Þjóðviljinn - 31.12.1970, Blaðsíða 3

fWwiwÉwft^gwF-gL.- —-SÆQBÍPglkJaaM- SlBA J
"~ """ ammmmmmm' " *i[fíp«i"1 n' '■ ««»n" "i i» i '7.1 1 ' "l l‘rr''"ri .‘ 11 ' 1 1 ~ ’ ..
ÁRAMÓTAHUGLEIDING
Þrátt fyrir vantrú valdliafanna á mögruleikum íslenzks sjávarútvegs Og fiskiðnaðar og þó að eng-
in skipuleg uppbygging liafi átt sér stað á þessum sviðum atvinnulífsins á síðasta áratug, voru
það þó einmitt þessar atvinnugreinar, sem langmestan þátt áttu í hröðum vexti þjóðartekna á
liðnu ári.
Framibald af 1. síðu.
sftöðu Alþýðub and alagsi ns í
þessu efini tortryggilega, einsog
sumir eru að streitast við þessa
dagana, enda er þaö öllum. auð-
sk'Ujanlegt að Alþýðuíbanda'lagið
getiur ekki gert öli sín stefnu-
mál að skilyrði fyrir þátttöku í
rikisstjóim.
í rið 1970 var með aifbrigðum
hagstætt fyrir þjóðarbúskap
Islendinga, og er talið að tekjur
þjóðarinnar hafi vaxið á þessu
eina ári um 11-12%* Árið á
undan var einnig talsvert hag-
stætt, þrátt fyrir mikið at-
vinnuleysi og gat því varllahjá
því farið, að stórauknar þjóð-
artekjur á seinustu tveimurár-
um kaemu frani f betri lífskjör-
um almennings.
Það átti að vera leikur einn,
eikiki aðeins að bæta upp þá
stórfelldu kjaraiýi’nun, sem
fýlgdi í kjölifar tveggja gengis-
fellinga, heldur og að iyí'ta
kaupmætti launanna enn frek-
ar. En jafnvel þótt hin almenna
kauphækkun til launamanna í
sumar (15—18%) næmi litlu
meir en numið hafði kjararýrn-
un seinustu tveggja ára, reynd-
ist efnahagskerfi ríkisstjórnar-
innar svo fárániega uppbyggt,
að í kjölfar þessara sjálfsögðu
og óhjáfevæmilegu kauphækk-
ana fylgdu gífurlegar verð-
hækkanir, enda gerði ríkis-
stjórriin enga tilraun til að
stöðva þá þróun og ýtti jafn-
vel sjálf undir sem hún gat.
Það er sórilega lærdómsiríkt
fyrir landsmene að veita því
eftirtekt, bvaða ástasður vaida
því, að þjóðartókjumar vaxa
svo ört á þessu eina ári. Er
það stefna ríkfsstjóm arinnar í
efnahagsmáium, sem þessu hef-
ur vaidið?
Var það kannsiki EFTA-að-
ildin margrómaða, sem olli svo
miklum vexti þjóðartekna?
*HttgS0TIl5gt hefði það verið,
a.m.k. ef marka hefði mátt eitt-
hvað af hinu mikla skirumi um
nýja „hundrað milján manna
markaðinn", sem dembt var
yfir þjóðina í fyira, með það í
huga, að um það var einmitt
samið, að jáfcvæð áhrif aðildar
fyrir Islendinga skyldu hefjast
þegar í sitað (lækkun útfilutn-
ingstoEa), en öhagræðið og at-
vinnulleysið, sem leiðir af EFTA-
aðild, á ekki að koma fram, fýrr
en eftir noktouir ár (lækkun
vemdaiitolíLai). Staðreyndin er
hins vegar sú, að aukning út-
fflutnings tih EFTA-ríkja á liðnu
ári er svo sáralítil, þegar á
heilddna er litið, að litlu sem
engu máli getur skipt hvað
aukningu þjóðartekna snertir.
Var það þá kannski stóriðjan,
sem hafði svo stórfeilld áhrif?
Að minnsta kosti hefur Morg-
unblaðið verið að birta í haust
risavaxnar töllur með stórum
fyrirsögnum um aukningu út-
flutnings fró íslandi vegna
framleiðslu úlbræðsiunnar. En
hvað felst í nauninnd á bak við
slíkar tölur?
