Þjóðviljinn - 14.12.1972, Side 11

10 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN fimmtudagur 14. desember 1972
Fimmtudagur 14. desember 1972 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 11
RÉTTLÆTISTIMBRIÐ REISTÁ NÝ
Liigregluvörbur vií) fangelsiö þegar aftakan fór fram
Hætt viö
aö afnema
dauða-
refsingu
í Frakklandi
Aftaka dauðadæmdra
franskra afbrotam. Buffet
og BontempS/ sem leiddir
voru undir fallöxína i
dögun 29. nóvember, hefur
vakið mjög mikið umtal
bæði i Frakklandi sjálfu og
utan þess. Mál þeirra var
nefnilega orðið að próf-
máli. Enginn glæpamaður
hafði verið tekinn af lifi í
Frakklandi i þrjú ár, vegna
þess að Pompidou forseti,
sem talinn var persónulega
andvígur aftökum, hafði
náðað alla dauðadæmda
menn, og sagt var að hann
hefði heitið þvi, þegar hann
tók við völdum, að láta
ekki taka neinn mann af
lifi meðan hann væri for-
seti. En enginn dauða-
dómur hafði vakið almenn-
ingsathygli, og náöanirnar
ekki heldur. Þær höfðu þess
vegna ekki náð að skapa
fordæmi.
Allt öðru máli gegndi um
dauðadóminn yfir Buffet og Bon-
temps. Blaðaskrifin um mál
þeirra höfðu gert þaö að verkum,
að þeir voru orðnir að e.k. imynd
hinna fullkomnu og óforbetran-
legu glæpamanna i augum fólks,
og almenningur taldi að ætti
dauðarefsing yfirleitt nokkurn
rétt á sér, skyldi beita henni
gagnvart mönnum eins og þeim.
Með náðun þeirra hefði dauða-
refsing þvi i raun og veru verið
numin úr lögum i Frakklandi,
eftir slikt fordæmi hefði aldrei
verið hægt að rétta nokkurn
mann. Aftaka þeirra staðfesti það
hins vegar á ótviræðan hátt, að
dauðarefsing er þar enn við lýði.
Það eru þvi allar horfur á, að
Frakkar verði enn um hriö eina
þjóðin i Efnahagsbandalaginu,
sem telur það réttlæti að brytja
afbrotamenn sundur i vél, eða
„réttlætistimbrinu” eins og fall-
öxin er kölluð i frönsku lagamáli.
Það er kannski þeirra einakmál.
Hilt verður naumast talið franskt
innanrikismál, að sú þjóð, sem
vill verða forystuþjóð EBE , skipi
sér þannig ótvirætt i flokk með
Spáni Francos og Grikklandi her-
foringjanna, einu rikjum Evrópu
(ásamt austantjaldsrikjunum)
sem hafa dauðarefsingu enn i
lögum. Þess vegna er ekki
ástæðulaust að rifja upp i fáum
orðum aðdraganda aftökunnar
28. nóvember.
Buffet og Bontemps voru báðir
atvinnuglæpamenn, sem höfðu
langan afbrotaferil að baki, en
þrátt fyrir það voru þeir mjög
ólikir. Buffet var samvizkulaus
morðingi, sem fengið hafði þjálf-
un sina i útlendingaherdeildinni,
barizt i Indókina og Alsfr og siðan
hafið fjölbreyttan glæpaferil i
Frakklandi sjálfu viö heim-
komuna. Bontemps hafði lent i
kasti við lögregluna og farið i
fangelsi fyrir að stela sælgæti,
þegar hann var strákur, og siðan
hafði hann leiðzt út á glæpabraut,
en hann varö aldrei annað en
meðalskussi i þeirri atvinnm
grein, og þótt afbrot hans væru
mörg, voru þau yfirleitt smá i
sniðum. I júli 1971 kynntust þessir
tveir menn i fangelsinu i Clair-
vaux, þar sem Buffet var búinn
að fá húsaskjól til æviloka fyrir
morð, en Bontemps var að
afplána nokkurra ára fangelsis-
dóm fyrir þjófnaði og rán. Þeir
höfðu áætlanir um að flýja
saman, og tókst þeim einn dag að
loka sig inni i slysavarðstofu fan-
gelsisins með tvo gisla, hjúkr-
unarkonu og fangavörð. Þeir
hótuðu þvi að myrða gislana
báða, nema þeim væri gefinn
kostur á að sleppa burt. Yfir-
stjórn fangelsisins lét strax gera
árásá slysaverðstofuna, og fram-
kvæmdi Buffet þá hótunina, en
aldrei var sannað, að Bontemps
hefði tekið nokkurn þátt i þvi.
