Þjóðviljinn - 14.12.1972, Síða 9

Fimmtudagur 14. desember 1972 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 9
bokmenntir
Þroskasaga ungs
manns og dínamít
frá Kópavogi
Þráinn Bertelsson — teikning Alfreðs Flóka.
Þráinn Bertelsson. Kópa-
maros. Skáldsaga um unninn
sigur. Ilelgafell, Reykjavik
MCMLXXII, 237 bls.
Nýútkomin skáldsaga Þráins
Bertelssonar er mikið einkenni-
lega saman sett.
Framan af er engu likara en
Þráinn sé að fitja upp á itarlegri
þroskasögu ungs manns, kannski
i tveim bindum eða þrem. A
hundrað siðum segir frá stærri og
smærri tiðindum i veröld litils
drengs, sem er að vaxa upp i
heldur misheppnaðri smákaup-
mannsfjölskyldu i Reykjavik.
Þessum dreng, Snorri Sturluson
er hann nefndur, er fylgt eftir i
ein þrjú ár — frá þvi hann er fjög-
urra ára þar til hann er sjö. Þessi
byrjun á þroskasögu er ósköp
eðlileg og haganlega gerð. Þar
eru vel fram settar athuganir á
atferli og viðbrögðum barna, sem
reyndar koma ekki á óvart sem
nýlunda. Furðumargir skáld-
sagnahöfundar, sem á annað borð
ná máli, eiga það sameiginlegt,
að þeir standa hvað traustustum
Heimskringla hefur gefið
út safn Norrænna Ijóða frá
tímabilinu 1939-1969, sem
Hannes Sigfússon skáld
hefur íslenzkað. Eru þar
mætt'til leiks tíu skáld frá
hverju landi, Noregi, Dan-
mörku, Svlþjóð og( Finn-
landi en enginn frá Fær-
eyjum.
I formála minnir Hannes Sig-
fússon fyrst á tilkomu islenzks
nútimaljóðs og á forsendur þess.
Hann litur siðan til fyrri tima og
annarra landa og segir: „Þannig
virðist auðsætt, að náin tengsl eru
á milli hrikalegra þjóðfélagsat-
burða og stökkbreytinga i ljóðstil
þeirra landa sem hlut eiga að
máli”. Visar hann þá til breyt-
inga á ljóðstil á Norðurlöndum
upp úr siðari heimsstyrjöldinni og
bætir við: „Tilgangur þessarar
bókar er m.a. að bregða upp
mynd af þróun ljóðlistarinnar á
Norðurlöndum frá striðsbyrjun til
þessa dags, ef verða mætti auð-
veldara fyrir hérlenda ljóðvini að
sjá þróun islenzkrar ljóðlistar i
eðlilegu samhengi við nánasta
umhverfi sitt.”
Hannes Sigfússon segir siðan
nokkuð frá frumkvöðlum nútima-
ljóðs á Norðurlöndum á árunum
milli heimsstyrjaldanna og rekur
i stórum dráttum feril ljóða-
gerðar á þeim tima, sem bókin
spannar. Hann kveðst hafa valið
höfundana með hliðsjón af þvi
fótum i bernskulýsingum. A tið-
indi þeirra daga er minni manna
skarpast.
En svo fellur tjaldið skyndi-
lega, og þegar það er dregið upp
aftur er söguhetjan komin undir
tvitugt, langt komin með mennta-
skóla. Honum og félögum hans er
heldur betur uppsigað við skólann
og þjóðfélagið og óréttlæti heims-
ins yfirleitt. Og þar eð þeim finnst
annað fólk sljótt á þessi mál
ákveða þau, fimm talsins, að gera
eitthvað sem um muni. Þau tala
sig upp i það að stela sprengiefni
úr geymslu i Kópavogi, i hálfkær-
ingi eða alvöru fljúga fyrir hug-
myndir um að ræna forsætisráð-
herranúm eða þekktum heildsala,
sprengja stjórnarráðið í loft upp ,
kalla sig Kópamaros i likingu við
Tupamaros i Uruguay. Frá að
draganda þessa atviks, innbrot-
inu, og hlálegri og skjótri upp-
ljóstrun þess segir svo i seinni
hlutanum. Er fyrirmyndin aug-
ljós öllum sem muna eftir svipuðu
máli, sem blöð geisuðu mikið út
af fyrir tveim árum — þá stálu
nokkrir unglingar, sem höfðu
rúmi, sem þeir skipa i bók-
menntasögu, eða vitund helztu
gagnrýnenda viðkomandi landa
— en persónulegur smekkur þýð-
andans hafi að mestu leyti ráðið
þvi, hvaða Ijóð þessara höfunda
völdust til bókarinnar.

Menningarsjóður Norðurlanda
hefur veitt styrk til þessa þýð-
ingarstarfs.
