Þjóðviljinn - 16.01.1976, Page 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 16. janúar 1976.
Unnur Eiríksdóttir
Fædd /. júií 1921 — Dáin 8. janúar 1976
Aðfararnótt 8. þ.m. lést að
heimili sinu i Reykjavik Unnur
Eiriksdóttir skáldkona aðeins 55
ára að aldri. Þótt hún hafi átt við
vanheilsu að striða um nokkurt
skeið, kom fregn þessi á óvart,
þvi Unnur var enn á miðjum
starfsaldri og vaxandi rithöf-
undur.
beir hinir skarpskyggnu sem
rýna i bækur okkar blekbænda á
opinberum stað.vita kannski ekki
jafnan hvað liggur á bakvið eina
bók. Og ef til vill þurfa þeir ekki
að vita það, ef þeir eru nógu
skarpskyggnir. Að baki þeirra
bóka sem Unnur Eiriksdóttir lét
eftir sig bjó reynsla og greind
þeirrar konu sem fékk litt svalað
löngun sinni til skólagöngu, en
menntaði sig sjálf við hversdag-
verkin sem húsmóðir og móðir.
í skjóli háskans
gróðursetti ég tréð.
Svo segir hún i einu ljóði sinu,
og siðar i sama ljóði:
Kinnroðalaust
hrópa ég inni tómiæti daganna
framani grá andlit fólksins
og vökul spyrjandi andlit
barnanna:
Þetta tré er lifandi.
Það er þetta tré sem hún trúði
á, tré lifsins og skáldskaparins,
tré alls sem gott er og satt i
mannheimum. Liklega er þessi
áminning öllum áminningum
nauðsynlegri. Þetta tré er lifandi.
Á hinu ytra borði var lifssaga
Unnar Eiriksdóttur hvorki löng
né margbrotin i hefðbundinni frá-
sögn. Hún fæddist vestur á Bildu-
dal þann 7. dag júlimánaðar árið
1921, en þar bjuggu þá foreldrar
hennar, hjónin Sigrún Kristjáns-
dóttir og Eirikur Einarsson er
seinna voru kennd við Réttarholt i
Reykjavik. Var hún ein af
fimmtán dætrum þeirra. Eins
árs var Unnur tekin i fóstur til
Þorsteins föðurbróður sins og'
konu hans er bjuggu að Höfða-
brekku i Mýrdal. Þar ólst Unnur
siðan upp i góðu yfirlæti og taldi
sig hafa átt þar góða æsku.
Or Mýrdalnum lá leiðin til
Reykjavikur, og 16 ára gömul
réðst hún i vistir og hugðist afla
sér fjár til skólanáms, ef kostur
væri. Kringumstæðurnar leyfðu
þó fátt i þeim efnum. Reyndi hún
þó að bæta sér það upp með
kvöldskólum og hjá Námsflokk-
um Reykjavikur eftir föngum.
Vist er að menntunarskortur háði
henni ekki á rithöfundarbrautinni.
um það vitna glimur hennar við
nokkra af þekktustu snillingum
aldarinnar.
Um tvitugsaldur giftist Unnur
Guðlaugi heitnum Ásgeirssyn.i
klæðskera og eignuðust þau tvö
börn: Þórunni Höllu kennara og
Hörð sem verið hefur öryrki frá
'æðingu. Seinna stofnaði hún svo
heimili með Gunnari H. Guð-
mundssyni arkitekt og átti með
lonum tvær dætur, Hlin og öldu,
;em báöar eru i skóla.
Það má sjá af þessu að hús-
móðurstörf hafa tekið mikið af
tima Unnar, en allt um það
auðnaðist henni að verða kunnur
rithöfundur sem vakti athygli og
gat komið á óvart.
Eftir Unni liggja þrjár frum-
samdar bækur. Það eru skáld-
sagan Villibirta, ljóðabókin í
skjóli háskans og smásagna-
safnið Hvitmánuður. Þá var leik-
rit hennar Hlé flutt i útvarpi, og
sömuleiðis nokkur barnaleikrit.
Fjölda smásagna birti hún i
blöðum og timaritum, bæði þýdd-
ar sögur og frumsamdar. Auk alls
þessa þýddi Unnur allmargar
skáldsögur, þar á meðal sögur
eftir fræga menn eins og Durren-
matt, Sartre og Colette og leikrit-
ið Höll i Sviþjóð eftir Fr. Sagan,
en það var leikið af Leikfélagi
Kópavogs.
