Þjóðviljinn - 23.12.1970, Side 7

Míðvffcudagiir 23. desember 1070 — WÖÐV'IUINI'í — SÍDA y
bokmenntir
Heilagt ofstæki og hof minna jökla
Jóhanncs úr Kötlum.
Ný og nið.
Heimskringla 1970
146 bls.
Þessi nýja Djódabóik Jóhannes-
ar úr Kölilium er allmiikil
að vöxtum, þar er og e:.nn
ljóðaílokkur þýddur, „Gllóandi
gátur“ eÆtir NeQfly Sachs — er
hans nú getið fyrst til aífsöikun-
ar á þvi, að ekiká reyndust að-
stæður til að sikoða hann nán-
ar með samaniburði sem til
heyrir
Engum þanf að koma það á
óvart. þótt pólitísk reiði sé all-
fyrirferðarmikil í Ný og nið. Jó-
hannes úr Kötikim er einn af
þeim mönnum, sem alltaf hefux
látið siíg miMu skipta, já tekið
mjög nærri sér allt sem fram
fer í mannhedmum, og honum
er flest betur gefið en sáttfýsi
við þé sem vinna illvirki. Og
það er mjög í samræmi við
skapgeirð Jóhannesar, að hann
lætur sér eikki nægja að for-
mæila þeim andskotum sem
eru að verkum í fjarlægð (eins
og t.d. í „Landið dularfuilla“
sem er Víetnam). ElUegar
hylfla þá sem þofca mennsikri
kind nokkuð ále:ðis — eins og
hann gerir sannarlega í kvæð-
unum um Hó frænda og C3he.
Nei, pólitísk yxkisefni verða
honum oftar en etoki tilefni til
að gagnrýna það sem næst er,
fraimgöngu ókkar sjálfra, skéld-
anna, hans sjálfs. Innrásin í
Téklkóslóvaikiíu verður skófldmu
til að mynda tilefni til svo-
fellds samanburðar.
Bn hversu ég blygðast mín
Vacuiik:
teinréttur mættir þú ofbeldinu
meðan ég sikríð um sölutorgið
(Mkastur hræddri auðmijúkri
pöddu.
Og þegar hann vfkur að
, ,ley ndardómum þróunarland-
anna“ í „Vei oss“ þé er það
ekki hvað sízt til að storka
skáldbræðrucm:
meðan vér sfcáldmenni Islands
litilþæg afkvæmi Móðuharðind-
anna
hirðum molana af veizluiborð-
unum góðu
sem átvögl vor og vínsvelgir
sitja að
innan víggirðmga þótfafrelsisdns.
Þetta kv.æðd er reyndar all-
gott dæmi um aðferð Jóhannes-
ar í hinum andheitu heims-
ádeilukvæðum, en einna skýrast
Jóhannes úr Kötluxn.
koma þau fram í fflókiki sem
heitir „Fimm hugvekjur úr
Dölum“. I „Vei oss“ gerist það
eins og í mörgum kvæðum öðr-
um að steypt er samain hvers-
dagsoxðum blaiða, pólitískra
deilna (hagskýnslur, tölustafir,
bófafirellsi), sagnaminnum (af-
kvasmii Móðuharðinda) og spá-
mannlegu tali, siem sækir mikdð
af orðatforða sínum og anda til
biblíunnar (átvögl og vínsvelg-
ir). Beyndax er Jóhannes fáuni
höfundum skyldari en þeim
reiðu, fomu Gyðingum, sem
afldirei séu fóTk sdtt í friði,
héldu að þeim án alflrar misk-
unnar og málamiðlunar ströng-
um siðferðilegum kröfum. í
huigveikjunum fiimm, sem nú
var getið, er spannað víðara
svið, þar opnaist sýn til margra
átta, saga heirns og lands og
nálægð núsins, þjóðsöguminni,
þókmenntaiminni — mætti jafn-
vél telja að of maxgt væri á
syði. Þama eru sœrðir fram
„píslarvottair allra alda“ og
landa með orðtfæri sem mdnnir
á Neruda:
maðksmogna kitunga Nílardals
með ógurlega píramída
forneskjunnar á herðum sór;
ranglandi svipi Andesfjalla,
hlaðna táigakörium fullum
af þögulli örvæntingu
og í næstu andrá erum við
komin inn í sérísilenzka ver-
öld, fullla af reimleikum:
Miklir gerast seiöhjallamir;
harðsnúin gerast fræöin.
