Þjóðviljinn - 27.10.1974, Síða 11

Sunnudagur 27. oktdber 1974. ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 11
Þórarinn Eldjárnt Kvæöi.
Myndir eftir Sigrúnu Eld-
járn. Reykjavlk 1974.
FYRIR NOKKRUM ARUM kom út safniö Nýr
Grettir, menntaskólaskáldskapur af öllu land-
inu. Það var auðheyrt, að aðrar tóntegundir
voru rikjandi i þessum skólakveðskap en menn
voru áður vanastir. Rómantiskar úthellingar
hjartans eða þá spámannlegir tilburðir heilagr-
ar pólitlskrar reiði — allt hafði þetta skroppið
mjög saman. Ferðinni réðu ærslaleikur með mál
og minni, útúrsnúningar, skopstælingar,
skemmtileg vitleysa. Hátiðleikinn var festur á
húmorgálga.
Þórarinn Eldjárn var með frægustu skips-
mönnum á Nýjum Gretti. Guðjónsvisur hans
komust á söngskrá rútubllanna. Þegar hann nú
eftir volk á Matthildi og viðar gefur út sin Kvæöi,
þá er þar vissulega margt „grettislegt”. Tökum
til dæmis þennan skólaleik um Drottin;
Menn lögðust flatt I heimsumbólið hans
með hröðu glingri.
Hann græddi sár hins tyfta tötramanns
á tá og fingri.
Mörg fleiri dæmi hliðstæð mætti rekja. A vegi
höfundar verða margar freistingar I þá veru, að
setja þekkt fyrirbæri, textabrot, klisjur málsins
I grallaralegt samhengi, fólki til skemmtunar. 1
kvæði um Gretti og Glám er byrjað á fimlegu
guðlasti I svofelldum samanburði:
Glámur minnti á mann sem kom úr jötu
mestur varð hann eftir að hann dó.
Haldið áfram með orðaleikfimi:
Hann lagði margan stein I Grettis götu
grimmastur var augnasteinninn þó.
Og endað á þvl, aö Grettir biður Glám vægöar
meö fleygum orðum dægurlagatextans:
Vertu ekki að horfa svona alltaf á mig
ef þú meinar ekki neitt með þvi.
Fiugumaður valdsins sem með refsivendi
og ránum
riður netið fastar um hin snauðu rlku
lönd...
en getur samt ekki unniö sitt dauðastrlð fremur
en Imperium Brittanicum i kvæði Steins Stein-
arr. Viö gleymum þvi alls ekki, að hálfkærings-
tónn ábyrgðarlausra rimaðra fréttaskýringa er
alltaf með I myndinni. En við þurfum heldur
ekki að gleyma þvi, að skilningur og túlkun á
Tarsan er eitt af alvörumálum lifsins. Ég get
ekki stillt mig um að muna eftir greinarstúf i
málgagni palestlnumanna, þar sem vel var tekið
undir egypska hugmynd um aö rétt væri að búa
til afrlskan Tarsan til að vega upp á móti þeim
búsifjum, sem þessi hviti beljaki er talinn hafa
valdið sjálfsvitund „innfæddra” og orðsti þeirra
út á við. Og enn eitt dæmi er freistandi að taka.
Kvæöið um Jónatan Livingston máv.sem hefur
um skeið verið mikil dýröarf Igúra hjá þeim, sem
vildu hressa upp á andann með einstaklings-
hyggju I bland við austurlenska visku. Mávi
þessum er úthúðað I kvæðinu:
Þú vekur bæði fólsku og fyrirtekt
og félagsskit I mönnum jafnt sem dýrum...
Lát þvl af með hjal þitt hættulegt
um himnavist með slöppum auðvaldsspirum...
EINS OG VONLEGT er getur það vafist fyrir
þeim sem les þessi kvæði og finnur I þeim „af-
stöðu” að svara því, aö hve miklu leyti höfundur
sjálfur er flæktur i málin. Hann heldur sig i fjar-
lægð, hann hefur ekki áhuga á að hleypa alls-
konar lesendadólgum inn á gafl, skemmtir þeim
þess I stað með óvæntum útleggingum á þekktu
efni. í Möwekvæði er sögð sú gamla harmsaga
að maður þorir ekki aö kannast við vin sinn
vegna þess að almenningsálitið svokallað er
honum andsnúið. En það er mikill óravegur frá
Slrnoni Pétri og hananum sem galaöi þrisvar til
Möwekvæðis. Þar er vinurinn svikni austur-
þýskt reiðhjól, sem verður fyrir barðinu á póli-
tiskum ofstopa eins og hvað annað, það er kallað
drusla og skrapatól og þessi áróður „spillir
hjarta” eigandans:
feg málaði þig blátt og breytti um hnakk
og bætti siðan enn um fólskuverkið:
Ég dró úr pússi minu lútsterkt lakk
og lakkaði yfir stolt þitt, vörumerkið
SAMT RÆÐUR þessi viðleitni ekki húsum I
kvæðakverinu. Að minnsta kosti ekki hreinrækt-
uð. Hún er I missterkri eða veikri blöndu við aðr-
ar freistingar: að hvessa orðið og nota það til aö
stinga á hvimleiöu hundshlandi eða blöðrum hé-
gómleikans. Látum slag standa og tölum um
einskonar viðleitni til að hrista saman skopvit
og alvöru llfsins.
