Þjóðviljinn - 24.08.1969, Blaðsíða 3

a*önti<iagíjr •«* áa&t-1969—©aCEwasjiffijær — SIDA 3
Á
HVÍLDAR-
DAGINN
VERKFALLSRÉTTUR í
Hagkvæmt
fyrirtæki
Senn líður að því að ailúmín-
bræðslan í Straumi taíd að
starfa á íullum afköstum. Bygg-
ingaríraimlkvæmdum er Dokið að
heita miá, og búið er að ráða
flest það fóíik sem starifa á við
brasðsluna til fnamibúðar. Saimn-
ingar um kaup og kjör þessa
starfsfólks tóku að vonum lang-
an tíma, því í aiúmínbræðsl-
unni er om að ræða ýms störf
sem naumast eiga sér hliðstæð-
ur hérlendis. Og niðurstaða
fékkst eftir býsna umfangsmik-
ið starfsmat sem notað var til
þess að ákveða launahlutfall
milli starfshópa. Reynsian
á eftir að skera úr um það'
hversu vel sú skipan gefst, en
launagraiðslur í alúmínbræðsl.
unni virðast viera viðunanilegar
ef annað kaupgjaid hérlendis er
notað til samanburðar. En séu
kaupgreiðsiur í grtannlöndum
ok'kar teknar til viðmidunar
verður annað uppi á teningn-
um. Þá kemur í hjós að kaup-
gjald það sem svissneski yálúm-
ínhringurinn greiðir hérDendis
er enigan vegLnn satnbærilegt við
það sem hann verður áð greiða
í öðrum löndium Vestur-Evrópu.
Tvær gengislækkanir á einu éri
færðu hinum erlenda aiuöhiring
stórfelldan ébaita, og sá hagn-
aður helzt meðan kaup-
gjald á íslandi er • langt fyr-
ir neðan launagreiðsiiur . í ná-
giramnailöndum okikar, Efllaust er
alúmínbræðsllan í Strauimi edtt-
hvert haigtovæmasta fyrirtæki
sem alúmínhringurinn rekur uim
]>essar' rnundir. Verð það sem
fyrirtækið greiðir fyrir rafork-
una er það lægsta sem um get-
ur í Evrópu. Verksmiðjan fékk
sérstaikar' úndanþágur frá öJluin
toilum og hiliðstæðum gjöldum
og sparaði þannig upphæðir sem
'nerna riui'nu um miljarði króna
á núveranm genigi. Skattgreiðisl-
ur fyrirtækisins eru ákiveðnar
með sérstökum samndnigi’ og
verða gersamiiega óháðar þeirri
stefnu sem mótuð er af Alþdngi
Mendinga hverju sinni. Fýrir.
tækdð er undamþegið ístenzkri
lögsógu; komii upp ágireininigur
við íslenzka aðila verður hann
útk'ljáður af erlendum gerðar-
dómd. Og eins og fyrr er getið
eru kaupgreiðslur til ísllénzks
verkafólks mun lægri en það
siem hringurinn verður að
greiða annairsstaðar í Evirópu.
Yfirlýsing um
verkföll
En í samningum hringsins við
verklýðsfélög þau sem hiut eiga
að máli var ekki aðeins samið
um kaup og kjör. Samningnum
fylgdi sérstök ytfirlýsing seim
ekki hefur verið flíkað opin-
bertega, en ætti þó að getfa
launafólki sérstakt tiiefni til
hug'leiðinga og umræðna. Yfir-
lýsingin er svoihiljóðandi:
„Til að koma í veg fyrir ó-
venju ytfirgripsmikið tjón af
völdum vdnnusitöðvana við
vinnslu áls og sömuleiðis vegna
þess, að mikill dráttur getur
orðið á því, að framleiðsla hef j-
ist á ný, komi til sllíkra stöðv-
ana, lýsa undirritaðir aðilar,
sem í dag hafa gert með sér
samning um kaup og kjör við
áliðjuverið í Straiumsvík, yfir
eftirfarandi:
a. Aðilar skuldbinda sig til
að láta hvorki koma til verk-
falls né verkbanns, fyrr en sií'k-
ar stöðvanir á vinnu við ail-
mennan atvinnurekstur á fé-
lagssvæðum úndirritaðra verka-
lýðsféiaga og samibanda, hafa
staðið yfir í að mdnnsita kosti
fjóriar vikur samfleytt, sfor. liði
b. og c.
