Þjóðviljinn - 24.03.1973, Page 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 24. marz 1973
Laugardagur 24. marz 1973
Klaus Rifbjerg: drekkum vift allir einum of mikift?
Einn sit ég yfir drykkju . . .
Sá afkastamikli þúsund-
þjalasmiður í ritmennsku,
Klaus Rifbjerg, skemmtir
sér við að f jalla um brenni-
vín og drykkjusiði í eftir-
farandi grein.
Hann minnir á það, að
landar hans, Danir, hafa nú
stungið af frændur sína,
Norðmenn og Svía, í
drykkjuskap á hverf rautt
nef. En það merkilega er,
að enginn kannast við að
taka þátt í að tortima þeim
hafsjó af áfengi, sem á ári
hverju streymir niður
danskar kverkar.
Það erekki ég sem drekk,
segja menn. Og ekki þá
konan mín heldur.
Og það er meira að segja
feluleikur með drykkju-
skap í sjálfu málinu: menn
fá séreinn lítinn, menn eru
hífaðir, dálítið svona hátt
uppi. Ekki fullir. Það er
bara slys.
Utan um þetta fléttar
Rifbjerg hugleiðingar um
drykkfelld skáld, endur-
minningar um eigin frum-
raunir í áfengismáíum,
sem og um sígarettunnar
heillandi umbúðir, fegurð
flasknanna og bölvun
timburmanna.
Ný vandamál sækja að okkur i
takt við aukna velmegun. Nú um
stundir velta fleiri „venjulegar"
manneskjur þvi fyrir sér en áður,
hvort þeir séu að verða
alkóhólistar. Eða hvort þeir séu
það kannski þegar.
1 bókinni Games People Play
talar Eric Berne um Martini- eða
kokkteilleikinn. Hann er fólginn i
heilmiklu helgisiðahaldi í kring-
um selskabsdrykkju, og menn
ganga i gegnum mismunandi stig
af skrumi. áhyggjum,
örvæntingu, kátinu, móðursýki og
hugarflugi þegar menn tala um
sérkenni timburmanna sinna, um
það magn af gini sem menn
lauma i sinn kokkteii og um ónýta
lifur sem yfirvofandi banamein.
Ellefu sjússar
eða sex
Það er alltaf eitthvað heillandi
syndsamlegt við glasið, og eitt-
hvað hættulegt. Til eru ýmsar
skilgreiningar á áfengissýki og
verða menn ekki á eitt sáttir i
þeim efnum. Ég spurði einu sinni
tryggingasala, sem var snyrti-
lega rauðvfnslegur á hörund. Tja,
sagði hann.engin hætta er á ferð-
um á meðan maður fer ekki yfir
ellefu sjússa á dag. Þetta fannst
mér heldur mikið. En kannski var
þetta hans skammtur.
Aðrir halda þvi fram að sex
sjússar séu nokkurnvegin það
sem menn þola, ef þeir drekka
þetta magn á.hverjum degi árum
saman. Lika er til félagslegur
mælikvarði: Sá sem ekki getur
sinnt sinu starfi er fylliraftur.
M.ö.o. ef maður getur ekki séð
fjölskyldu sinni farboöa, haldið
starfi osfrv. En landamærin eru
mjög fljótandi — eins og áfengið.
— Guð, sagði dama ein við mig
i partýi þegar við vorum i sam-
kvæmisleik Bernes án þess að
vita af þvi. Ellefu sjússar, það er
firnamikið. Ég glápti á hana.
Þetta var við hádegisverðarborð
og við vorum i rauðvininu. Fyrir
mat höfðum við fengið ágætar
blöndur úr vizkýi,gini og pernod.
Ef magnið hefði verið reiknað i
veitingahúsaskammta ( 2 senti-
litrar), þá vorum við nú þegar
búin að fá sex eða átta, og
kannski tiu, áður en samkvæminu
lauk. Og þetta var ekki drykkju-
samkoma, þetta var „fint sam-
kvæmi.
Við héldum leiknum áfram, og
hún staðhæfði að allavega næði
hún aldrei sex sjússum á venju-
legum degi. Hvað drakk hún? Jú,
hún fékk sér drykk fyrir mat til að
slappa af. Einn? Kannski hálfan
annan eða tvo — ef of mikið var
eftir i kokkteilhristinum. Og svo-
sem eins og tvö vinglös með
matnum. En aldrei meira.
