Þjóðviljinn - 08.06.1969, Page 3

SwnmnJagur 8. júní 1969 — ÞJÓÐVTLJINN — SlÐA 2
Á
HVÍLDAR
DAGINN
Neitað um
jafnrétti
Degi áður on þdng var s©nt
heim íór fram afar fródleg at-
k\aeðagreiðsla í neðri deild.
Fjallað var um frumvarp sem
felur í sér stórfellda stækkun
kísilgúrverksmiðjunnar við Mý-
vatn, en eins og menn rnuna
kcm fram vdð meöferð málsins,
að rekstur þess fyrirtækis hef-
ur verið með miklum endemum,
stofnkostnaður tvöfaidazt frá
upphafleguim áætlunum, vél-
búnaður reynzt mikilu verri en
ráð hafði verið fyrir gert, af-
köstin aðeins brot af því sem
vera átti og rekstrarliallli á siíð-
asta ári 30-40 mdljónir króna.
Hélt ríkisstjórnin því fram að
ef lslendingar vildu ekki dæ-la
upp botnleðju úr Mývatni og
breyta henni í síunarefni af
einni saman hugsjón og gjalda
fé fyrir, yrði að stækka verk-
smiðjuna og verja til þess 150
miljónum króna af okkar hálfu.
Þegar áformin um stækkrun
verksmiðjunnar vornu köninúð
kcm í ljós að ætlunin var að
ftla erlendum óðilum þá fram-
kvæmd alla. enda þótt það væru
einmitt erlend fyrirtæki sem
ábyrgð báru á úreltum og svikn-
um vélakosti við þann hluita
verksmiiðjunnar sem á að heita
kominn í gagnið. Magnús Kjart-
a.nsson og Þórarinn Þórarinsson
fluttu þá breytingartillögu við
fruimvarpið þess efnis að fram-
kvæmdir við stækkun verk-
smiðjunnar sik/ldu boðnar út
og íslenzkum tilboðum tekið ef
þau væru sambæiáleg að verði
og gæðum. Þatta var afar hóf-
samleg tillaga; í henni felst
það eitt að fsliénzk fyrirtæk:
fái kost á að keppa um verk-
efni á íslandi og verði fyrir
vailinu éf þau eru samkepþms-
fær. Hliðstæð regla gildir víða
um lönd, m.a. í hinum iðn-
væddu og voldugu Bandaríkjmm.
raunar með þeirri viðbót að
inr.lendum tilboðum skuli tek-
ið þótt þau séu 10-20% hærri.
Er, allir þingmenn Sjálfstæðis-
flokksins og Alþýðuflokksins í
neðri deiild létu sig hafa það að
ntita íslenzkum fyrirtækjum um
einfalt jafnrétti; þegar tillag-
ar var borin undir atkvæði að
viðhöfðu nafnakalli sögðu þeir
né? einn af öðrum.
Nauðsyn iðn-
væðingar
Þessi atkv-fcðagreiðsla er til
marks um stefnu sem fylgt
héfur verið um tnörg undanfar-
in ár; erlend fyrirtæki og verk-
tekar hafa haft forréttindi fram
yfir innlenda cðila. en sú þró-
ur». á ríkan þátt í ófarnaði efina-
hégsmála, atvinmrleysi og skiert-
um lífskjörum. En á sama tíma
og þannig er staðið að fram-
kvæmdum hafa stjórnarvöld aí
sívaxandi þunga boðað þau
augijósu sannindi að íslending-
a? 'verði að koma upp fjölþætt-
'im iðnaði í 'andi sínu. Á það
e>- réttilega bent að fölki á'
vinnuimarkaði fjölgi nú urn
‘’.OOO á óri sð jafnaði og að
!i;nir fornu aðalatvinnuvegir
okkar, sjávarútvegur og land-
brnaður, geti c-lcki tryggt því
fcilki verkefni jcfnvel þótt þar
verði önnur og jókvæðari þró-
un en g'erzt hefur að undan-
fcrnu. Þvr verði að koma tiíi sí-
vpxandi og margbreytileg’j r
iðráður, auk þess sem iðnvæð-
ing sé undirstaða nútímaþjóð-
fólags. ! framhaldi af þessum
almennu og réttu hugleiðingurr
segjá stjórnarvöldin að því að
oins sé unnt sð koma upp ár
arigursríkurn iðnr.ði á íslandi. <*'
við fáum tengsl við stóra'
markað: íslenzkt þjóðfélag s ó
svo lítið og inr.lendi markað
urinn svo bröngnr að við getum
’-ki hoiit sötmi pðferðum oo
tnr iðnaðarþi'óðir gerðu ag
SELSTÖDUVERKSMIÐJUR?
