Þjóðviljinn - 27.01.1973, Blaðsíða 7

Laugardagur 27. janúar 1973 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 7
HÉR ERU
ENGIR
INDJANAR
EFTIR JUNE LEIVAS
svo að þú ert að lítast um
í stjórnskipuðum Indjánabyggðum
dýrmæt myndavél þín
hangir þér um háls
og bálreið hádegissólin
slær út svita á enni þínu
sem þú hefir strokið miljón sínnum
með vasaklút merktum upphafsstöfum
á rykugum framkvæmdarstjórnarfundum
þú hélzt þú mundir sleppa frá því öllu
og sjá Indjána
lifa þægindalifi
en þú mætir þeim
sem vilja ekki sitja fyrir
í hungri vonleysi og sorg
þeir eru þreyttir og daprir
hjálparvana og sljóir —
hér eru engir indjánar
þeir eru aðeins tortryggnar sálir
sem núa baki við
hagnýtingu myndavélar þinnar
og farðu þá með hana aftur
til fundarherbergis framkvæmdastjórnar
og taktu mynd af því
þegar örlög þeirra
eru ráðin.
þú gengur inn í fundarherbergi
ættf lokkaráðanna
og stendur á plussteppunum
umkringdur foringjum Indjánabyggða
í jakkafötum og með bindi
_[a þér tra aætlurú
i á'ð þvi að draga úr
idj^Öábyggð
' :teikni/igar
af .y
vni up|
3a se/n þið
íleií
sem við óttumst í borgunum
mun heimta sinn skatt þegar þar að kemur
og allt er það í nafni framfaranna...
þarna eru engir Indjánar
þeir eru aðeins brúður
sem dingla i draumum
um velgengni og hamingju
sem þið hafið fest þá við
menningarmiðstöð Indjána
i háskóla fylkisins
vísar þér að heimildum og efni
i ársritgerð þína
og leiðir þig á fund indjánastúdents
sem þekkir allt frá fyrstu hendi
síðhærður situr hann bak við skrifborðið
í perlum og mokkasínum
og talar um hve gott var að lifa
áður en þið hvítir menn komuð
og hvernig hann ætlar að snúa
þangaðaftur
hann trúir á hefðina
sitjandi undir plakötum
af leiðtogum Indjána
augu Geronimos
Ijúga ekki að þér
og þú heldur að þetta sé
einmitt það sem þú varst aðleitaað...
en þarna situr ekki indjáni
þetta er bara draumóramaður
eindreginn í leit sinni
að einhverju til að trúa á
i trú á að gærdagurinn
komi aftur til hans.
þú gengur inn í mitt hús
þar sem Angela Davis horfir
á þig ofan af vegg
og plakötin æpa
vígorð byltingarinnar
sem slá fastar en mín orð
og ,,'lifi kynþátturinn" segir þér
að bJóð mitt er blandað
ég Sjt með krosslagða fætur
’á.gðlfinu
i£ð. bók eftir Malcolm X
gi þinn á Indjánum segir þér
-það er engan Indjána hér að finna
éreru engin Indjánaplaköt
óg ég sé þig gegnum
litil ferhyrnd gleraugu
og augu mín endurspegla hugsanir þínar
hér eru engir Indjánar
hér er bara ég
en ef þú skilur eftir firringu þína
þjóðernishyggju og kynþáttarvitund
mun ég leiða þig
upp til fjalla
til ómerktra grafreita timans
handan við blaðsíður sögubókar
utan fortiðarinnar
og eftir að þú hefur séð allt þetta
reyndu ef þú getur
að horfast í augu við mig
og seg ja mér að t
hér sé enga Indjána að finna.
Frelsi mannsins
og kassar Skinners
SKINNER HEITIR banda-
riskur sálfræðingur, frægur
fyrir rannsóknir sinar á atferli
manna og dýra. Sumir kalla
hann áhrifamesta sálfræðing
samtimans. En það er tiltölu-
lega stutt siðan að frægð hans
flaug langt út fyrir hóp starfs-
bræðra hans. Þar um hefur
mest áhrif bók Skinners
„Handan við frelsi og virðu-
leika”. í henni gerir sálfræð-
ingurinn grein fyrir þeirri
kenningu sinni, að nú sé svo
komið, að mannfólkið hafi
ekki lengur ráð á frelsi. I stað
þess verði að koma eftirlit
með manneskjunni, skipulögö
mótun hegðunar hennar.
Fyrir nokkrum árum hefðu
viðbrögðin orðið þau, að hér
væri undir yfirskini visinda
verið að lauma kommúnisma
inn i bandariskt þjóðfélag,
grafa undan því, gera alla eins
og Stóri bróðir vill. Nú ber
hins vegar svo við, að Skinner
er popmenntamaöur vertiðar-
innar, og það er farið mjög lof-
samlegum orðum um hann i
málgögnum hægrisinna þeirra
sem hæst hafa um „law and
order” — lög og reglu — og
eiga sér Agnew varaforseta að
andlegum föður.