Reiknað i sjússum hefur þessi
dama þar með fengið sér sex eða
fleiri. Og hún er mjög hófsöm og
greind kona, og getur fyllilega
passað bæði vinnu sina og eigin-
mann og er aldrei full.
Að halda uppi
hagskýrslum
Ef menn lesa hagskýrslur sjá
þeir, að oftast liða mánuðir á
milli þess að menn fá sér neðan i
þvi. Nokkrir fá sér bjór, en ekki
svo margir. Við eigum semsagt
að gera ráð fyrir þvi, að öll þau
kynsturaf áfengi sem árlega fara
niður danskar kverkar séu aðal-
lega drukkin af vissum sam-
félagshópum. Og á þessa hópa
verðum við að lita sem
alkóhólista. i hinum heiftúðugu
herferðum gegn sigarettunni
hverfur þessi sjúklingahópur i
skuggann. Eða kannski þeir,sem
drekka, mæti meira umburðar-
lyndi. Það er vist ekki talið við-
eigandi að menn mæti ölvaðir á
kontórnum, eða þá það sé „Iykt"
af þeim. Samt er það óhugsandi
að drykkja sé takmörkuð við
samkvæmislifiðog á fleiri stöðum
til að ná skráðri neyzlu á hag-
skýrslum.
Auðvitað er drukkið annars-
staðar og auðvitað mæta margir
menn bæði með lykt og i kippnum
og stundum með djöfuls látum til
vinnu, án þess að menn kippi sér
að ráði upp við það. Ég vil ekki
stilla út neinum sérstökum hópi i
þessu sambandi, en bæði lista-
menn og blaðamenn, sem ég
þekki nokkuð til, fá sér oft tár við
þorstanum i friði og spekt. Og ef
maður vil! þefa upp einstakan
syndara á ritstjórnarskrifstofu til
dæmis, þá mun frá flestum borð-
um berast lifleg angan af
blönduðum ávöxtum — allt frá
alþýðlegu öli, til portvinsins
dumbrauða og reykmettaðs
viskis.
Fallstykki
andans
Við skulum segja eins og er: við
drekkum vist öll heldur meira en
víð ættum að gera. En þar eð
þessi grein er ekki i siðvæðingar-
stil, þá skulum við ekki skæla út
af þvi, heldur einbeina huganum
kannski að meiriháttar fall-
stykkjum andans, sem einnig
voru drykkjumenn stifir. Sál-
fræðingur einn tilkynnti mér ekki
alls fyrir löngu, og var nokkuð svo
hróðugur, að meiriháttar rit-
höfundar okkar tima hefðu i
óvenjurikum mæli verið drykkju-
menn — þar á meðal nokkur
Nóbelsskáld. Hér eru nöfnin:
Ernest Hemingway, F. Scott
Fitzgerald, Sinclair Lewis,
William Faulkner og Eugene
O’Neill.
Spurningin er sú, hvað maður á
að gera við svona tilkynningu
Auðvelt væri að bæta við heilli röð
af norrænum listamönnum, allt
frá Strindberg til Nils Petersens,
frá Sophus Claussen til Hjalmars
Söderbergs og Aksels Sandemose
og Pentti Saarikoskis. En er hægt
að draga nokkra niðurstöðu af
þessari staðhæfingu?
Heimildir segja að það hafi ekki
verið undarlegt þótt mennirnir
drykkju. Rithöfundar eru við-
kvæmir og eiga erfitt með að laga
sig að venjulegum lifnaðarhátt-
um. Þeir hafa oft þörf fyrir þá út-
vikkun hugmyndaflugsins
(vikkun meðvitundarinnar heitir
það þegar talað er um önnur
„efni”) sem áfengi getur miðlað.
Þvi að þeir eru alltaf að starfi,
þeir fá ekki „fri” eins og aðrir
menn þegar þeir leggja frá sér
penna eða loka ritvélinni.