Grírúa, hin jarðbundna náitt-
kona, hrekkur undan grjótflugi
ásanna, og þaðan berumst við á
nauðu klæði þjóðsögunnar að
hvorsda gsilegra og Ij úflegra lífi:
þessf. trú, þesisi von við nýja
kynslóð:
Gagntekdð heilögu ofstseki
Upptendrað af fögrum voða
j arðstjörnunnar
Hugsjóninni
Sfcírist blóð hennar í
hrei nsunareldi morgunstóllair
ctfar Mfi og dauða.
Hér hetfur miesit verið rætt um
þau toveeði sem eru „pótlit-
íslk“ í víðiri mierkingu þess orðs.
Auðvitað em þau um leið mjög
,,persónuíeg“ því að Jóhannes
úr Kötflum er aildirei utanaðkiom-
andi áhoriandý hötfiundur
sfcýrslugerðar. Eh í bókinni eru
einnig kvæði, þar sem sfiegið
er á aiðra sitrengi og einkalliegri
— þau eru einfaldari. að gerð,
vetfnaður þeirra samifdlldari en
þeirra kvæða þar sem orð og
minni kkxma kannski af mörg-
um sviðum í senn. 1 „Ferða-
vísur“ sezt haustkvíð: að slkéld-
inu í sfcýnri mynd daipurilegs
ferðalags, en í „Fjölskyldan“ og
,3ez± man ég þó“ ríkja ljúfari
og bjartari minningar um þá
hluti sem ekíki verða fré mönn-
uim telknir:
Bezt mian ég þó augasteinana
tvo
með al’lar náttúrur verafldar
í hýldjúpri Ijómailind
Er þó ótalið það Ijóð sem að
mínu viti er fegursit í bókinni,
,,Einif!ari“ heitir það, giert af
ærnu hugviti og hagleik, ont í
anda upphafinnar sáttfýsd and-
spænis því landi þar sem við
vifljum lifa og deyja og ganga
aftur:
'Loks er ég kominn heim í hof
minna jökla
hljóðpípuf’eikari jónsmessunótta
rautt við íslhjarans rönd hefur
lítið bllcim
rót sína fest í bergi
eitt
svalar lindir frá sólibráð hrtfslast
um ökfla
sviðinn eyðist með hverju sfcrefi
lokið er flótba
heiðríkja fýHISr tímans og
rúmsins tóm
tál og etfi
leynist nú hvergl
ég finn ekki framar til ótta
fel mig guði landsdns og sipyr
eklkd um neitt.
Jaroslav Hasek.

Þess bera menn sár...
Vladimir Nabokov.
Elsku Margot.
Þýðandi Álfheiður
Kjai-tansdóttir.
Prentsmiðja Jóns
Helgasonar. 192 bls.
Vfladimtir Nabokov, rússnesk-
ur að ætt, en vestrænn höílund-
ur, er þekktastur hér sem ann-
arsstaðar fyrir söguna um Lo-
litu. Saga sú sem nú kerraur út
á felenzku í góðri1 þýðingu Álf-
heiðar Kjarbansdlóttur er að
nókkru leyti skyld frægðartoók-
inni: þar segir einnig frá ein-
æði í ástum, þungri og miyrkri
ástríðu, sem sviptir mann sýn
til annarra verðmiæta, bann-
færðri ástríðu, sem oftast er í
fleilum, og tortímir manni að
Idkum.