b. Veríkifaill eða verkbann við
framleiðslu og naiuðsynlega áð-
.drætti á hráelfni, orku og öönj,
sem til framleiðsiu áls þarf.
tskal í engu tilÆélli boðað með
skeimmri fyrirvara en fjórum
vikum. Sama gildir um samiúð-
araðgerðir í formi verkfalls eða
verkibanns.
c. Verkfalll eða verkbann til
að sitöðva útskdpun á framleiðslu
og vörum frá ISAL skal fylgja
þeim reglum, sem ákveðnar ei*u
1 lögum.
i'firlýsing þessd gildir frá
undirsioriftardegi þar til næstu
samningar um kaup og kjór
starfsmanna ISAL hafa verið
undirritaðir, en er þá uppsegj-
anleg með tveggja rnánaða fyr-
irvara. Sé hennd eikki sagt upp
innan 3ja mánaða, fmamlenigist
hún þar til næstu samningar
þar á eftir hai'a verið undir-.
ritaðir, en er þá uppsegjanieg
á sama hátt og þannig áfram.
Strauimsvik, 10. júní 1969“.
Jafngildir
verkfallsbanni
Svo sem sjá má af þessari
yfirlýs'ingu nýtur alúmínhring’-
urinn ekki aðeins þeirra fríð-
að ráða yfir vinniuafli sími og
bindast samitökum um að láta
það ekkd í té ef ekki eru boðin
þau kjör sem viðunandi geta
talizt. Tjén af vinnustöðvunum
bitniar ævinlega á báðum deiliu-
aðilum, og Verklýðssamtökin
verða al'ltaf að vega tjónið gegn
ávinningnum áður en ákvarðan-
ir eru teknar um verklflöll. For-
ustumenn allþýðusamtaka á Is-
landi hafa beitt þessu vaildi af
mikilli ábyrgðartilfanningu og
hafa sannarlega enga ástæðu til
þess að láta svipta sig þessu
sjálíræði.
Fordæmi fyrir
aðra
Samningurinn við alúmín-
bræðsluna í Strauimd er eíkkert
einangrað fyrirbæri, heldur á
hann að verða fcrdæmi. Það er
alikunna að stjórnarvöfld lands-
ins eru nú áfjáðari en nokkru
sdnni fyrr í að laða hingað er-
lend auðfyrirtæki og láta þau
fylla í skörðin sem sdfellt brotna
vinnuafl en táðkast anmarstaðar
í norðanverðri Vestur-Evnópu,
og siðast en ékki sízt ákivæði
sem færa hinum eriendu fyrir-
tæk'jum vernd @agn verkföDlium.
Hver verður aðstaða íslenzkra
veriklýðssamtaika ef þróunin
verður á þessa lund? Hvemig
ætfla íslenzkir launamenn að
tryggja sér hliðstæða afkomu og
félaigar, þeirra í grannlöndunum
njóta ef þeir geta ekki beitt
því eina vopni sem hrífur í á-
tökuim við erlend auðfélög?
Vinnulöggjöfin
Og h-vernig halda menn að ís-
lenzkir atvinnurekendur bregd-
ist við þeirri yfirlýsingu sem
samið var um í Straumsvík? AO
undanfömu hafa heyrzt hávær-
ar raddir um nauðsyn þess að
breyta vánnulöggjöfinni á þá
Xund að . skerða verktfallsrétt
launamanna til miki'lla muna;
þær hljómuðu mrjög í kjara-
deilunum snemma á þessu ári,
og rikisstjómin hefur gefið
atvinnunekenduim' ádrátt um að
að greiða tolla og önnur gjöld
af byggmgarefni, vélum og hrá-
efni þegar útílendingum er
sleppt; hvers vegna þurfa inn-
lendir aðilar að una íslenzkri
lögsögu í stað þess að gieta
leitad á náðir erlendra dóm-
stóla ef þedm fálla ekkd ákvarð-
anir hérlendra S'tjórnarválda?
Allt und anþá gu kerfi það sem
komið hetfuir verið á Qaiggirnar í
Straumi getur á skömmum tíma
grafið gersaimlega undan öllum
þáttum hinna þjióðlegu atvinnu-
vega.