I réttarhöldunum, sem haldin
voru i sumar yfir þessum tveimur
mönnum, kom siðan ýmislegt
athyglisvert i ljós. Sálfræðingar
og læknar, sem störfuðu við fang-
elsið i Clairvaux, skýrðu m.a. frá
þvi að aðbúnaðurinn þar og
meðferðin á föngunum væri svo
fyrir neðan allar hellur, að undar-
legt væri að slikir atburðir hefðu
ekki gerzt fyrr. Svo komst það
einnig upp, að fyrimaður fang-
elsisiris hafði enga tilraun gert til
að semja við fangana og hafnað
öllum tilboðum um milligöngu.
Eina lausnin, sem honum datt i
hug, var að gera umsvifalaust
árás á slysavarðstofuna, ,,þvi að
þaö var eina leiðin til að bjarga
lifi gislanna” eins og hann lýsti
yfir. Loks var hegðun Buffet i
réttarhöldunum með þeim hætti,
að vafi gat leikið á þvi hvort hann
væri með réttu ráði. Það eitt var
augljóst, að hann gerði allt sem
hann gat til þess að vera dæmdur
til dauða og tekinn af lifi (hann
hafði m.a. i hótunum um að hefj-
ast aftur handa ef hann yrði náð-
aður), og lögfræðingar hans töl-
uðu um sjálfsmorðshvöt.
Bontemps reyndi hins vegar að
verja mál sitt sem bezt hann gat.
En þessi atriði vöktu þó tiltölu-
lega litla athygli og drukknuðu að
mestu i griðarlegri áróðursher-
ferð, sem hófst skömmu fyrir
réttarhöldin i ýmsum stærstu
fjölmiölum Frakklands og stefndi
aö þvi að sverta afbrotamennina
sem mest og nota mál þeirra sem
röksemd fyrir dauðarefsingu.
„Hver dirfist að mæla þessum
ófreskjum bót?” stóð t.d. flenni-
stóru letri á forsiðu útbreidds
dagblaðs.
Þessi áróðursherferð hélt
áfram með ýmsum hætti eftir að
réttarhöldunum var lokið.
Stéttarfélög fangavarða birtu illa
dulbúnar hótanir um að fanga-
verðirnir kynnu að gripa til sinna
eigin ráða ef Buffet og Bontemps
væru náðaðir, og útbreiddustu
dagblöðin birtu greinar um ágæti
og nauðsyn dauðarefsingar.
Hámark áróðursherferðarinnar
var svo skoðanakönnun, sem gerð
var og birt rétt fyrir aftökuna
(þ.e.a.s. um sama leyti og forset-
inn tók ákvörðun sina).
Samkvæmt henni voru 63 af
hundraði Frakka hlynntir dauða-
refsingu.
Við lestur þeirra spurninga,
sem lagðar voru fyrir menn i
skoðanakönnuninni, er erfitt að
verjast þeirri hugsun, að þær hafi
verið beinlinis orðaðar með það
markmið fyrir augum aö fá sem
hæsta hundraðstölu manna fylgj-
„Kéttlætistimbrið”
Lögfræðingar Bontemps morguninn sem aftakan fór fram
andi dauöarefsingu. Og á sama
hátt er erfitt að verjast þeirri
hugsun, að þessi áróðursherferð
fjölmiðlanna hafi á einhvern hátt
verið skipulögð i þvi skyni að
neyða Pompidou forseta til þess
að falla frá stefnu sinni og hverfa
aftur til hefðbundinna siða.
Svo virðist nefnilega sem tals-
verður hluti áhrifamanna i
Frakklandi (m.a. dómara, lög-
fræðinga og annarra embættis-
manna) sé fylgjandi dauðarefs-
ingu og beiti áhrifavaldi sinu
óspart gegn afnámi hennar. t
fljótu bragði er að visu erfitt að
sjá hvers vegna; öll rök sem
borin hafa verið fram með slikri
refsingu (sérstaklega sú kenning
að hún dragi úr afbrotum), voru
rækilega afsönnuð, þegar hún var
numin úr lögum i Englandi.
„Stafar þessi afstaða þá einungis
af fáfræði? Það er ekki eins vist.
