
skýrsilum FisJíiféJaigs Islands,
að af þessium afla fer aðeins
u.þ.b. 40 prósent til mann,-
eldis, en 60% er unnið ídýna-
fóður. — ÁrJega eru omargar
bJaðagreinar skrifaðar um
niauðsyn þess að nýta sjáv- |
arafjann befcur en gert er,
en sorglega lítið míðar þó í
þé óttiinia.
„Hungur-merki” FAO-Iand-
anna, frimerkin með komöx-
unum þremur, hafa nú í 6
ór fflogið, ságlt, og ékið í tuig-
miljónatali um gjörvallan
heim á bréfum og blöðum.
Þau minna okkur á það, að
enn er bairáttan fýrir því, að
hungrinu linni í heimi hór efkki
unnin, og síður en svo sér
fyrir emdann á henni. —
hægfara eru og þeirra sem
ékki sætta sig við minna em al-
gert sjóJfstæði. HJuti þess hóps
varð fyrir því ólánd að daðra
við þýzka hemómsJiðið á sfcríðs-
árunum — og þótt Bretónar
væm annars mjög dugJegir í
andspyrnuhreyfinguinni hefur sú
staðreynd sjálfsagt spillt mjög
fyrir málsfcað þeirra. Hitt er
vísfc, að nú er ástandið mjög að
breytast. Ungir menn þyrpast
hundruðum saman á nómskeið
í bretónsku. „KeJtneskir les-
hringir“ spnetta upp um aJIan
skagamn, böm eru sldrð beJt-
neskum nöfnum í máJtlu rfkarí
maali en áður. öllum þeitm öifl-
um sem berjast gegn því, að
Bretónar týni sjálfum sér virð-
ist vaxa fisJcur um hrygg, bæði
þeim sem vilja hvergi vfltja af
vetgi laganna og þeim sem teJja,
að ékfcert dugi minna en vaQd-
beitinig,_ og vrtna m.a. til' frænda
sinna ína. Einmitt á írlandi
hefur verið stofnuð Bretónsk
þjóðarnefnd, sem vinnur að
því að samraama baráttu hinna
ýmsu samfcaJca, þar er og starf-
andi sú hreyfing sem lengst
gengur — Þjóðifrelsisfylking
Bretóna.
SkæruJiðar þessarar hreyfing-
ar kenna sig við Gwenn ha du
(Hvítt og svart — sem eru þjóð-
ariitir Bretagne). Þeir voru þeg-
ar á feriá árið 1932 er þeir
sprengdu í loft upp mánnis-
merki fyrir framan ráðlhúsið i
Rennes: þar krýpur Bretagna
í líki ungrar stúTfcu fyrir kon-
ungi FrakkJands. Síðustu tvö
árim hafa þeir gieirt um 30
sprengjutilræði, sem hefur að-
aJJega verið beint gegn „frönsk-
um stofnunum og mannvirkjuni
í Bretagne“. Um fimmtíu menn
hafa verið handteknir fyrir
þessá tilræði.
I samibandi við þessar hand-
tökur berst inn úr dyrumum
slfljal frá ÞjóðfreJsisfylkingu
Brotona. Þar segir fyrst frá
margra ára viðleitni Bretóna til
þess m.a. að tryggja rétt tungu
sinnar með lögmætum aðferð-
um. Síðan segir á þessa leið:
„Það er ljóst að franska rík-
ið hefur tilhneigingu til að af-
mó bretónsJít þjóðemi, að frið-
samJegar aðgerðir einar munu
engu breyta þar um. Þessvegna
hafa svo margir Bretónar geng-
ið í ÞjóðfreJsisfylikinguna.
FramlhaJd á 9. sáðu.