En fær þessi útskýring staðizt,
og er hún nægileg? Ég las fyrir
skemmstu „Og sólin kemur upp"
Heimingways og mig undraði
hvilik kynstur Jake Barnes gat
látið i sig, þessi blaðamaður sem
þar er aðalpersóna. Að visu er
hann særður þvi sári, að hann
verður að halda þvi niðri með
„deyfandi” meðulum, en þegar
hann étur úti með sinni heitt-
elskuðu Lady Brett drekkur hann
ekki aðeins eina flösku af rauð-
vini heldur tvær, þrjár eða fjórar
auk alls annars, svo enda þótt
hann hefði „getað” þegar þau
koma i rúmið þá gæti hann ekkert
hvort sem væri. Litil blaðra getur
undrazt það,*að hann ekki pissaði
i buxurnar, en hinn rómantiski
realismi kærir sig kollóttann um
þau tæknilegu smáatriði. Ævi-
söguritari Hemingways,
Hotchner, lýsir þvi og innvirðu-
lega, hvernig hann á fyrsta fundi
þeirra sá skáldið hesthúsa átta
svokallaða Papa Dobles, tvöfalda
rommkokkteila, án þess að það
hefði sýnileg áhrif á hann.
Neytandann meina ég.
List og áfengi
Manni getur dottið i hug, að það
séu ekki listamennirnir sem eitt-
hvað er bogið við heldur listin.
Enn er haldið áfram að skrifa
þetta á reikning einhverskonar
ósigurs. Máske er þetta minna
atriði nú en áður, en ef maður
litur á listann yfir rithöfundana
drykkfelldu, þá finnum við ekki
meðal þeirra bjartsýnismenn.
Lifssýn þeirra var harmsöguleg
eins og ævi þeirra. Þegar þeir
stundum sköpuðu eitthvað
lifgefandi, jafnvel bjartsýnislegt,
þá var það ekki i krafti bölsýni
þeirra, heldur vegna þess að þeir
unnu bug á henni með þvi að
skrifa — og drekka.
Við þetta má þvi bæta, að þessir
menn voru ekki púritanar. Þrátt
fyrir heimspekilega bölsýni og
nihilisk einkenni i viðhorfum
þeirra höfnuðu þeir ekki gæðum
heimsins. Þeir hefndu sin á
vikjandi veruleikatilfinningu með
þvi að éta og drekka i sig per-
sónuleika.
Menn geta haft mikla eða litla
drykkju hver öðrum til álösunar.
Johannes V. Jensen kallaði
Sophus Clausen „þann raka
Lálending” — hinsvegar er hjá
Hemingway alltaf verið að gera
gys að mönnum sem „halda ekki
sinu sprútti”. Helzt á maður að
geta drukkið einhver ósköp án
þess að þaðsjáist, og maður getur
þá spurt: til hvers er þá verið að
drekka yfir höfuð?
Svipað gerist i daglegri sambúð
manna. Hinn klassiski Jeppi á
Fjalli er engin fyrirmyndarper-
sóna. Þegar hann veltist um full-
ur vekur hann hlátur og
meðaumkun, máske einnig fyrir-
litningu. Fullur maður úti á götu
er aumkunarverður. Hinsvegar
dást menn að herramanni i kjól
og hvitu, kátum eins og tungl i
fyllingu, þvi það er eitthvað fint
aö vera hifaður, það er jafnvel
stöðutákn.
Flaskan friða
Efnið er skelfilega umsvifa-
mikið, þvi allir sturtum við hinu
og þessu i okkur, hvað sem hag-
skýrslur segja. Þegar ég var
ungur tók ég þátt i að eyðileggja
mikinn hluta af heilli ibúð vegna
innibyrgðar löngunar til að verða
fullorðinn og gera það sama og
fullorðnir. Við brutum upp bar-
skápinn og þegar þeir fullorðnu
komu heim seinna þurfti að kalla
á næturlækni og það var pumpað
upp úr okkur og okkur gefnar
sprautur. Við reyndum að
sprengja okkur út úr þvi borgara-
lega fargi sem á okkur hvildi með
þeim aðferðum sem borgararnir
létta sjálfir á þvi öðru hverju. Að-
ferðin var hrikaleg, áhrifin stutt,
en ógleymanleg. Einn af okkur
var rétt dauður — það var einmitt
hann sem mest var pindur heima
fyrir. Siðan erum við allir orðnir
framlenging af þvi sem Sviar
kalla „groggkynslóðin”. Það er
sama hve mörg hlöss af hassi
okkur eru boðin — við þessir
fertugu bregðum ekki hollustu við
fallegt gler með miða á.