Ýmsir lögfræðingar og hugsuðir,
sem tekið hafa til máls undan-
farna daga i Frakklandi til að
mótmæla aftökunum, hafa bent á
að þessi refsing hafi vissu hlut-
verki að gegna, þótt henni sé
mjög sjaldan beitt. Hún gefur
mönnum góða samvizku og
forðar þeim frá þvi að þurfa að
horfast i augu við ýmis önnur
vandamál, sem eru kannski
miklu alvarlegri: réttarfarið i
landinu og ástandið i fangelsis-
málum. Það skiptir nefnilega litlu
máli i augum margra, þótt
réttarfarið sé slæmt og farið sé
illa með fanga, meðan dauðarefs-
ing er enn i lögum: þá má alltaf
segja að fangarnir hafi ekki
undan neinu að kvarta, fyrst að
þeir hafi þó sloppið við dauða-
dóm. Fangarnir eiga að vera
ánægðir þvi að þeim var sýnd sú
mikla náð að drepa þá ekki.
Dauðarefsing er þannig hinn
mikli múr, sem forðar mönnum
frá þeim miklu óþægindum að
þurfa að hugsa vandamálin á
nýjan leik. En auk þess er einnig
talið, að ýmsir vilji hafa dauða-
refsingu i- bakhöndinni ef
„ástandið versnar i landinu.”
Pompidou lét undan skoðun
þessara manna. En flestir frétta-
skýrendur telja að kosningahorf-
urnar hafi verið þyngstar á met-
unum, þegar hann tók loka-
ákvörðun sina. I vor eiga að fara
fram þingkosningar i Frakklandi
eins og kunnugt er, og virðast
Gaullistar nú standa furðutæpt.
Bandalag kommunista og sósial-
ista hefur hins vegar fengið mik-
inn byr i seglin, Þessir frétta-
skýrendur telja þvi að Pompidou
hafi alls ekki viljað eiga á hættu
að tapa dýrmætum atkvæðum
með þvi að ganga i berhögg við
vilja 63 af hundraði landsmanna.
Það virðist jaðra við meiðyrði að
ætla nokkrum manni slikan hugs-
anagang, en hvernig sem það er,
hefur Pompidou tekið skýra
ákvörðun með þvi að stuðla að
sjálfsmorði Buffet og láta taka
Bontemps af lifi (þaö er i fyrsta
skipti i óratima, sem tekinn er af
lifi maður, sem ekki er morð-
ingi): engar umbætur i fangelsis-
málum, enga endurskoðun á
réttarfarinu, bara afskorin höfuð.
Þau frönsk blöð, sem túlka
skoðanir vinstri manna og
menntamanna, hafa gagnrýnt
þessa ákvörðun einróma, og talið
hana mikla afturför. Ýmis þýzk
blöð hafa einnig látið svo um
mælt, að Pompidou eigi nú öllu
minna tilkall en áður til þess að
vera talsmaður þess evrópska
húmanisma, sem hljóti að vera
grundvöllur allra evrópskar sam-
einingarhreyfingar. En þau
gleyma þvi að hingað til hafa
önnur öfl mátt sin meira i upp-
byggingu Efnahagsbandalagsins
en „evrópskur húmanismi”, og
það er ekki vist að hin skýra
ákvörðun Pompidous forseta og
það sem hún táknar sé i eins
miklu ósamræmi við þau.
emj.
Dagvistunarheimili
Myndin cr tckin i gær á dagvistunarheimili I Vesturbænum. — Mynd AK.
Nú liggur fyrir á Alþingi frum-
varp um þátttöku rikisins i
byggingu og rekstri dagvistunar-
heimila. Hér er um að ræða al-
gjöra stefnubreytingu i þessum
málum hér á landi. Af hálfu yfir-
valda hefur litil rækt verið lögð
við dagvistunarheimilin og þróun
þeirra verið hæg, bæði hvað
varðar fjölgun þeirra og rekstur.
Á siðustu árum hefur athygli
Imanna beinzt mjög að yngstu
börnunum (0-7 ára), og umræður
um dagvistunarstofnanir hafa
fengið nýjan blæ. Það verður æ
augljósara, að það umhverfi,
bæði utan húss og innan, sem
smábörnin alast upp i i borgun-
um, er siður en svo þroskavæn-
legt. Við höfum byggt mörg og
trausl ibúðarhús, malbikað götur
og keypt bila fyrir geysimikið fé.
En þessi hús eru ekki byggð með
þarfir smábarna fyrir augum.