Um þetta getum viö tekiö dæmi úr kvæðum
Þórarins Eldjárns, sem fjalla um þekktar flgúr-
ur úr bókmenntum og fjölmiðlum. Yfirleitt er
útlegging hans samfara meiriháttar endurskoð-
un (ef leyfilegt er að nota svo hátlðlegt og skrif-
finnskulegt orð I þessu samhengi) — endurskoð-
un á viðurkenndu hlutverki hverrar figúru.
Kvæðið um Hans og Grétubýður upp á léttúð-
lega rauðsokkasamúð með norninni:
Blessuð nornin, hún er alltaf að,
eldhússtörfin rlð’enni á slig...
Á glámbekk
liggur
grettis-
og litu hvorugt glaðan dag upp frá þvl, hjólið og
eigandinn, þótt það kunni að standa til bóta með
siðarnefndan.
KVÆÐI ÞÓRARINS ELDJARNS eru blátt
áfram skemmtileg lesning, hressandi blanda af
hagmælsku og nokkrum hortittum, hugkvæmni
og bláþráðum og andlegu fjöri. Þaðereölilegt aö
menn aki slikri bók vel: vissulega sker hún sig
úr i löngum straumi leiðindatexta sem ekkert lát
er á meðan tsland stendur. Og að lokum skal
bent á heimsádeilukvæði sem er nokkuð gott
dæmi um þá bragðvlsi sem Þórarinn á til. Fjór-
ar einfaldar visur, I finu veðri kemur góður gest-
ur á Bakka, sem heilsar fólkinu og skeggræðir
almenn tiðindi yfir kaffibolla. Og að lokum spyr
þessi
„velgreiddur maður i vönduðum jakka
I vasanum Morgunblað”
og nornin er að þessu amstri i þeim jákvæöa til-
gangi að geraHansað „nýtum og þörfum þegn”:
Og þá mun búrið opnað upp á gátt
og ótai ieiðir fær hann valið um.
Vist er það að hann mun stefna hátt
hann fær kannski að stjórna mönnum,
í KVÆÐINUum Roy og Trigger er boðuð sam-
fylking „reiðdýra til sjávar og sveita” gegn
knapanum sællega. Tarsan er I samnefndu
kvæði orðinn
takiö mitt
sjálfsagðrar spurningar: Má ég vera i nótt? En
með aðeins einu orði sem áður hefur fallið er
þessari sælu mynd gjörbreytt. Það er „fasism-
inn” sem reið i hlað á Bakka. Þessari ólikinda-
legu staðreynd er einhvernveginn svo haglega
fyrir komið meðal annarra orða, að sérkennileg-
ur óhugnaður dreifist yfir hversdagsleikann. Og
lokaorðin „má ég vera I nótt?” verða merkilega
iskyggileg I samfélagi orða, sem öll eru jafn
sakleysisleg nema eitt.
Arni Bergmann.
Sitt
úr
hverri
áttinni
Allt skal
seljast
Hvað er skylt með hvltum tefl-
onsteikarpönnum og þriðja ára-
tugnum rómantlska? Spyrjiö
Paramount-kvikmyndafélagið!
Um leiö og þeir þar gerðu kvik-
mynd eftir bók Scotts-Fitzgeralds
„The Great Gatsby” gerðu þeir
samning við fjögur stórfyrirtæki
um auglýsingar.
Fyrirtækin fá að nota
aðdráttarafl Gatsbys til að aug-
lýsa vörur sinar. Þannig auglýsir
td. viskýframleiöslufyrirtækið
Ballantine: „Gatsby-partiin . . .
Balantines var þar”. Og herra-
fatafyrirtæki gefur út pésann
„Gatsby Times” —reyniö að likj-
ast Gatsby I klæðaburði! (Sveimér
ef ekki var álika auglýsing I
blöðunum um daginn frá islensku
fyrirtæki?)Auðhringursem rekur
ma. hárgreiðslustofur hvetur
konur til að fá sér „Gatsby-klipp-
ingu”, þe. að láta klippa sig eins
og Mia Farrow i hlutverki
Daisyar. Og að lokum auglýsir
DuPont búsáhöld I „klassiskum
hvitum lit —eins og hjá Gatsby”.
Auglýsingaherferö þessara
fyrirtækja kostar um miljón doll-
ara. Paramount telur að vöru-
auglýsingarnar hjálpi til við að
selja kvikmyndina og fyrirtækin
fjögur, að vinsældir myndarinnar
selji vöruna. Allt skal seljast.
í fótspor afa H
Joan Hemingway, sonardóttir
Ernests, hefur i félagi við rithöf-
undinn Paul Bonnecarrére skrif-
að „Operation Rosebud”, bók,
sem vakið hefur talsverða athygli
I Bandarikjunum og fjallár um
rán fjögurra rikra ungra stúlkna.
Otto Preminger hefur þegar lagt
drög að kvikmyndun sögunnar.
Joan er 23 ára og var áður oft með
afa sínum Ernest Hemingway á
Kúbu og i Idaho, en býr nú I Paris,
sem afi gamli kallaði „hátið lifs-
ins”.
Mengun —
of eða van
„Það er ég viss um, að ibúar
þróunarlandanna myndu gleðjast
yfir að hafa þótt ekki væri nema
eitt prósent af umhverfismengun
Bandarikjanna.”
Margaret Mead mannfræðing-
ur.