Eins og kunmugt er, er það
yfirleitt svo vegna margvíslegra
lagafyrirmæla, að hvert pund
og hver dollarí sem inn kemur
fyrir útffluttar, íslenzkar afurð-
ir styrkir gjaldeyrisstöðu ís-
lendinga. Otflytjandinn á ekki
að geta stungið gjaldeyrinum
undan, enda verður hann á-
vísun á innflutt verðmæti fyrir
þjóðairþúið í heild.
Þessu er háttað á alHt amnan
veg með gjaíldeyrisverðmæti ál-
framleiðslunnar: við fáum að
vísu vinnulaun rúmlega 400
manna sem gjaldeyrishagnað,
svo og framleiðsilugjald og
greiðsflu fyrir rafmagn, sem
vafalaust er selt undir kostn-
aðarverðd. En að öðru leyti er
gjaldeyrismismuinur, sem fram
kemur vegina álframleiðslu.
einkaeign útlendinga og kemur
íslenzku efnahagslífi að liílu
halrii.
Aðalástæðan fýrir miikllum
vexti þjóðartekna á liðnu ári er
á hinn bóginn siú, að sjávarút-
vegur og tfiiskiðnaður skilaði
þjóðinni miklu meiri verðmæt-
um en í meðalári. Árið 1969
þótti að mörgu leyti býsnagott;
þá var fiskaifllii í meira lagiog
verðlag á sjávarafurðum er-
lendis hátt og hafði jafnvel
sjaldan verið hærra í ýmsum
greinum. Á árinu 1970 var síld-
ar- og loðnuafllinn um 235 þús.
tonn eða heldur meiri en í
fyrra. Annar fiskafli hefur
sennilega numið a.m.k. 485 þús.
tonnum, og er það mesta afía-
magn, sem íslendimgar hafa
nokkru sinni fengið, þegarsílld
og loðna er frátal in. *). En
þar að aufci hafa átt
sér stað svo stórfelldar hækk-
anir á verði útfluttra sjávaraf-
urða, að sliks eru fá dæmi í
seinni tíð, t.d. hefur verð á
hraðfrystri þorskbHokk hækkað
uim ca 40% (úr 0,25 í 0,35 döll-
ara, og dæmi eru um enn hærri
sölur). Er tahð, að meðaltals-
hækkunin, þegar litið er á út-
fluttar sjóvarafurðir í heild,
nemi um 25-30%.
Eins og alþjóð veit, hafa nú-
verandi valdhafar vanrækt
sjávarútveg og fiskiðnað herfi-
llega á liðnum árum. Þeir hafa
að vísu reynt á sinn frumstæða
hátt að halda þessum at-
vinnugreinum gangandi, en litl-
ar sem engar ráðstafanir gert
1) Þcgar þetta er ritaS liggja nákvæmar
tölur ekki fyrir. Sildaraflinn verður
sennilega um 44.000 tonn (í fyrra
57.000), loðnuaflinn 191.000 tonn (171.000
í fyrra) eða samtals um 235.000 tonn af
sild og loðnu og er það nálægt meðal-
ársafla þessara fisktegunda seinustu tvo
áratugi. Annar fiskafli var kominn upp
í 456.000 tonn i núvemberlok og sam-
kvæmt lauslegri ágizkun í 485.000 I árs-
lok, en var í fyrra 450.000 og liafði að-
eins 4 sinnum áður komizt yfU’ 400 þús-
und tonn.
til frekari uppbyggingar, meðail
annars hefur togaraútgerð dreg-
izt sarnian og niðursuðu- ognið-
urlagningariðnaður hjakfcað
lenigstum í saima farinu. En
þrátt fyrir skilningsleysi og
vantrú valdhafanna á útgerðog
fiskiðnaði, reynast það enn
einu sinni þessar aitvinnugrein-
ar, sem hraðasí Jyfta tekjum
þjóðarinnar Og þó er enn svo
ástatt, að tvöfalda mætti út-
f 1 utn i n gsverðmæti íslenzkra
sjévaraifurða á fáum árum, ef
að því væri keppt að fluíllvinna
fiskafflann hér á la.ndi til jafns
við það, sem tíðkast í mörgum
nálægum ríkjum.