Breytt aðstaða
Verkafólk ætti um þessar
mundir að hugleiða sérstaklega
hvemig aðstaða þess breytist
þegar til koma eirlendir at-
vinnurekendiuj' á ísliandi. I deil-
urn við innlenda atvinnu-
rekendur um skiptingu þjóð-
arteknanna hefur verkfallSr-
vopnið vissulega bitið bezt, en
því fer fjarri að það hafi verið
eina vopn Daunalfólks. Verkilýðs-
samtökin hafa á undanförnum
sínum eftir með vinnustöðvun
ef á þarf að halda. Því hefðu
verkLýdssamtiökm þurftað leggja
á það áherzlu í fyrstu samndng-
um sínuim við erlendan auð-
hring á ísiandi að sjyrkja verk-
fallsréttinn í stað þess að tak-
■marka hann svo mjög að hann
má heita orðin tóm, eins og
gert er með yfirlýsingunni frá
Stnaumsvilk.
Á kostnað
framtíðarinnar
Samningar milli verkatftólks
og atvinnurekenda eru ævin-
lega vandaverk. Þar koma upp
mörg áMtamál sem menn verða
að vega oig meta hvert glegn
öðru; slíkir samningar enda
aliltaf á mélaimdðlun þar sem
slaikað er til á einu sviði til
þess að ná árangri á öðru.
Svissneski auðhr-ingurinn hefur
vafalaust lagt þunga áherzlu á
að fá yfirlýsinguna um taik-
mörkun á verkffalllsrétti við al-
úmínbræðsluna, og vafaiaust
jgHHÍIÍHÍKcl
/ inda sem áður voru talin; hann
hefur einnig vériö undanþeginn
almennum lagaákvæðum um
stéttarféiög og vinnudeilur á Is-
landi. Það er óheimdlt að gera
verkfall við alúmínbræðsluna í
Straumi nema um sé að ræða
slíkar stöðvanir annarstaðair, og
eklki fyrr en verktföll við annan
atvinnurekstur hafa staðið yfir
„á féQaigssvæðinu . . . í að
minnsta kosti fjórar vikur sam-
fleytt". Það hefur ekiki -oft gerzt
á Isllandi að almenn verkföll
hafi staðið fjórar vikur, og því
má segja að þetta ákvæði jafn-
gildi yfirleitt verkfallsbanni hjá
alúmiínbræðslunnj; verkiý ðstfé-
lögin hafa sbuldfoundið sig til
þess að beita ekfci því edna
vopni sem þeim er tiltækt þeg-
ar í harðbakka siær. Þessi yfir-
lýsing er rökstudd með þvi að
yfirgripsmikið tjón geti. hlotizt
af vinnustöðvun á þessum stað.
ABar vinnustöðvanir háfa í för
með sér yfirgripsmdkið tjón, cn
verklýðsfélög hafa aldrei gert
verkföli til þess að valda tjóni,
og hafa því enga ástæðu til
þess að binda hendur sínar með
þvílíkum röikum. Afstaða al-
þýðusamtakanna lietfur verið hin
að verkatfóik eigi sinn fuiia rétt
gagnvart svoköllluðu'm eigendum
atvinnutæikjanna. rétt til þess
í atvinnuveigi landsmanna
sjáltfra'. Seinast á sunnudaginn
var komst höfundur Reykjavík-
urbréfsins í Morgunblaðinu svo
að orði að alúmínbræðtalian í
Strauimi sé aðeins smáfyrirtæki:
„miklu stærri spor verða stig-
in á næstu árum“. Minnir han.n
í því sambandi á bollalleggingar
um Austurlandsvirkjun „sem
yrði með stærstu vaitnsaifllsvirkj-
unum veraldarirmar", en for-
senda hiennar er risavaxin- er-
lend stóriðja hér á landi. Hlið-
stæðar ráðagerðir eru uppi um
meiriháttar virkjanir í Tunignaá
og Efri-Þjórsé, en þar á að
framieiða orku sem nægja
miyndi þremouir íyrirtækjum á
borð við alúmínbræðsluna í
Straumi. Fái viðreisnarstjórnin
að ráða munu erlendir auð-
hringir þannig verða æ um-
svifameiri héniendis á næstu
áruim, og ráðið til þess að laða
þá hdngað er að bjóða þeim
meiri gróðaniöguleika en ann-
arstaðar fást, meiri arð af ís-
lenzkum auðlindum og ísíenzku
vinnuafli til þess að flytja úr
landi. Dæmdð frá Strauimú á að
nota sem aign: orbu á kostnað-
arverði, undanþágur frá al-
metinum ákvæðum um tolla og
skatta, undanþágu frá íslenzkri
lögsögu, miklu ódýrara
\
beita sér fyrir þvílíkum breyt-
ingum. Bkki verður annað séð
en að yfirlýsiingin í Straums-
vík færi hérlendum atvinnurek-
enduim upp í, hendur mjög
veiigamifcil rök. Hvemig geta ís-
lenzk allþýðusamtök skammtað
innllendiuim atvinnurekendum
mun þrengri kosti en eriendum
auðfélögum; hvernig er hægt að
réttlæta það að gera verði verk-
fötl hjá íslenzikum fyrirtækjuim
fjórar vikui* áður en heintiilt sé
að leiggja niður störf hjá þetiim
erlendu? Slíkar spurningar mun
Vinnuveitendasamband íslands
bera fram atf miklum þunga,
ög þær ver’ða efflaust fluttar inn
á Allþinigi íslendinga þegar í
haust. Verfclýðshreyíingdn mun
sannarlega þurfa á öllu afli
sínu að halda etf undamþágurn-
ar í Straumi eiga ekki að leiða
til þess að vinnulöggjöfin í
heild verði þrengd til mikilla
muna og verkfallsrétturinn
skertur.