gera sumar enn, að loka þjóðfé-
lógum sínum fyrir saimkeppni
meðan verið væri að efla iðn-
væðiniguina. Og að lokum er því
hialdið fram að i þessu efni sc
ekki eftir neinu að bíða, við
vcrðum að ganga í EFTA áður
en þessufári ljúki, þvíaðþanntg
opnist okkur 100 miljóna manna
markaður fyrir iðnvaming.
Hvert er sam-
hengið?
Mörgum er að vonum spurn
lrvert sé saimihengið á miiili orða
og athafna sljórnar’valdanna;
hvers konar hundakúnstir það
séu að þykjast ætla að opna is-
lt.nzkum iðnaði 100 miljóna
mannia markað ó sama tíma
og íslenzk iðnfyrirtæki eru
svelt og njóta ekki einu sinni
jafnréttis í landi sínu, einsog
atkvæðagrei ðslan á þingi um
framkvæmdir við Kísiigúrverk-
smiðjuna sýndi á afar skýTan
hátt. Þegar um þetta atriði hef-
ur verið spurt hefur ráðherr-
uim vafizt tunga um tönn. 1
vetur var Bjarni Benediktsson
forsætisráðherra inntur eftir
því í sjónvarpi hvaða iðnvarn-
ing íslendingum væri ætiað að
selja . á EFTA-miarkaðnum
niikla, og hann svaraði því
einu til að þegar við vænum
orðnir aðilar hlytu okkur að
opnast einhverjir möguleikar
ekki síður en öðrum! En ein-
feldni ráðherranna er eikki eins
mikil og þeir viija vera láta;
ósa/mræmið miili orða og at-
hc.fna er ekki til marks urn
gliópsku, héldur ákveðna stefnu.
Þeirri stefnu hefur ekki verið
flíkað ýkja mikið opin'berlega
er.n sem komið er, en engu að
síður blasa meg'r.atriði hennar
við. Enda þótt Bjarni Bene-
diktsson léti S-'éx' nægja að tailá
í sjónvarpi um einhverja óljósa
möguileika, hefuir ríkisstjórnin
aiveg ókveðnar hugmyndir um
þnð hverjar bær horfur séu.
Selstöduverk-
smiðjur
Skömimu eftir að þingi lauk
fór Jóhamn Hafstein iðnaðar-
mólaráðhérra í ferðalag t.il
Norðurlanda. Nokkru síðarbirt-
isí af honum mynd i sjónvarpi
ásamit dönskum iðnrekendum.
og fylgdi myndinni sá frétt að
Jchann væri í Danmörku til
þess að kanna hvort danskir
iðnrekcndur væru ekki fáan-
lc'gir til þess að stofna dóttur-
fyrirtæki á Islandi eftir að við
værum gcngnir i EFTA, eins-
konar selstöð' i vc-rksm i ð jur í
staðinn fyrir selstöðuverzlanirn-
ar gömlu. Þessari sömu huig-
mynd hefur að uindan-
förnu verið flíkað af fleiri
•aðilum. M. a. hafa þau tíð-
indi gerzt að iarið er að tala un
Ii-land, eitthvert steinrunn-
asta aftuirhaildsi’íki álfuinnar.