Vafalaust er það rétt, sem oft
er bent á, að vöxtur þjóð-
artekna verður ekki till lengdar
byggður fyrst og fremst á
auknum sjávarútvegi, edns og
lenigstum fram að þessu, þótt
hins vegar sé etóki vafi á, að
með betri skápulagningu veið-
anna mætti enn stórauka aflla-
magnið og tryggja þeimfrysti-
húsum, sem fyrir eru, næg verk-
efni og stööuga framleiösiu. En
almennt eru menn samméla
um, að það er iðnaðurinn,
fullvánnsla vörunnar, sem leggja
verður sérstaka áherzlu á,
hvert svo sem hráefnið er, sem
fyrir valinu verður.
Nú er það svo, að engar á-
ætflanir haifa verið gerðar um
uppbyggingu almenns iðnaðará
Isllandi. Að hverju ber þá að
stefna? Hvers konar iðnaðvilj-
um við fá í landið?
Afstaða ríkissitjómarinnar
birtist jöfnum höndum í því,
sem hún gerir, og því, sem
hún lætur ógert. Sannleikurinn
er sá, að það eina, sem ríkis-
stjómin hefur gert á þessu sviði,
er að undirbúa stóriðjufram-
kvæmdir útlendinga. 1 þeim
ráðagerðum er Islendingum ætl-
að það hlutverk eitt að fmam-
leiða og sdlja ódýrt rafmagn,
en síðan eiga erlendir menn að
byggja upp risavaxin verk-
smiðjuhreiður á tveimur eða
þremur stöðum á landinu, og
auðvitað þar að auki að fllytja
arðinn af rekstrinum út úr
landinu.
Alþýðubandalagið hetfur mark-
að stefnu í iðnaðarmáium, sem
er gjörólík í gmndvaillairatrið-
um. Við gefu-m okkur þá frum-
forsendu, að iðnaður á ísliandi
eigi að vera í höndum lands-
manna sjáltfra. Möguleikarnir í
uppbyggingu iönaðar eru að
sjólfsögðu fjöldamargir, en við
veljum framar öðru þá kosti,
sem samrýmast þessu sjónar-
miði, I öðm lagi- gefum við
okkur þá tforsendu, að frekar
sfculi velja iðngreinar, sem
staðsetja má samkvæmt fyrir-
framgerðum áætlunum í bœj-
um og þorpum víðsvegar um
land, fremur en þungaiðnað,
sem aðeins verður staðsettur á
tveimur eða þremur stöðum á
landinu. Á þessum og fleiri ó-
hjákvæmilegum forsendum
viljum við að gerð Sé fram-
kvæmdaáætlun um stórfeJlda
uppbyggimgu íslenzks iðnaðar,
sem sé örugglega fær um að
veita öllu vinnufæru fólki næga
atvinnu á ^omandi áratugum.
En þetta er því aðeinsraun-
hæft markmið, að ríkisvaldið
haldi ekki að sér höndum, held-
ur gegni forustuskyldu sinni í
atvinnumálum. Hér er ekkium
það að ræða, að allt velti á
framtaksemi nokkurra „athafna-
manna“. Þetta er verketfni fyrir
þjfeðina aJtoa, féiagslegt verk-
etfni.
Svo á að heiiha, að nú sé verð-
stöðvun ríkjandi á Islandi.
Flestir kannast við, hver er hin
edginlega merking þess: kosn-
ingar á nasstu grösum. Þótt nú-
verandi valdhafar hafli ledtt yf-
ir landið meiri dýrtíð og verð-
bólgu á 12 ára sairistarfsiskeiði
sínu en dæmi eru iál á jatfn-
lönigum tíma, hafa þeir þó ytf-
irleitt gaett þess vandlega að
hafa verðstöðrun í gildisein-
ustu mánuðina fyrir kosningar.
Nákvæmiega eins var tfarið
aö kosningaórið 1967. Þá var
verðstöðvun í gildi sednustu 8
mámuði fyrir kosningar. Það sem
kom etftir kosningar voru tvær
gengisfellingar á næstu 17 mán-
uðum og meira en 100% hækk-
un erlends gjaldeyris. Ef við
leitum til ársins 1959, þegar
samstartf Sjáltfstæðis- og AH-
þýðuflokksins hófist, munum við
sjó, að kosmngaundirbúning-
urinn þá einkendist af nákvæm-
lega sams konar blekkingaileik.