Raunar hafa ísllenzkdr atvinnu-
rekendur ærin tiilefni til 'þess
að bera sig saman við erlenda
kollega sína á fleiri sviðum.
Hvers vegna eiga innlendir at-
vinnurekendur að greiða marg-
falt hærra verð fyrir ratforku
en alþjóðleg auðfyrirtæki; hvers-
viogna verða hérlend fyrirtæki
áratugum haft mikil álhirif á
laigasetningu á Alþingi Islend-
inga; þar hafa margsinnis ver-
ið samiþykktir lagabálkar sem
hafa aukið réttindi og bætt
kjör verkaffólks á kostnað
anniarra stétta. Verkafólk
hefur getað beitt mörgum
öðrum úrræðum sem hafa
haft áhrif, þátttöku í sam-
vinnutfélögum, verðlagseftirliti,
áihrifum í bæjarstjórnum o.s.frv.
Þessar fjölþættu baráttuaðferð-
ir eru fraimkvæmanlegar veigna
þess að íslenzkir atvinnurek-
endur eru hluti af því þjóð-
félagi sem þeir starfa í og verða
að sætta stig við ákvarðanir
þess.
En erlend auðfélög sem hér
starfa hlíta ekki sömu lögmál-
um. Þau eru ekki hluti af 5s-
lenzku þjóðfélaigi, heldur ger-
samlega óháð þvi. Starfsemi
þeirra er mörkuð af sérstökum
saimningum, og þeim verð.r
okki breytt á saimnin,gstímabil-
inu með neinni lagasetningu frá
Alþingi íslendinga eða öðrum
aðgerðum sem gætu skert hlut-
deild auðfélagsins en bætt að
sama skapi kjör verkafóliks. I
samskiptum við auðfélagið hef-
ur verkalfólk aðeins eitt vopn,
rétt sinn til þess að bindast
samtökum og fylgja krötfum
hafla vei'kdý ðsfélögin mieð þvi
að fallast á þá takimörkun náð
meiri árangri á þeim' sviðum
sem unnt er að rei'kna í krón-
um og aurum en ella hefði orð-
ið. Sumum þedlm sem telja
'kaupið sitt upp úr launaum-
stögunum kunna að þykja slík
viðskipti hagkvaem í bili. En
með þeim er verið að skerða
sjálfa réttarstöðu verklýðsfélag-
anna í samskiptum við and-
stæðing sem er miiklu vóldujgri
en allir íslenzkir atvinn.urekend-
ur til saimans; það er verið ad
gera verkafólki miklum mun
erfiðara fyrir að heyja næstu
baráttu; sá ávinningur sem nú
kann að hafa páðst í kaup-
. gjaldd er fenginn á kostnað
framtíðarimrar.
Mikið er undir því komið að
þau verklýðsfélög sem siamn-
ingsrétt eiga við alúmín-
bræðsluna í Straumi ein-
setji sér í næstu samningum
að fella niður yfirlýsinguna
um takmarkaðan verkfallsrétt,
Raunar er það efciki mál þedrra
félaga einna heldur allra al-
þýðusamtakanna, því fái und-
anþágur auðfélagsins að standa
til framibúðar munu þær hafa
, örlíagarík áhrif á alia baráttu-
aðstöðu launafólks á Islandi.
— Austrl.