sem sanna fyrirmynd fyrir okk-
ur. Seinast i fyrradag birti
Morgunblaðdð velþóknunarfulla
frósögn urn þá stefnu írskra
stjórnarvallda „að fá erlend-
an léttiðnað til landsins í stað
þcss að flytja út vinnuaflið11. T
þessari grein Morgunblaðsins ei
m.a. komizt svo að orði:
„1 ýmsum löndum er það
nokkurt vandamál hve menn
leita úr landi í atvinmuleit, og
m.a. er farið að bera á því hér
á landi sem kunnugt er. Irar
hafa nokkra sérstöðu í þessum
efnurn. I stað þess að senda
menn utan til atvmnu, bjóða
þeir fyrirtækjum erlendis frá
til sin með sérstöku-m vildar-
kjöruim . . . Þeir leggja miegln-
áherzlu á smœrri iðnfyrirtæk''
Það sem þeir gera er eftir-
farandi: Hinum erlendu aðil-
um er boðið að koma til Irlands
á þeim kjörum að ír-ska ríkið
leggur fram alit að 40% al
byggingarkostnaði verksmiðju-
húsa og vélakostnaði. I öðru
Frásögn Morgunblaðsins um fordæmi íra fylgdi þessi auglýsing úr
vesturþýzku blaði. Þar er þýzkum fyrirtækjum hoðið að stofna
útibú í Norður-írlandi, tekið fram að Í5di hver íbúi sé atvinnu-
Iaus og verkamennirnir séu reiðuliúnir að „vaða eld“ fyrir liina
væntanlegu þýzku yfirboðara sína.
irtækja en ekki vilja lands-
nianna sjálfra. Atvinnurekstur c-tf
þessu taigi yrði ekki undirstaða
þess aukna sjálístæðis og frels-
is og þeirrar menningarþróunar
scm iðnvæðing á að tryggja;
hin efnahagslega undiirstaða
sker æviollega úr um yfirbygg-
inigu hvers bjóðfélags, og sé
undirstaðan fyrst og fremst er-
lcnd verða aflleiðingarnar mikl-
ar og skjótar, bæði á sviði fé-
lagsméla og merningarmála.
Er sjálfstæðið
úrelt?
Ástæða' er til að benda á að
sú þróun sem hér er rætt um er
ér.igán veginn fólgin í ákvæðum
EFTA-saimningsins sjölfs.. Það er
vissulega hugsanlegt að við
gætum tekið þátt í viðskipta-
bcndailagi af því taigi sem full-
gildir sjálfstæðir aðilar, ef við
teldum þann markað nauðsyn-
legan fyrir okkur. Hugmyndin
um erlenda iðnvæðingu á Is-
landi stafar fyrst og fremst af
því að stjórnarherrarnir ogsér-
fræðingar þeirra hafa kcmizt
að þeirri niðurstöðu að Islend-
ingum sé utm megn að vera
sjólfstætt þjóðfélaig. Sú niöur-
stí.ða va’damanna hefur lengi
blasað við; hún er ástæðan fyr-
i" niðurlægingu togaraútgerö-
ar og margra annarra mikil-
vægra þátta í sjávarútvegi og
fiskiðnaði ó undanförnum"- vel-
megunarárum; hún er skýring-
ir. á því að ísi'enzkum iðnaði
ei neitað um jafnrétti; hennar
vcgna voru 'ivissneska alúmín-
hringnuim veitt hagstæðari kjör
hérliendis en hano nýtur nokk-
urstaðar annarsstaðar í veröld-
ir.ni. Ýmsir ráðamenn stjórn-
arflokkanma og langlærðir sér-
. fræðingar telja að sú hugmynd
forfeðra okkar hafi verið tíma-
bundin að iafn smár hópur
rnanna gæti starfrækt sxálfstætt
þjóðfélag; sú afstaða fái ekki
staðizt á öld iðnaðár bar seim
vísindi og tækni og fjárma.gn
slceri úr um alia þróun. Þeir
valdamenn sem aðhyllast þessi
viðhorf telja sig ekki vera ó-
bicðho',ila ecða handbéndi er-
lendra aðila; þeir þykjast að-
c!ns vera raunsæir, merni sem
cfneita draumórum en lifa í
\ eruleikanum bótt hann sé ekki
iafn ljúfur og drc.umamir.
laigi er fyrirtækinu tryggt
skattfrelsi af tekjum fyrstu 5-iO
árin, eftir atvinnugreinum, og
■ þriðja lagi er framboö á góðu
vinnuafli tryggt . . . Ástandið
hefur verið þannig á vinnu-
markaðmjm á Irlandi að 15.
hver verkfær karlmaður hefur
verið atvinnulaus: Irsk fyrir-
tæki hafa ekki bolmagin tú
þeirrar atvinnuaukningar sem
hér þarf til. Þess vegma hefur
írska stjórnin haft þau ráðund-
anfarin ár að beita sér fyrir
þvi að miðlungs fyrirtæki í iðn-
að; prler.d kæmu tál landsins.
Þessi starfse'.ni stjórnarvaild-
anna hefur og gefið góða raun.