Meðal höfunda þessarar bókar
eru Norðmennirnir Rolf Jacobsen
og Georg Johannessen, Danirnir
Ove Abilgaard, Ivan Malinovski
og Klaus Rifbjerg, Sviarnir Karl
Vennberg, Thomas Tranströmer
og Göran Sonnevj, Finnarnir
Helvi Juvonen og Pentti Saa-
rikoski.
Bókin er 324 bls.
villzt á Bóliviu og Islandi,
sprengiefni i þeim sama Kópa-
vogi.
Klofningur
Aður en vikið verður að þeim
kafla sérstaklega skulu bornar
fram kvartanir þess efnis, að
þessir tveir hlutar bókarinnar eru
þaðólikiraðsagan dettur i tvennt,
Höfundur gerir tilraun til þess að
tengja þá saman með milliþætti,.
þar sem Snorri Sturluson er
sjálfur látinn gera grein fyrir
þessari klofningu. Þar er látið i
veðri vaka að höfundur, Þráinn
Bertelsson, hafi viljað rekja
þroskasögu Snorra allar götur til
„Kópamarosmálsins”, en Snorri
sjálfur ekki séð ástæðu til þess:
„aftur á móti sé ég ástæðu til að
lýsa fyrstu árum ævi minnar i
stórum dráttum : árunum sem
einstaklingurinn er að vakna til
meðvitundar, þeim árum sem
hann er gersamlega varnarlaus
gegn umhverfi sinu og kúgandi
áhrifum þess”. Auðvitað er það
ekki verri kenning en hver
önnur, aðþað semmenn læra áður
en þeir eru sjö ára viki ekki frá
þeim siðan, samt sem áður er
milliþátturinn ekki sannfærandi.
Saga drengsins er ekki með
þeim hætti að hún sé umtals-
verð skýring á þvi, hvers vegna
einmitt Snorri Sturluson hefur
frumkvæði um að storka samfé-
laginu með dfnamiti: Kannski
Þráinn Bertelsson hafa óbeint
viljað koma þvi að, að það þurfi
enga sérstaka forsendu i ævisög-
una til þess arna, að allavega
unglingum geti dottið eitthvað
svipað i hug og Snorra. Má vera,
en hvort sem væri, verður saga
Snorra litla utangátta (eða þá
Kópamarosmálið utangátta i
sögu Snorra, eins og siðar skal
vikið að). Það er sem höfundur
hafi sjálfur kúvent i miðjum klið-
um. Og ekki bætir það úr skák, að
eftir þvi sem lengra dregur i
seinni hlutanum og nær dregur
úrslitum, þeim mun meira herðir
höfundur á sér, rétt eins og
honum liggi lifið á að koma frá
sér þeirri súpu, sem hann byrjaði
á að malla með allt að þvi rúss-
neskri rósemi.
Snorri og annað fólk
t Stefnuinóti i Dublin sem út
kom i fyrra sagði Þráinn Bertels-
son ástarsgöu i nokkuð svo ein-
angruðu rúmi. Að þessu sinni
hefur hann verið heppnari með
efnivið. „Uppreisn æskunnar” i
ýmsum myndum hefur verið á
dagskrá undanfarin misseri,
enda þótt öldur hennar fari ekki
eins hátt og 1968 — hér við bætist,
að pólitiskar hræringar eiga sér
oft annað timatal á tslandi en
annarsstaðar. Það virðist þvi
liggja vel við að nota dfnamitmál-
ið fræga sem tilefni til að skoða
islenzka uppreisnaræsku.
En i rauninni verður minna úr
þvi en efni standa til. Snorri er i
daufara lagi innan um aðra
Kópamarosa. Hinsvegar skorar
höfundur mörk, þegar hann lýsir
samskiptum Snorra við annað
fólk. Atburðir eins og viðtal
Snorra við rika góðgerðafrænku
sina, Snorri passar börn hjá
systur sinni, Snorri hittir for-
Úrval norrænna
nútímaljóða
í þýðingu Hannesar Sigfússonar
sætisráðherra i kokkteil hjá
frænku sinni og manni hennar
Ingimari hinum rika og fjöl-
menntaða þetta eru lifandi sen-
ur sem tala skýru máli um þá
leikni, þá fagkunnáttu sem Þrá-
inn hefur náð. Þessi atriði falla
vel að „þroskasögunni” — ungur
maður hefur orðið sér úti um ein-
hvern „sinn” skilning á tilver-
unni, og telur sig hafa ráð á að
umgangast fullorðna og þeirra
hversdagslega amstur með yfir-
burðum fyrirlitningarinnar — um
leið og honum finnst ekki taka þvi
að segja þeim til syndanna, stæla
við þá.