SKINNER BYGGIR á þvi, að
maðurinn sé ekki annað en
knippi hegðunarmynstra, að
það sé hægt að spá i og stjórna
viðbrögðum hans við heim-
inum, eins og eins konar vél-
mennis. En dæmigerð hegðun
mannsins er — eins og hegðun
annarra dýrategunda — rugl-
ingsleg I reynd og full af
þverstæðum, vegna þess að
hún er mótuð af of marg-
breytilegri og ruglandi
reynslu. Þvi er sá einn kostur,
segir Skinner, ef menn vilja
komast hjá stjórnleysi i fram-
tiðinni, að breyta heiminum i
sálfræðilega tilraunastofu,
þar sem með „hegðunar-
tækni” er mótuð hin æskilega
breytni manna.
Skinner segir að þetta sé
hægt og vitnar til langvarandi
rannsókna sinna á rottum og
öðrum kvikindum. Hann er
ekki sérlega hrifinn af refs-
ingum, segir að þær kenni
fyrst og fremst að komast hjá
straffi. Hins vegar sé þræl-
skipulagt verðlaunakerfi hin
virkasta aðferð til að kenna
æskilega hegðun. Tilraunir i
þessa átt fara fram úr svo-
nefndum Skinnerkössum, lok-
uðum hólfum þannig út-
búnum, aö dýrin i þeim fái
matarskammt að launum
fyrir hverja rétta breytni eða
framfarir.
Skinner tekur reyndar fram,
að „manneskjur eru ekki dýr”
— engu að siður hefur hann
búið Skinnerkassa fyrir
mannabörn.og eru nú um 1000
i notkun. Sumt af fræðum
sinum hefur hann hagnýtt til
að búa til ýmis kennslutæki,
sem hafa hlotið útbreiðslu. En
er hann þegar árið 1948 skrif-
aði staðleysuskáldsöguna
Walden Two um sælulif
kommúnu, þar sem menn lifa i
friði og sæld vegna strangs
sjálfsaga, hlaut hún slæmar
móttökur og gleymdist fljótt.
Aftur á móti er hún nú tizku-
bók i Bandarikjunum, seld i
fyrra I miljón eintaka.
SKINNER TELUR, að sælu-
rikið geti komið þegar menn
sættast á að ljúka þvi skeiöi i
þróun sinni sem kenna mætti
við viljafrelsi. Hann segir aö
frelsi viljans hafi haft sinu
hlutverki að gegna meöan
maöurinn þurfti aö berjast við
kúgun harðstjóra, en nú sé þvi
lokið. Þvi I iðnaðarsamfélagi
samtimans getur einmitt
þetta frelsi i mynd hinnar
óheftu einstaklingshyggju af
sér þverstæður og órétt:
stórhættulega offjölgun, eyði-
leggingu umhverfis og arðrán
á þeím sem minni máttar eru.
Skinner segir, að menn séu
hvort sem er ófærir um að
stjórna hegðun sinni með
frjálsum vilja. „Við erum
hvort sem er undir eftirliti —
foreldra, kennara, auglýs-
enda, og stjórnvalda — en
eftirlit þetta er mjög handa-
hófslegt”. Þess vegna telur
hegðunartæknifræðingurinn,
að það sé engin sérstök áhætta
I þvi fólgin að menn i framtið-
inni beygi sig undir alræði við-
tækrar stjórnunar og eftirlits
af hálfu samfélagsins.
VINSÆLDIR slikra kenninga
nú um stundir i sjálfu höfuö-
vigi einstaklingshyggjunnar
eru um margt skiljanlegar.
Þær eru tengdar öryggisleysi
og ótta stórborganna, hræðslu
við offjölgun, ótta við að
umhverfið deyi og margt
fleira. I raun réttri er hér
verið að fitja enn einu sinni
upp á ýmsu, sem hefur verið á
dagskrá allt frá vinstri til
hægri i óratima: hve langt á
að ganga i þvi að „skipu-
leggja” lif hvers einstaklings.
Fyrir rúmri öld réöist Dosto-
éfski heiftarlega á sósialista
sins tima, sakandi þá um að
vilja búa til litlaust, ópersónu-
legt og steingelt sæluriki. En
sjálfur fylltist hann þeirri
laugardags
pösðffl
skelfingu þegar hann kafaði
niður i lygilegt hyldýpi mann-
lifs, að hann stundi upp:
Manneskjan er of rúmgóð. Ég
mundi þrengja hana.
Auðvitaö er margt til i kenn-
ingum þeim sem Skinner
boðar. Að sjálfsögðu eru menn
i reynd ekki eins frjálsir og
þeir telja sér trú um, eins og
allir vita sem hnusað hafa af
þvi hvernig skoðanir verða til.
Auðvitað er þaö ljóst, að menn
geta ekki endalaust leyft sér
það „frelsi” að nauðga náttúr-
unni eins og þeim sýnist. En
við þessu eru til önnur svör en
kassar Skinners. Bölvun
þeirrar einstaklingshyggju,
sem Skinner hamast gegn, er
að mjög verulegu leyti tengd
einkaeignarrétti á landi, auð-
lindum og framleiðslu. Afnám
hans er i sjálfu sér stórt skref
til verndar umhverfis. Og það
er með öllu óþarft að tengja
eignarrétt þennan við frelsið
göfuga, þvi hann táknar i
reynd ófrelsi fyrir aðra. Ef
peningamenn hafa frelsi til að
kaupa stað eins og Þingvelli,
þá þýðir það að við hinir erum
á þeim stað ófrjálsir menn.
Frh. á bls. 15