Milli 200 og 300 eriend fyrii-
tæki í verksmiðjuiðnaði hafa
atitzt að á írlandi og njóta þeirra
góðu kjara sem þar fásf. Og
lcostimir eru raunar fleirf en
hér hafa verið upp taldir. Fj'rir-
tæki í löndum Efnahaigsbanda-
lagsins, sem setja upp útibú á
Iriandi geta þannig komið
þeim varningi sem þar er
fiamleiddur tollfrjálst inn í
EFTA-löndin. Getur það munað
stórum fjárupphæðum og vaild-
ið því að starfiö verði ágóða-
vænlegt. Og auk þess sielja
ýmis fyrirtækjanna vörur sínar
j hinu tollfrjálsa svæði Shann-
on-flúghafnarinnar, en þar er
framkvæmd toJJfrjáls stórsat?.,
sem athyglliisverð er til eftir-
breytni fyrir okkur Isiendingj
á Keflavíkurfllugvelli — ekiki
sízt mcð það í húga að • um
þann völl fara 750 þúsund far-
þcgar aðeins að 10 árum liðn-
um. Er það all sæmilegur mark-
aður!“
Útkjálkahreppur
Þessi grein Morgunbláðsins,
alhafnir Jóhanns Hafsteins iðn-
aðarmólaráð'he'.Ta og fjölmörg
önnur hiliiðstæð dæmi sýna eink-
ar ljósilega hvað fyrir ríkis-
stjóminni vakir. Tilgangurinn
með aðild að EFTA er ekki sá
að opna íslenzkum iðnaði 100
miljóna manna markað, heldur
að opna ísland fyrir iðnaði
EFTA-landanna. Við eiguim að
bjóða ódýrustu raforku, sem nú
er fáanleig í Evrópu. bygging-
arstyrki, skattfrclsi og atvinnu-
leysingjahóp sem failur er fyrir
keu'pgjaid sem er í erlendum
gjalldeyri helmingur þess seim
nú tíðkast á Norðurlöndum.
Þannig hugsa stjómarflokkarn-
ir sér að iðnvæða Island; það
á að vera verkefni erlendra
auðfyrirtækja, en íslenzkum
fyrirtækjuim er neitað um jatfn-
rétti svo að þau flækist elclci
fvrir útlendum keppinautum
síruim. Með þessari stefnu er
vafalausit hægt eð iðnvæða ls-
land. en sú iðnvæðing yrði '
því fólgin að við yrðum að-
eins úiikjá’lkahrcippur í stærri
heild cvg þróunin f hinum aif-
skekikta hreppi færi einvörð-
ungu eftir hagsmunum og á-
kvörðunum hinna erilcndu fyr-
Pólitískt
vandamál
Víst er það mikið og flókið
vandamái að koma upp þjóð-
lcgum iðnaði í jafn örsmáu
samfélagi og þvi íslenzka. En
það er í sjálfu sér ekkert meira
ótak en að þróa fiskveiðitækni
frá árabátaútgerð til fullkom-
innar forustu, eins og oickur
hefur tekizt. Það er ekkert
meira átak fyrir okkur að koma
upp samkeppnisifærum iðnfyrir-
tækjum sem haldi til jafns við
aðra én að starfrækja til að
rnynda flugfélag eins og Loft-
leiðir sem staðið hefur fyrir
sínu í samkeppni sem er ein-
hver hin harðasta t>g erfiðasta
á heimismarkaðnum. Hins vegar
þurfa menn að gera sér ljóst
hvað til þess þarf að iðnvæða
ísland. Tii þess þarf í fyrsta
lagi að taka upp áætlunarbú-
skap, sikipulega stjóm á fjár-
festingu og rekstri, til ]x«s að
tryggð sé.sem fullkornnust. nýt-
ing á fjármagni og framleiðslu-
g'etu. Öll fjárhagsvelta Islend-
inga er svipuð á ári og gerist
hjá aílþjóðlegu meðalfyrirTæki;
oickur verður ekkert ágengt
nema okkur takist að sameina
kralfta okkar og starfrækja
þjóðarbúskapinn allan sem
samfelllda heild- Þjóð’leg iðn-
væðing verður þannig því að-
eins tryggð að félagsleg sjón-
armið leysi stjórnleysið af
hólmi; hér er uro pólitískt
vandamál að ræða. Bn þeir
menn sem haldnir eru efna-
hagslegri kreddutrú eins og
valdhafar og sérfræðingar við-
reisnarstjórnarinnar sjá að von-
um ekki leið út úr þessutm
vanda.