Börnum er yfirleitt ekki ætlað
neitt sérstakt leikrými, og barna-
herbergin eru oftast minnstu her-
bergin i óbúðunum. Utan húss er
aðstaða barna til leikja og
annarra athafna sizt betri.
Skrautgarðarnir umhverfis húsin
eru sjaldnast hentug leiksvæði, og
utan þeirra tekur við malbik og
æðandi bilar.
Heimilin hafa gjörbreytzt. Nú
Ier aðeins eftir á heimilinu hin
svokallaða kjarnafjölskylda,
faðir, móðir og börn. Litlu börnin
umgangast litið annað fólk og
mótast þvi að mestu af einni
manneskju, móðurinni. Þau eru
einnig firrt tengslunum við at-
vinnulifið. Fyrir fáeinum áratug-
um ólust börn upp á íslandi, bæði
til sjávar og sveita, i beinni
snertingu við framleiðslustörfin,
fyrst sem áhorfendur og siðan
smám saman sem þátttakendur.
Við verðum að hafa þessa stað-
reynd i huga, þegar við ræðum
uppeldi smábarna. Umhverfið
veitir ekki lengur barninu skilyrði
til alhliða þroska. Aðstæður eru
gjörbreyttar, og það verður að
bæta börnunum upp, það sem frá
þeim hefur verið tekið. Það
verður þó ekki gert með þvi að
ætla móðurinni að vera ein heima
með börnunum allan daginn.
Opinberar skýrslur sýna þá
þróun á allra siðustu árum, að æ
fleiri giftar konur leita út á vinnu-
markaðinn.
Umræður hér á landi um dag-
vistunarheim ili hafa oft
einkennzt af tilfinningasemi,
fáfræði og ihaldssemi. „Það er
óhollt fyrir börn að vera allan
daginn á stofnun”, heyrist oft.
Samt vita allir, að það er stór
hópur barna, sem verður að vera
á dagheimilum 7-8 klukkustundir
á dag, af þvi að þau eru svo
ólánsöm að eiga aðeins annað
foreldrið að. Þessi staðreynd ætti
reyndar að vera nægileg ástæða
til þess að lögð sé miklu meiri
rækt við dagvistunarheimilin en
gert er. En það heyrist ekkert um
óhollustu dagheimila, þegar um
þessi börn er að ræða. Aðrar
lausnir fyrir einstæða foreldra
eru þó vel hugsanlegar og tiðkast
meira að segja i öðrum löndum.
Að minu viti eru svona full-
yrðingar gripnar úr lausu lofti, og
ég held, að fólk gefi sér oft
rangar forsendur i þessu efni.
Það er auðvitað hugsanlegt, að
barn geti haft illt af að dveljast
allan daginn á dagvistunar-
heimili. Börn eru mjög misjöfn að
upplagi. En það ætti tæplega að
geta gerzl, ef dagvistunar-
heimilið er nægilega golt og sam-
vinna milli foreldra og fóstranna
náin. Það er lika hugsanlegt og
reyndar bláköld staðreynd, að
sum börn hafa illl af að dveljast á
heimili foreldra sinna og hefðu
gott af að vera á dagvistunar-
heimili eða skóladagheimili. 1
þessu sambandi dettur mér i hug
setning, sem ég sá i dagblaði i
haust, höfð eftir afbrotapilli:
„Pabbi hafði aldrei tima til að
tala við mig fyrr en ég var orðinn
afbrotapiltur, þá hafði hann allt i
einu nógan tima.” I þessum
ummælum piltsins felst ein alvar-
legasta meinsemdin i islenzku
þjóðfélagi, sem kemur ekki hvað
sizt niður á börnum. Á ég hér við
hinn óhóflega langa vinnulima.
Flestir feður koma ekki heim úr
vinnunni fyrr en klukkan 7-8 á
kvöldin, um það bil sem minnstu
börnin eru að fara I háttinn.
Hve lengi barn dvelst á dag-
vistunarheimili verður að -fara
eftir aðstæðum. Á norræna
fóstrumótinu, sem haldið var hér
i sumar, var lögð sérstök áherzla
á það i ályktuninni, sem þingið
sendi frá sér til fjölmiðla, að dag-
vistunarheim ili hefði sama
uppeldislegt gildi, hvort sem það
væri opið hálfan daginn eða allan
daginn.