Þessi upptalning, sem þó er alls
ekki tæmandi, segir sina sögu,
ekki sist ef aðstæður höfundar eru
hafðar i huga. Þvi auk alls annars
átti Unnur við veikindi að striða
seinustu árin. Bjó hún þá i
sambýli við Stefán Hörð Grims-
son skáld, sem reyndist henni
góður félagi og hjálparmaður og
þá best þegar mest lá við. Gekk
hann þó ekki heill til skógar
sjálfur.
Unnur Eiriksdóttir er farin
burt, en það lifandi tré, sem hún
gróðursetti stendur og mun lengi
standa. Ég votta börnum hennar,
öðrum venslamönnum, svo og
Stefáni Herði innilega samúð
mina,En þeir sem mikið hafa átt,
hafa lika mikið að missa.
Jón frá Pálmholt
Fyrir nokkrum árum sátum við
þrjú i túninu á Höfðabrekku
Unnur, Stefán og undirritaður,
við vorum hress og kát þvi dagur-
inn var bliður og fyrir augum
dýrð landsins, jöklar, sandar og
úthafið i sólarbreiskju. Hún hafði
roðnað ögn af göngu, tuggði strá,
brosti unglega. Hvernig varstu
sautján ára, spurði ég i glettni.
Hún hló, en að baki hlátursins
bryddi á trega, þvi hér á þessu
forna höfuðbóli hafði hún lifað
hamingjudaga bernskunnar, nú
var bærinn i eyði, mannlif horfið,
nokkrar kindur á beit i túninu.
Hún sagði okkur frá bernsku
sinni, hér höfðu ungir fætur vaðið
sumargrasiö, hér hafði hún leikið
sér meö lömbum og folöldum, les-
ið i frostrósir og þytur farið um
hjartað þegar hún spurði: er
langt til stjarnanna? Hönd
fóstra, sagnirnar, svörin, allt var
hlýtt. Hann hét Þorsteinn Einars-
son og var föðurbróðir hennar,
hann hafði tekið hana i fóstur eins
árs gamla, einn þeirra lifsþyrstu
gáfumanna af ætt Jóns
Steingrimssonar sem lifðu
kannski meira i draumum en bú-
skap, en næmt stúlkubarnið
drakk i sig ást á landi og listum úr
heitu þeli þessa barnelska manns.
Allt var æfintýri, landið, fólkið
ljóðin sögurnar og seinna þráði
hún að ganga menntaveginn, en
þá var kreppa i landi og smátt um
skotsilfur i höndum heiðabænda.
Sextán ára yfirgaf hún heimili
fóstra og hélt út i brimrót lifsins
nett og bjartsýn, var i vist hjá
ýmsum i höfuðstaðnum en aflaði
sér jafnframt menntunnar eftir
föngum m.a. á kvöldskólum og
námskeiðum i hópi glaðværra
ungmenna.
En brátt tók alvaran við, um
tvitugt giftist Unnur Guðlaugi
heitnum Ásgeirssyni klæðskera
og eignaðist með honum tvö börn,
Þórönnu Höllu kennara og Hörð
sem verið hefur örkumla frá fæð-
ingu og veit enginn hve sárt það
hefur kramið viðkvæmt móður-
hjartað... Seinna tók hún saman
við Gunnar Guðmundsson
arkitekt og eignuðust þau dæt-
urnar Hlin og öldu.
Frá unga aldri stefndi hugur
Unnar til ritstarfa og birti hún
fyrstu sögu sina aðeins tólf ára
gömul, en áform og veruleiki fara
stundum á svig, máski að hvers-
dagsstörf húsmóður hafi ekki
alltaf verð örvandi fyrir rithöf-
undarefnið og svo kom vanheilsa
einnig við sögu, eigi að siður varð
henni vel til verka þegar fram
sótti og þegar þar að kom hygg ég
að sambýlið við skáldið Stefán
Hörð hafi fremur hvatt en latt.
Frá hennar hendi komu á
skömmum tima skáldsaga, ljóða-
bók, smásagnasafn, útvarps-
leikrit, og auk þess þýddi hún
márgar bækur. Hér er hvorki
staður né stund til að leggja mat á
ritstörf hennar, en óhætt er að
segja að ljóðin lofuðu miklu. En
þvi miður, þegar hún hafði hlotið
viðurkenningu sem sérstæð lista-
kona og þess að vænta að hún
fengi notið hæfileika sinna og
dýrrar lifsreynslu þá gripu örlög-
in i taumana og siðasta árið var
hún ekki fær um að halda á
penna. Hún bar sig vel i löngu
striði heilsubrests og þá var gott
að eiga þann vin Stefán Hörð
Grimsson sem aldrei brást en
gætti hennar sem sjáaldurs
augans þar til yfir lauk, en hún
fékk hægt andlát á heimili
þeirra. En þó dauðinn fylli okkur
jafnan undrun og harmi er hann
einnig hvild þeim sem þreyttur
er.