Nabokov hefur söguna á þessa
leið: „Einu sinni átti heim í
Barlín í Þýzikaflandi maður
ndkkur að nafhi Altoínus. Hann
var ríkur, mifcils metinn, ham-
öiigjusiamur; einn góðan veður-
dag ytfirgaf hann eiginikonu sína
vegna ungrar hjákonu; hann
Nabokov
elskaði, var dkiki elskaður og líf
hans endaði með ósköpum“.
En auðvitað eru þetta látallæti
hjá höfundi — hann fléttar
saman um þetta efni sögu sem
blétt áfram er hægt að kalla
spennandi. Harrrr er bersýniilega
mikill kunnáttumaður, hMega
Framihald á 9. síðu.
Og eins og hendP. sé veifað tefcst
allur Þykkvistoógur
á loft af saklausri kátínu — það
er eins og laiufSn
og fuglamir og laakimir hverfist
í samstilltum dansi.
og undir ldk þessa, aö ýtmsu
(Ieyti torráðna kvæðis, er spui-t
um refsdnigu. fyrir svik við heil-
agan mélstað: „Byltlnguna
mik!lu.“
Eins og sjá má að nokkm af
þessum dæmum, er Jóhann-
esi oft þungt í sikapi yfir þeim
afbroitum, sem menn hafa fram-
íð á smœlingjum, á landi sínu
(á einum stað er talað um
„kallfcaðar grafir tæfcni og sér-
hæfingar”) gegn hu,gsjónum sín-
um. Sú hedmsmynd, sem dregdn
er upp, er sterk í einlægri
ástríðu skáldsins og hrikaleg
um leið. En hún verður varfla
kölluð bölsýn. Jóhannes er e'.nn
atf þeim sfcáldum, sem í senn
vita ofurvel atf margskonar voða
og halda áfram að leita úrrasða.
Hér mætti netfha til dæmis
fyrsta flokk bókarinnar, ,,Óð-
urinn um oss og böm vor“, þar
sem rafcinn er ferilfl hugsjóna-
manna, vonir þelrra og von-
brigði, og lýkur á skírskotun til
nýrrar kynsllóðar, enn skal hug-
ann herða og hugsa á ný til
ferða því að „Eilíf er þessi
krötfluganga 7 Mifllli hugsjóna og
veruleika'*. Að lokum tengSst
Svejk er kominn í
heimsókn aftur
Arni Bcrgmann.
GamaE. og góður vinur er
kominn aftur í heimsóton eiftir
lanigt hlé.
Sem sibrákur las maður sög-
una af Góða dátanum Sveijk,
þó yfirleitt aldrei í heillu lagi,
því bókin var í tveim bindium
og bæði eftirsótt og fágæt orðin.
Þannig félkk maður vanaflega
annað bindið í skiptum fyrir
hitt að láni.
í þá daga haifði maður dkiki
svo mjög í hiuiga bókmenntagflfldi
þeirra bóka sem maður las. Að-
alkröfumar voru um skemmibun
og spennu. En Mklega hefur
boðun einhverra sanninda sjald-
an verið framlkvæmd á skemmti-
liegri Irntt og fyndnari en í Góða
dátanum Sveijk. Grínið sem
gert er að austurríska keisara-
hernum og öfllu hemaðarbrölti
yfirleitt er bæði smeflllð og í-
smeygilegt og situr lengur eiftir
en menn gæti grunað.
Viðtoragð Téiklka við lólré‘tliilæt,.
og kúgun gegnum aMimar hef-
ur jafnam verið háðið og sipéið,
sem enginn fær hönd fest á, en
smýgpr um afilar gættir og nær
bæði eyrum flcúgaranna og h'.nna
sofandi. Jaroslav Hasek var
Tóklld og kunni þessa list til
hins ýtrasta, enda er kjaimyrt
miál á Góða détanum Sveijk.