Flöskurnar og miðarnir eru
partur af útskýringu á þvi, hvers
vegna menn elska áfengi jafn
heitt og raun ber vitni. Vinflöskur
eru snilldarverk mannsandans.
Menn þurfa ekki að vera löngu
hættir að skriða er þeir laðast að
útliti þeirra og formi. Sumar
flöskur eru gagnsæjar og má i
gegnum glerið lfta tæra eða lit-
prúða vökva, aðrar eru litaðar og
dularfullar þegar við lyftum þeim
upp i ljósið, sumar eru mjóar, en
aðrar feitar og axlabreiðar, og
hugsið ykkur bara
Dimple-flöskuna með spékoppa á
öllum hliðum. Jafnvel þótt menn
aldrei fengju smekk fyrir inni-
haldinu, þá væri þeim næstum þvi
nóg að raða þessari dýrð allri i
kringum.sig. En það gerist ekki:
manneskjan yfirbugar altént
andúð sina I þessum efnum, og
þegar tappinn er i alvöru upp
tekinn, þá er vegurinn til baka
þröngur og torveldur.
Beiskur ertu
Frá laumudrykkju æskunnar
man ég vel hve hábölvað áfengi
eiginlega var á bragðið. Það gat
gengið að hnusa af einhverju
sætu, en styngi maður tungunni i
glas þar sem brennivin hafði
verið, þá fór um mann stór
hryllingur. Þegar ég var átján
ára fannst mér enn fúll reykjar-
þefur af viskii. Eins var það með
sigaretturnar — þær voru hreint
enginn bragðbætir. En um það
gilti Hið sama og flöskurnar: hið
yrta útlit, hönnunin, var ekki
siður freistandi en innihaldið.
Þegar ég ýtti úr vör var það
með egypzkar sigarettur, sem
voru vinsælli og „finni” en
blandaðar.Þarna var Theofani og
Melachrino og Prince of Egypt —
og flestum fannst þeir væru á
flakki um fögur riki Austurlanda.
En maður þarf ekki að ganga svo
langt: það eitt gerði sigarettur
aðlaðandi að þær lágu i pappa-
kössum, vafðar silfurpappir og
silkipappir. Já, það er ekki vafi á
þvi að kynni af sigarettum eru
tengd kynlffi, ekki aðeins vegna
þess að menn „kyssa” þær þegar
þeir reykja, heldur og vegna þess
að af þeim er ilmur af svefnsal,
silkisokkum, löngum fingrum og
rauðum nöglum, einhverskonar
frelsun og endurlausn. Þetta er
karlkynsathugasemd að sjálf-
sögðu, og nú tek ég eftir þvi hve
furðú mikið af fortiðinni er geymt
i sigarettuminningum minum..
Nú haldið þið sjálfsagt að ég sé
fullur, en þar verð ég að valda
ykkur vonbrigðum. Ég er i hópi
þeirra ógæfusömu (eða gæfu-
sömu) manna sem alls ekki getur
sett tvö orð i samhengi eftir að
hafa fengið sér „eitthvað
hressandi”. Margir hafa notað
áfengi til að koma sér af stað —
áðurnefndir Fitzgerald, Nils
Petersen, Strindberg — en ég get
það ekki. Ég reyndi einu sinni
ölvaður að skrifa leikdóm. Ég
skrifaði i grið og erg, en þegar ég
tók blaðið úr vélinni stóð þar ekki
annað en xv32-%SJFAOKSEOG
LJSHIRNÚ Ég hélt sjálfur að ég
væri mjög innblásinn, en það
fannst þeim brautum, sem áttu að
skila áfram innblæstrinum, ber-
sýnilega ekki. Ég get huggað þá,
sem sjálfsagt hafa áhyggjur af
þessu máli, með þvi, að þessi
leikdómur átti ekki að fara i
næsta morgunblað, ég hafði tima
til að skrifa annan edrú. Mér
fannst hann ekki nærri þvi eins
innblásinn.
Timburmenn
Og þá erum við komnir að tim-
burmönnunum, en án þeirra er
ekki hægt að skrifa um áfengi.