Þessu til viðbótar langar mig
að tilfæra eitt ljóða hennar þvi að
minum dómi segir það meira en
fátækleg orð min um manneskj-
una Unni Eirfksdóttur.
Bæn:
Meistari
ég leirinn gljúpi
efnið milli handa þinna
ávarpa þig
i fyllstu auðmýkt
væri ekki efnið
værir þú ekki meistari
gefðu mér fegurð
og láttu mig standa fyrir dyrum
úti
i miðdegissólinni
svo ég gleðji augu þeirra
sem ganga hjá
en geymdu mig ckki
og gefðu mér engum
molaðu mig i duftið
fyrir sólarlag
leyfðu mér að hverfa
hljóðlaust
með kvöldblænum
Börnum hennar og öðrum
nánustu sendi ég minar heitustu
samúðarkveðjur.
Asi i Bæ
Hvit segl blöktu I golunni
sól skein i heiði
og þið sváfuð öll
ég stóð ein á ströndinni
og veifaði dökkri slæðu
mannlausu skipi
sem sigldi fyrir hvitum seglum
út f óvissuna
segir Unnur Eiriksdóttir i fyrsta
kvæðinu, Mannlaust skip, i ljóða-
bók sinni I skjóli háskans (Helga-
fell 1971). Ljóð þetta má heim-
færa á mannsævina: sól skin i
heiði og lifið heldur áfram þótt
eitthvert okkar tinist burt, og öll
eigum við það sameiginlegt þegar
kallið kemur að standa ein á
ströndinni, landamærum lifs og
dauða, og veifa mannlausu skipi
sem siglir fyrir hvitum seglum
vonarinnar út i óvissuna.
Ég ætla ekki að minnast Unnar
á hefðbundinn hátt, heldur sem
mikilhæfrarskáldkonu sem hrifin
var burt i blóma lifsins. Ég
kynntist henni skömmu áður en
skáldsaga hennar Villibirta kom
út. Hún var þá þegar kunn fyrir
smásögur sinar og ljóð, sem birst
höfðu i timaritum, og fjölmargar
þýðingar m.a. eftir Sartre, Col-
ette og Durrenmatt. Já, ég kynnt-
isthenni sem glæsilegri konu sem
vænti sér mikils af lifinu. Hún
hafði þá fundið þann lifsförunaut
sem vakti hljómgrunn i hjarta
hennar, Stefán Hörð Grimsson
skáld, og sem aldrei brást henni
undir hinum aðsteðjandi og lang-
varandi veikindum.
Skáldsagan Villibirta (Snæfell
1969) lýsir þroskaferli ungrar
konu frá barnsaldri. Sagan gerist
að mestu i Reykjavik i seinni
heimsstyrjiddinni og i baksýn
bregður höfundurinn upp hnit-
miðuðum og skýrt dregnum
Forsætisráðherra fundinn
Kom í Ijós
með Luns
Fyrsti ríkisstjórnarfundur á ísl.
á ensku var haldinn í gær
Lýst var eftir forsætisráðherra
hér i blaðinu sl. miðvikudag. Var
það vegna þess að hann hafði
gjörsamlega horfið af sjónar-
sviðinu frá þvi breska herskipiö
Leander sigldi á Þór á föstudag-
inn i sfðustu viku. Forsætisráð-
herra er nú fundinn.
Þegar framkvæmdastjóri
NATO Jósef Luns, kom hingað i
fyrradag skreiddist ráðherrann
úr fylgsni sinu. Var ekki annað
séð af myndum i dagblöðum og
sjónvarpi en ráðherrann væri hýr
á brá, og var honum greinilega
rórra i nærveru Luns en með þjóð
sinni éinni.
Það sem meira er er kannski
það, að eftir ráðherranum er haft
álit og prentað i Morgunblaðinu.
Er það fyrsta umsögn hans i fjol-
miðli, siðan hann fyrir viku
nefndi það, að hann liti ákeyrslu
Leanders á Þór ,,mjög alvarleg-
um augum.”
Nú hafði ráðherrann þennan
boðskap að flytja þjóðinni:
„Joseph Luns er góður gestur
og okkur kærkominn. Luns hefur
alla tið reynst okkur vel og þvi er
að vænta árangurs af viöræöun-
um við hann. En það er ekki hægt
að búast við að lausnin komi
strax.”