Þá þóttist Alþýðutflokkurinn,
sem stjómaði einn með stuðn-
ingi Sjólfstæðisflokksins. vera
að vinna það afrék að færa
verðlagið í landinu niður. 26
mánuðum efitir kosmingar voru
þessir sömu fl'ckkar búnir að
f.ramkvæma tvær gengisfelling-
ar.
Verðstöðvum eln sér er hald-
lítil vörn gegn verðbólguflóðinu
ef áfram er fylgt beirri etfna-
hagsstefnu, sem verðbólgunni
veldur. Þess konar úrræði eru
likust bráðabirgðastítfllu, sem
safnar í sig um nokkurramán-
aða skeið en hlýtur fyrr eða
síðar að bresta og er enda ætl-
að að bresta í þessu tilviki,
þegar kOsningahríðin er liðin
hjá.
Verðstöðvumin er þó ekkd eina
merkið um að kosningar nálig-
ast. Þingmenn hafa sjaldan ver-
kö afkastameiri við tiíllöguflutn-
img á Alþingi og einmitt nú í
haust 1 þessu tillöguflóði eru
ýmis þingmál sem bera bess
'glöggan vott, áð móltflutningur
og tilllöguigerð Alþýðubanda-
lagsmanna á liðnum áratuighetf-
ur haft holi og gtóð álhrílfi á
þingmenn annan-a tflokka, því
að nú tfyirir toosningar flytja
Framsóikmar- og Allþýðuflokks-
þingmenn í Btftið eitt breybtri
mynd hvert málið atf öðru, sem
Alþýðubandalaigsmenn höfðu
áður barízt fyrir árum saman,
en litlar undirtektir hlotið
lengstum,
Fraimsóknarmenn eru farnir
að flytja tilllögur um áætlunar-
gcrð, etftir að hatfai þagað árum
sarnan, þegar hliðstæðar tillög-
ur tfrá Alþýðubandalaginu voru
til umræðu. Fyrri tilllaga okk-
ar um kerfisbundinn útdrátt á
skattframtölum sér nú dagsdns
Ijós á ný, tillaga okkar um út-
gerðarstofnun ríkisins til at-
vinnujöfnunar birtást nú lítt
breytt á framsólknarkiæðuim,
toratar endursemja frumvarp
okkair um Fiskiðju ríkisins og
netfna Fiskvinnuslustofnun rík-
isins, og þeir ei-u nú þar að
auki farnir að berjastf 'fyiiir at-
vinnulýðræði, etftir að hatfá
hunzað það mól allan seinasta
áratug, þegar það kom afit til
umræðu að frumkvæði Alþýðu-
bandaiagsmanna. Öneitanlega er
þessi nývaknað: áhugi á þing-
málum Allþýðuibandalagsdns
mikið fagnaöaretfni, þvi að von-
in urn ffl-amgang þessara mála
£ náinni framtíð er einmitt við
það bundin, að hugmyndimar
skjóti sem viðast rótum,
að er reyndar sérstaklega eft-
irtektarvert, að á liðnu ári
vaknaði í fyrsta sinn í öðrum
fllokkum veruilegur áhugi á at-
vinnulýðræði. Bæði kra.tar og
Hannibalistar íýstu nú í fýrstfa
sinn áhuga sínum á málinu með
margvislegum skrifum og til-
löguflutningi, og þar að auki
tók formaður Framsóknarflokks-
ins opinberlega jókvasða af-
stöðu til mállsins. Hins veigar
virðist því miður nokkuð á
stoorta, að þessir aðilar hafi
rifcHiið tíl tfúEIis, hvað hér er um
að ræða. Af tilllögugerð þeirra
verður helzt ráðið, að þeir í-
myndi sér, að með því að láta
starfsmenn Iflyrirtækds kjósa
einn flullltrúa í stfjóm þess, sé
þar með búið að korna á at-
vinnulýðræði. En þetta er mdk-
•ilil misskilningur.
1 fýrstfa lagá er slíkit fyrir-
kcimulag ekki atvinnulýðróeði
heldur í mesta lagi eitt skref í
áttina tffl þess. 1 öðru lagli er
þetta skref vaíalaust ekki það
rétta við núverandí aitetæður.