Dagvístunarheimili geta, ef
þau eru vel rekin, veitt heimilum
mikilsverða aðstoð við uppeldi
barna. Þar eru þeim búin þroska-
skilyrði, sem nútima borgar-
heimili getur ekki veitt. Á dag-
vistunarheimilum eflist félags-
þroski barna i samvistum við
önnur börn og fullorðna. Þar hafa
þau leikrými úti og inni,
þroskandi leikföng og sér-
menntað fólk til að leiðbeina þeim
á jákvæðan hátt. Þau fara i
skoðunarferðir um borgina, á
söfn, vinnustaði o.s.frv. öll starf-
semin á dagvistunarheimilum
miðar að þvi að þroska og örva
börnin, auk þess sem skapandi
leikir og föndur hafa ómetanlegt
geðverndargildi.
Með frumvarpi rikisstjórnar-
innar er stefnt að markvissri
Guðrún Friðgeirsdótt
ir menntaskólakennari
er einnig fóstra að
mennt og starfaði um
árabil á barnaheimilum
i Danmörku. Hún hefur
ihugað dagvistunarmál
barna mjög mikið og
gert sér far um að fylgj-
ast vel með á þvi sviði,
bæði hér á íslandi og
með nýjungum og til-
raunum erlendis. Á
fundi Rauðsokka i Nor-
ræna húsinu nýlega reif-
aði Guðrún þessi mál i
tilefni þingfrumvarps
um þátttöku rikisins i
byggingu og rekstri dag-
vistunarstofnana. 1 ljósi
nýjustu umræðna á
þessu sviði á þingi, þ.e.
um fóstruskólann m.a.
hefur Guðrún skrifað
eftirfarandi grein fyrir
Þjóðviljann.
þróun dagvistunarheimila. Það
er þvi alger nauðsyn, að rikið taki
þált i rekstrarkostnaði og að öll
dagvistunarheimili heyri undir
sömu yfirstjórn svo að hægt sé að
gera sömu kröl'ur um starfsemi
og rekstur til allra þessara
heimila ilandinu, annars er hætta
á að þau nái ekki tilgangi sinum.
Það gefur auga leið, að gjöld
foreldra mega ekki verða hærri
en um 30% af kostnaðinum,
annars koma dagvistunar-
heimilin ekki i reynd til að veita
öllum börnum jafnan aðgang, en
eitt meginhlutverk þeirra er ein-
mitt að jafna uppeldisaðstööu
barna áður en hin hefðbundna
skólaganga hel'st.
Lita ber á dagvistunarheimilin
sem fyrsta skrefið i skólagöngu
barnsins og i öllum grannlöndum
okkar miðast stefna þessara
mála við það. Alls staðar á
Norðurlöndum, nema hér á landi,
er kennsla 6 ára barna i höndum
l'óstra. Hvers vegna höfum við
þessa sérstöðu?
Á alþingi er nú til umræðu
frumvarp til laga um breytingu á
Fóstruskólanum. Frumvarpiö
gerir ráð fyrir, að fóstrumenntun
verði þriggja ára nám og inntöku- fj
skilyrði stúdentspróf, landspróf
eða gagnfræðapróf með tveggja jj-.
ára I ramhaldsnámi. Undan-g
tekningar má þó gera frá þessum
inntökuskilyrðum.
Hinar furðulegustu hugmyndir
hafa skotið upp kollinum i þessum
umræðum. Ein þeirra er sú, að
fóstruskólinn skuli hafa einhvers-
konar námskeið fyrir stúlkur, —
sem geti orðið aðstoðarstúlkur
fóstranna á dagvistunarheimil-
unum. Mér skilst, að hér séu höfð
i huga til samanburðar störf á
sjúkrahúsum. unnin af sjúkralið-
um.
Þessar hugmyndir sýna algj. :
skilningsleysi og þekkingarleysi á
slarfsemi og tilgangi dag-
vistunarheimila. Ef slikar hug-
myndir kæmu til framkvæmda
myndi fóstruskorturinn verða
jafnmikill, en skapast myndi enn
einn láglaunahópur kvenna.
Til þess aö fá nægilega margar
vel menntaðar fóstrur verða
fóstrunemar að geta fengið
námslán yfir námstimann,
mannsæmandi laun að námstima
loknum og möguleika til fram-
haldsnáms eftir að hafa verið i
starfi nokkur ár.
Það er löngu fullsannað, að
fyrstu #iárin eru mikilvægust i
uppeldinu og til lengdar borgar
það sig ekki fyrir samfélagið að
spara góðan aðbúnað fyrir yngstu
þegna þess. Sú fjárfesting mun
gefa góðan arð.