1 gær sat svo Luns á fundi með
rikisstjórn íslands. Fór sá fundur
fram á ensku. Mun fátitt að ráðu-
neyti sýni móðurmálinu svo
mikla litilsvirðingu sem þá að
haida fund á framandi tungu,
þess þá heldur, þegar sú tunga er
valin, sem fjendur þjóðar tala. Ef
til vill er þetta fyrirboði og undir-
ritaður neitar amk. að trúa þvi,
að ráðherrarnir hafi ekki vitað af
þvi að þeir töluðu ensku!
—úþ
myndum af hernáminu. Sögu-
hetjan, Brynja, sem lifað hefur i
draumheimi æskunnar giftist
barnung sér eldri manni, drykk-
felldum og óábyrgum. Viðhorf
þeirra til lifsins er gjörólikt, eink-
um eftir að hún hefur náð fullum
þroska sem móðir. Þar með er
æskudraumum ungu stúlkunnar
lokið og kaldur veruleikinn blasir
við.
Unnur hefði án efa átt framtið
fyrir sér sem rithöfundur og skáld
ef heilsa hennar hefði ekki bilað.
En einmitt þegar hún er að ná há-
tindi i skáldskap sinum steðja
veikindin að. Þó tókst henni að
gefa út ljóðabók og smásagna-
safn, og það hlýtur að hafa valdið
henni vonbrigðum að geta ekki
haldið áfram að skrifa. Mér finnst
einhvern veginn að Villibirta,
hennar fyrsta og eina skáldsaga,
hafi ekki vakið þá athygli sem
skyldi. Sagan er vel gerð og hefur
sömp stileinkenni til að bera og
smásögur hennar, en still Unnar
er fastmótaður og persónulegur,
oft táknrænn og með ljóðrænu i-
vafi.
Sagan Skúlptúr i smásagna-
safninu Hvitmánuður (Helgafell
1974) hefst t.d. þannig:
,,Þeir freista min, allir þessir
litir.
Grænir, bláir, gullnir, og
mjúkt, sveigjanlegt grasið, ilm-
andi og á sifelldri hreyfingu i
blænum.”
Nei, ég vil ekki minnast Unnar
eins og hún sé dáin þvi skáld lifa
áfram i verkum sinum. Hún mun
birtast okkur i ljóðum sinum og
sögum, i litunum sem freistuðu
hennar: grænum, bláum, gulln-
um, og i mjúku, sveigjanlegu
grasinu, ilmandi og á sifelldri
hreyfingu i blænum. Og þá verður
okkur hugsað til hennar eins og
konunnar I Fjarskanum, ævintýr-
inu i Villibirtu, en frásögnin
hljóðar svo:
„Konan i Fjarskanum er litil og
grannvaxin. Hún er alltaf glöð,
lika þótt eitthvað blási á móti.
Hún er svo létt á fæti að likist
dansi. Orðheppin og fljót i svör-
um. öllum þykir vænt um
hana.” — Þetta er i rauninni
mynd af Unni sjálfri eins og hún
kom mér fyrir sjónir þegar við
kynntumst fyrst, og þannig mun
ég minnast hennar.
Ég votta hér með dætrum
skáldkonunnar og unnusta samúð
mina.
Gréta Sigfúsdóttir
Barist áfram í
Beirút
BEIRÚT 14/1 — Falangistar i
Beirút tóku i dag fremur fámenn-
ar flóttamannabúðir, þar sem
palsetinumenn hafast við, og
tókst með þvi að opna strandveg-
inn frá höfuðborginni norður i
land, en áður hafði vinstrisinnuð-
um múhameðingum nærri tekist
að einangra kristnu hverfin i
borginni. Að minnsta kosti 70
manns féllu i Beirút i gær og fyrri
partinn i dag og um 150 særðust.
Miklir eldar loga i borginni og
reykský hvilir yfir henni.
Kissinger til
Moskvu
MOSKVU 14/1 — Henry
Kissinger, utanrikisráðherra
Bandarikjanna, fer til Moskvu á
þriðjudaginn kemur og dvelst þar
fjóra daga til viðræðna við so-
véska ráðamenn, samkvæmt
frétt frá sovésku fréttastofunni
Tass. Talið er að tilgangur við-
ræðnanna muni einkum vera sá
að fá fram einhvern árangur i
samninga-umleitunum Banda-
rikjanna og Sovétrikjanna um
fjölda og útbreiðslu strategiskra
kjarnorkuvopna (SALT), en
hvorki hefur gengið né rekið i
þeim samningaumleitunum und-
anfarið.