Það er fráleitt að ætla að á-
kveða með handauppréttfingu á
Allþingi, að hór etftir sitouili í
öllum stærri fyrirtækjum sitja
einn flulltrúi kosinn atf stfartfs-
mönnum, eins og tillaga Jóns
Þorsteinssonar á Afflþingi gerir
ráð fyrir, án þess að nokkuð
hafi veríð um máilið fjaHað í
stféttasamtökum og verklýðs-
hreyffingu.
I tilfflögum okkar Alþýðubanda-
laigsmanna heflur því ekki veri.ð
slegdð föstu, hver ættu að vera
fyrstu skreflin í ótt til atfvinnu-
lýðræðis hér á landi, heldur
fyrst og fremst lagt táiL, að ríkás-
valdið hetfði forystu um tillögu-
gerð að undangengnum félagsleg-
um rannsóknum og samndnigae
viðræðum milli verfcalýðislhreyf-
ingar og samtaka vinnuveit-
enda.
Satft að segja er hæpið, að
starflsmönnum fyrirtæfcis sé
nokitour greiði gerður með því
að Oeyfa þeim að kjósa einn af
fbrystumiönnum sínum í stjórn
fyrirtæfcisins, sfzt af, ölilu ef
ekki er jaffnframt ákveðið, hver
skulli vera réttindi og skyldur
fulltrúa starfsmanna í stjiómum
fyrirtfæfcja, á hvem hátt þeir
síkiuii kosnir og hvemig haga
sikuli tengslum við þó. semkiusu
þá í stfjómina, Oft myndi hvflla
þagnarskyMa á hinum kjöma
fullltfrúa, hvað ákveðin mál
snertir. Hættan væri sú, að sllák-
ur maður yrði eins konar gísl,‘
sem einangraðist fró starfsfélöig-
um sínum og fengi þó engu
ráðið.
Það fyrírkomulag, að starfs-
menni eigi sœti í stjómum fyr-
irtaskja, á liHega því aðeins
rétt á sér, að fulltrúar startfs-
manna séu a.mjk. nokkrdr sam-
an í stjáminni og uppþygging
stjómarinnar sé að öðru leyti
þannig, að dálitlar likur séu á
því, að þeir fói stundum edn-
hverju róðið. Að öðium kosti er
heppilegra að velja- eitthveri
annað fyrirtoomulag sem fyrsta
sikref í átt til atv:nnulýðræðis,
t.d. myndun starfsmannaróða,
sem fái verulegan fhlutunarrétt
í ákveðnum mólatfllokkum,
Áróðurstillögur . krata og
Hannibalista um kosningu full-
trúa úr hópi staitfsmanna í
stjóm þessa fyrirtækisins eða
h:ns, án nokkurrar frekari umr
ræðu um eðli og tilgang slíkra
réttinda, er varhugaverð yfir-
borðsmennska, sem getur hafit
bær afleiðingar, að flófik verði
fyrir vonbrigðum og telji s’g
hafa prótfað „atvin,nulýðræðis“-
fj-rirkomulag, sem er þó býsna
langt frá því að geta kallazt
því naifini.
Annað stórmól, sem meira
kom til umræðu á þessu
ári en ncfckru sinni fyrr, er
vemdun náttúrunnar og meng-
un. Umræður um þetta mál
hatfa stóraukizt seinustu tvö ár-
in í Öllum nálægum löndum,
og árið 1970 var einmitt sér-
stáktf náttúruvemdarár. Á þessu
sama ári gerðist það hér á Is-
landi, að Þingeyingar völcnuðu
upp við vondan draum og sáu
fram á stórfelld náttúruspjöll
af völdum virkjana, og þegar
Þingeyingar etu vaknaðir fyrir
alvöru, tekur þjóðin öll etftdr.
Auk þess var þetta fyrsta heila
starfsáríð, sem álbræðslan í
Straumsvík fékk tækdfæiri til að
di-eifa eitruðum úrgangsefnum
umhverfis atfhatfnasvæði sdtt.
Þrátt fyrir ftrekaðar ábend-
ingar Alþýðuþandalagsins á Al-
þingi á smum tíma var útlend-
ingum leytft að gera það héti