Margh: ern arðaieJklmír á
frummáliniu nánasit óþýðanlegir
og kem ég þar að hflut þýðand-
ans, en. éig Ihief orö tfiróðra manna
fyrir því, að oft nái Kari heit-
inn Is&id betur frummeridngu
þeirra en þe'r þýðendur siem
hann studdist við í þýðingu
sánni, en hann kunni ekki tékk-
nesEku sjéllifiur.
Hasiefc liaiuk afldired við Góða
dátann Sveijk. Eifbir dauða
hans bætti Karl Vanek einu
bindi við. Gæti verið staemmti-
legt og fróðllegt í senn að fá
viðbótina þýdda. Einnig er til
stuttur ,,fru:m-Sveijk“ fré hendi
Haseks og koma þar fram ým-
is þau atriði sem síðar settu
svip sinn.á aðalverioið, eins og
til dæmis þjónsstaæf Sveijés hjá
herprest. En á þessxim drögum
er mieiri bflær farsa en saitíru.
Hins vegar tellst aðalverfc'ð
til heimstoókmennta, og er því
fagnaðarefni að Vfkurútglátfan
skuli haffa ráðizt í að gefia Góða
dátann Svejk út aö nýju, því
fremur sem þýðingin er tmjög
góð edns og áður er sagt
Meg'. aðrir njóta sörou ánœgju
og ég siesn striákur og raunar
enn í dag.
Kristinn Einarsson.

Sæmundar-Edda í
borginniNew York
Hallbcrg Hallmundsson.
Ég kalla mig Ófeig.
Sögur og þættir.
Hcimskringla 1970
110 Ms.
I nýútkominni bók Halllhergs
Hallllmundssonar, sem áður heff-
ur giefið út ljóð eins og sdð-
venja er á ísdandi, eru sjö sögur
eða þættir.
Þeir tfjórir dagsfcrárliðir sem
heflzt falla undir eintounnina
„sögur“ eiga það álfx sam-
merfct, að þar er fjalflað um
einhvcrskonar bilun. Fyrsta sag-
an í bókinnd og sú síöasta
fjallla t.d. báðar um einskonar
afsóknaræði Sú fýrrí „Ryk“, er
siterkust aif þessum sögum, þar
er bezt fyfligt eftir dutflungum atf-
brigðilegs huganfars. H'.n stfðari,
„Ég kafllla mdg Óíiedg“, er eánn-
ig sæmileiga gerð saga — reynd-
ar miklu nær þvtf „normafla".
Atftur á móti skal það játað að
undiritaður féikk engan botn í
sögu sem nefnist „Maðurínn
með eyrað" og „Ég er farinn
að hugsa“ er htíldur efldká sér-
lega beysin — en hún fjallilar
um yfirmáta feiminn mann,
sem fleitar ráða Ihjá fyrrverandi
skólabræðruim, afllt máttarsitóilp-
um í þjóðféflaginu, vegna
kvennamála sinna, Það er að
visu elklki ónýt liugmynd að láta
menn hrölkfcva vf.ð o@ jesúsa ság
þegar þeár heyra, að einhver sé
„farinn að hugsa“, en útflsersl-
an er það veik að fyndnin, sem
keppt var etftir, rennur út í
sandinn.
En það sem Ikiaila ber, að lák-
indium, þætti í þessari ttóflc er
yfdrleitt forvitnilegra en sögurn-
ar. Hernámsíflrásögnán. Ihlutun
IIal)berg Hallmundsson
er tifl að mynda rösiklega gerð,
einföfld, blátt átfram, gierir dkiki
tilkall til að vera raeira en hún
ris undár. En fyrst og ffnemsit
ber samt að leggja éherzílu á
Sæmundar-Eddu við Sjötta
stræti, þátt um eánkennálegan
skyndi nemanda höfundarins í ís-
lenzkum fræðum. Það er itMtaka-
legur bflœr hófstiflflltrar garnan-
semi að skrýtilegum uppátæíkj-
um mannlífsins yffir þessum
þætti, og verður hann góð við-
bót við uppákomur hjá Islend-
fngum erlendis. Á.B.
*
i