i lausu lofti
En þegar menntaskólaklikan
kemur saman, þá er Snorri sem
annar maður sýknt og heilagt
messar hann gegn reglum þeim
sem þjóðfélagið þvingar upp á
hann og aðra, um vesældóm og
heilaþvott i skólanum, um kúgun
kerfisins og þar fram eftir götum
— og það er hann sem er látinn
eiga hugmyndina að þvi að stela
sprengiefninu. Hin taka mjög
undir þelta tal. Verður nú
vigorðaflaumurinn nokkuð til-
breytingarlaus og leiðigjarn til
lengdar. En vist á hann sér
nokkra stoð i veruleikanum. t tali
klikunnar blandast saman á
gamalkunnan hátt nokkurn
veginn skynsamleg hugljómun,
tengd við nýjan og „öðruvisi”
skilning á þjóðfélaginu, og yfir-
þyrmandi ást á sjálfvirkum
frösum, sem koma i staðinn fyrir
hugsun. (Til samanburðar visast
til siöasta þings menntaskóla-
nema.)
En það er margt sem vantar.
Þetta tal verður mjög almennt,
og tengist ekki að ráði við
persónuleg einkenni
Kópamarosa, sem höfundur er
reyndar mjög spar á. Það er helzt
Jóhann, sá sem mest er utangarðs
sem hann annast að þessu leyti.
Auk þess nær þetta lal aldrei i
umtalsvert samband við pólitisk-
an veruleika i landinu, við það
sem um er rætt, þrátt fyrir allt,
þegar menn hafa lokið sér af með
almennar messur gegn djöfuls
kerfinu. Það er auðvitað vel til, að
hávær pólitisk gagnrýni fari
saman við raunverulega afneitun
á pólitiskri starfsemi — en samt
er of langt gengið i þeim efnum.
Golt dæmi eru ummæli Snorra:
„enginn maður veit út af hverju
sú styrjöld (i Vietnam) er háð
fremur en aðrar styrjaldir”. Það
getur verið að höfundur vilji með
þessu sýna, hve heimskir þeir
menn séu sem stela dínamiti — en
hvað sem þvi liður, þá fer þessi
afneitun Snorra á möguleikum á
þvi að skilja heiminn illa saman
við þrumandi ræðu hans um
nauðsyn á að breyta honum. Og
fleiri dæmi mætti nefna i þá veru,
að lýsing unglinganna fer ekki út
fyrir nokkur almenn atriði sem
við blasa.
í Kópamaros sýnir Þráinn
Bertelsson að sumu leyti betur en
i fyrri bókum sinum, að hann
kann ýmislegt til verka i þvi að
smiða persónur, láta þær ræðast
við, veiða andrúmsloft á mann-
fundum. En um leið reynir hann
af hyggindum sem i koll koma, að
gera fleira i einu ,en við verður
ráðið. Afleiðingin verður sú, að
bæði verður þroskasaga ungs
manns endaslepp og úttektin á
þeim reiðu unglingum leysist upp
i miðju kafi.
Arni Bergmann.
„Gáttir allar —”
tslenzkir stúdentar minnt-
ust myndarlega fullveldisins
1. desember, helguðu daginn
baráttunni gegn hervaldi og-
auðvaldi og höguðu dagskrár-
atriðum svo, að einkar mál-
efnalega var á öllu tekiö með
hliðsjón af stöðu Islands i
heiminum nú um stundir.
Athygli vakti að þennan dag
sendu Asatrúarmenn frá sér
svohljóðandi hvatningu til
landslýðsins: „t tilefni af full-
veldisdegi tslendinga minnir
Ásatrúarfélagið á baráttu
liðins tima fyrir innlendri og
sjálfstæðri þjóðmenningu. Við
höfum varðveitt kjarna hins
norræna menningararfs, og
berum ábyrgð á framtið hans.
Félagið hvetur alla tslendinga
til fastari stefnu i þjóðernis-
málum og telur að slikri
stefnu verði bezt framgengt
með tilstyrk Ásatrúarinnar.
Hefjum til vegs fornan sið og
forn menningarverðmæti”. —
Segja má að hér sannist hið
fornkveðna: dregur hver dám
af sinum sessunaut. Það er
verðugt rannsóknarefni,
hvernig trúarsöfnuðir taka
yfirleitt á öllu þvi er varðar
þjóðmál. Hvatning Ásatrúar-
manna gæti eins vel hafa verið
samin á synodus, fyrir nú utan
það að innihald hvatningar-
innar er rembingur sem hver
einasti ómerkilegur pólitikus
gæti tekið sér i munn fyrir
hönd flokks sins, hver svo sem
sá flokkur væri. Ég býst við að
Ásatrúarmenn ræki misjafn-
lega vel sinar ritningar, eins
og titt er innan trúarbragð-
anna, en öllu dyggilegar gátu
þeir ekki farið að varúðarheil-
ræðum Hávamála: „Gáttir
allar — áður gangi fram — of
skyggnast skyli”.
Þorsteinn frá Hamri