Hvaða iðnaður?
önnur forsenda þess að Is-
lending'um takist sjáifum að
iðnvæða land sitt er sú að
menn geri sér raunsæja grein
fyrir því hverjar tegundir iðn-
aðar henta svona smáu þjóð-
félagi. Það er vissuiega rétt
að smóþjóð getur ekki keppt
við risaveldi á sviði stóriðj'U,
því að þar ráða fjármagn og
dýrar rannsóknir úrslitum. En
það er fleira iðnvarningur en
málmar og annar stóriðjuaf-
rakstur; sú iðnaðarvara sem nú
er einna verðmætust á heims-
markaðnum nefnist verkmenn-
ing og hugkvæmni, Og á þvi
sviði hafa einmitt smáþjóðirn-
ar haslað sér völl sérstaklega.
Tökum $il að mynda land eins •
og Danmörku þar scm iðnaður
verður æ öflugri þáttur efna-
hagsikerfisins- 1 Danmörku finn-
ast engin hráefni í jörðu, þar
skortir mjög orkulindir; hvort
tveggja, hráefni og orku, verð-
ur að flytja inn. Þegar Danir
flytja iðnaðarvaming til ann-
arra landa eru þeir raunar að-
eins að selja verkkunnáttu, hug-
kvæmni og mcnntun. Á því
sviði getur smáríki haft jafn
góða samkeppnisaðstöðu og
stórveldin; þvi er eins háttað
um verkmenningu og til að
• mynda skáldgáfu, að á því
sviði sker höfðatala eða heiid-
arkjötþungi þjóða eteki úr, held-
ur einstaklingurinn sjálfur.
Þetta er það svið sem Islend-
ingurn ber að einbeita sér að.
ef þeir viljahcífja sjálfstæða og
fjölþætta iðnþröún í landi sínu.
Má raunar • furðulegt heita
hygð þessu atriði hefur verið
lítili gaumur gefinn í uimræð-
um um framtíð iðnaðar og
breytingar á skólakerfinu; meira
að segja Rannsóknarráð rík-
isins virðist halda að það sé
að sinna brýnu verkefni í þág"
iðnvæðingar með þ\T að látn
leita að kopar á Austfjörðum.
Úrslitaatriði
Þau atriði sem hér hefur
verið vikið lauslega að eru
mikilvægustu vandamál Islend-
inga um þessar mundir og þau
þurfa landsmenn allir að hug-
leiða af fullu raunsæi. Sú leið
sem valin verður í iðnþróun á
tsilandi sker úr um fra,mtíð
bessa þjóðfélags, um sjálfs-
ákvörðunarrétt þegnanna. um
framtíð fslenzkrar rnenningar,
um stöðu verklýðshreyfingaf-
innar. Þjóðleg iðnvæðing mun
því aðeins takast að menn
geri aivöru úr því að hrista
af sér gömul og úrelt viðhorf.
rjúfi fiokicabönd sem verið
hafa til trafala og meti þau
vandamál sem nú blasa við á
ferskan hátt. Þvf aðeins mun
takast að hrinda þeim viðreisn-
aráformum að gera ísland að
efnahagslegum útkjálkahreppi
að um það takist samvinna
milli þeiiTa stétta sem með
mest völd fara, verklýðssam-
taka og annarra hagsmunasam-
taka launafólks annarsvegar og
atvinnurekenda hinsvegar. Hin
sósíalíska verklýðshreyfing hef-
ur ævinlega fylgt þeirri stefnu
að bjóða fram afl sitt til þess
að koma atvinnulífi þjóðarinn-
ar í nútímalegt horf og tr*yggja
þannig efnahagslegar forsend-
ur þess þjóðfélags sem alþýðu-
samtökin hafa frá upphafi
stefnt að. Spumingin er hins
vegar sú hvort íslenzkir at-
V,r.nurekendur trúa lengur á
getu sína og hlutverk á svip-
aðan hátt og þeir gerðu í upp-
haf þessarar aidar — eða hvort
l’eir láta sér lyndn að verða
eftirleiðis faktorar í erlendum
selstöðuverksmiðium. — Austri.