Ekki vegna þess að maður þurfi
timburmenn til að skrifa — að þvi
er mig varðar er það jafnslæmt
og að reyna að skrifa ölvaður —
heldur vegna þess að þetta er
náttúruleg afleiðing af drykkju.
Strindberg talar i sambandi við
„daginn eftir” um sitt „fagra
samvizkubit” og „endurleysandi
tilfinningu sektar og iðrunar” og
hann „nýtur þjáningar likamans
meðan sálin svifur um eins og
reykur”.
Þetta er faliega sagt, en ekki
liður öllum eins. Sjálfur viður-
kenni ég langvinnan sálartitring
á bak ölvun. En maður er ekki
alltaf jafnheppinn. Til eru einnig
þeir eitruðu timburmenn þegar
helmingur höfuðsins er eins og
járnfell, sem stöðugt er sprengt i
sundur, og hjartað hagar sér eins
og aðskotahlutur sem helzt vill
forða sér. Ótti biður einnig þeirra,
sem sleppa framan af sér
beizlinu, og eigi ég að vera hrein-
skilinn, þá er mér neitað um hið
mikla, alltgleypandi fylliri vegna
þess, hve skelfilega timburmenn
ég fæ á eftir. Sá sem hefur lesið
bók Malcolms Lowrys „Undir
eldfjalli” veit hvað ég er að fara.
En konsúllinn hjá Lowry er
lengra leiddur, hann heldur
áfram að drekka til að forðast
þynnkuna. Hver og einn getur rétt
imyndað sér hvað biður hans.
örlög hans er gildra sem fellur
hraðar og hraðar, og að lokum
hverfur hann lika i djúpu gili i
bókstaflegri merkingu.
Ekki ég, ekki ég
En allt er þetta um listamenn
og villt fólk og bóhema. Og það
erum við ekki, a.m.k. ekki það
sem siðast var nefnt. Þvi er sú
gáta óleyst, hver það sé, sem
drekkur allt þetta áfengisflóð i
Danmörku. Við erum fyrir löngu
farin fram úr Noregi og Sviþjó i
áfengisneyzlu á hvert (rautt)nef,
en ef ég horfi á nágranna minn
eða spyr hann beint, þá mun hann
staðhæfa, að það sé allavega ekki
hann sem drekkur. Jú, auðvitað
segir hann ekki nei við einu glasi
þegar hann er úti (kokteill, hvit-
vin, rauðvin, portvin, sherry,
koniak, likjör, viski, snaps og
bjór ) og auðvitað fá hann og
konan sér einn litinn annaðhvort
fyrir matinn eða eltir, og eitthvað
verður maður að drekka með
matnum, og nú þegar Irma er
með ágætt spænskt vin á aðeins
9,85..en að drekka, nei, það gerir
hann ekki og ekki konan heldur.
Guði sé lof fyrir allar um-
skrifanir og almenna menntun —
maður þarf þá ekki að tala beint
um efnið. Menn „drekka ekki”
heldur „fá sér einn iitinn”, menn
eru ekki ölvaðir heldur „hifaðir”
og „hátt uppi” ef mikið gengur á.
Viö óhapp geta menn loks farið út
fyrir menntun og orðið draug-
fullir, sko þarna kom orðið, eða
„slefandi”, „fullur eins og Svii”
(og það er verst) eða þá „migandi
lullur” eða „drullufullur”. Næsta
dag eru menn með „timbur-
menn” eða sorgir þeirra eru
„þungar sem blý” og þá hafa
menn nóg að tala um. „Timbur-
mennirnir” eru lika leikur. Þeir
skapa mönnum i vissum hópum
álit og virðingu. Af þeim státa
menn hver við annan. „Mikið
djöfull var ég þunnur i morgun”.
Eða: „Hausinn á mér! Eins og
frystikista á hvolfi, maður . . .
guðs.”
En þetta alkóhólgrob heyrir
vist til ákveðnum hópum. Oftast
er það svo, aö maður vanmetur
langanir sinar, drekkur eins og
fara gerir, vaknar með timbur-
menn og þjáist i kyrrð og ró eftir
einstæðingsheimsókn á baðher-
bergið. Skál.
☆
Aft loknum striftum degi . . .
>W1* •-»».

wJrtvhv
Flöskurnar frfftu — snilldarverk mannsandans.