Þjóðviljinn - 19.12.1976, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 19. desember 1976
Baldur Guöiaugsson og Páil
Heiðar Jónsson.
30. mars 1949. Innganga islands I
Atlantshafsbandalagiö og
óeiröirnar á Austurvelli.
örn og örlygur 1976.
Hér fer bók sem er bersýnilega
afsprengi vaxandi áhuga á þvi,
sem nefnt hefur verið rann-
sóknarblaöamennska. Tveir fjöl-
miðlamenn fara á stúfana með
viðtöl og skjalaskoðun til að
reyna að koma upp sem itarleg-
ustu safni upplýsinga um meiri-
háttar atburði, og skaðar ekki að
þeir séu umdeildir. Efnisvalið á
vel við slfka bókagerð: átökin á
Austurvelli og i alþingishúsinu 30.
mars 1949 eru söguleg af sjálfum
sér, þau eru hluti kappræðu um
hlut Islands i heiminum, sem enn
stendur, þau eru i fersku minni,
en þó i þeirri fjarlægð, að ætla
mætti það sé nú miklu auðveldara
en áður að fylla i eyður fyrri at-
burðalýsinga með aukinni hrein-
skilni þátttakenda.
Viöleitni og
innrétting
Nú skal það strax tekið fram,
að aðra menn þarf til þess en
undirritaðan til að fara i saumana
á þessari bók, skoða meðferð
heimilda og þá sérstaklega til að
skoða, hvort i þessa bók vantar
hluti sem miklu skipta og breytt
geta heildarmyndinni. Almenn
áhrif af yfirlestri eru þau, að
þarna sé dregið saman mikið efni
sem verður spennandi lesning
eins og það heitir. Sagði ekki Jón
lærði að það væri kjarni is-
iendingasagna að „bændur flug-
ust á”). Höfundar sýna áberandi
viðleitni til að umgangast efnið
með varúð og gagnrýni, hlaupa
ekki að niðurstöðum, vara sig á
klisjum fordómanna. Hitt er svo
annað mál, að lifsviðhorf, hin al-
menna innrétting heilabúanna
hlýtur — hvort sem það er með-
vitað eða ekki — að setja mjög
svip sinn á túlkun þess máls, sem
öðru fremur skiptir þjóðinni i
andstæðar fylkingar: hernaðar-
samkrull við Bandarikin og Nato.
Túlkun á
köldu stríöi
Tökum dæmi af túlkun Baldurs
Guðlaugssonar á þeim alþjóðlegu
aðstæðum sem eru rammi atburð-
anna 30. mars. M.ö.o. á upphafi
kalda striðsins. 1 þeirri túlkun
takmarkar hann sig að mestu við
það eitt, sem hefur verið haft á
lofti Nato og bandariskri utan-
rikisstefnu til réttlætingar : út-
þensiustefna kommúnismans,
herstyrkur rússa, tómarúm i
Vestur-Evrópu. Hann fer að visu
að með meiri gát en málsvarar
Nato gera venjulega, hann full-
yrðir ekkert um að „Stalin hafi
ætlað að gera árás”, en segir á þá
leið, að það hafi verið hugsanlegt,
og margir trúað þvi. Hér mun
gagnrýnari mönnum finnast
vanta a.m.k. viðurkenningu á
þeim möguleika að „óttinn við
rússa”, sem var raunverulegur
áhrifavaldur á þessum tima, geti
allt eins verið haganleg smiði
þeirra, sem þurftu á röksemdum
að halda fyrir hermálastefnu
Bandarikjanna, sem þá báru
sannarlega ægihjálm yfir fyrri
bandamenn i striðinu i krafti
auðs, óskerts framleiðslukerfis
og atómvopna. Slik viðurkenning
mundi þá a.m.k. Iáta getið þeirra,
sem benda á, að hvað sem liður
góðum eða illum vilja Stalins, þá
hafi hann blátt áfram ekki haft
neina möguleika á að gera þá
árás, sem islendingar og aðrir
evrópumenn voru hræddir með.
Og þar með væri komið að þvi, að
geta að verðleikum rókstuðnings
þeirra sagnfræðinga, sem út-
skýra kalt strið öðru fremur með
þvi, að bandariskir ráðamenn
hafi viljað neyta efnahagslegs
máttar og kjarnorkuyfirburða til
að þvinga fram endurskoðun á
pólitiskum niðurstöðum
styrjaldarinnar i Austur-Evrópu,
einmitt meðan Sovétrikin voru
mjög i sárum.
Hlutur Bjarna
önnur tilhneiging er mjög
áberandi hjá Baldri en hún er sú,
að reyna að gera hlut Bjarna
Benediktssonar sem skástan. Til
dæmis er endursögn hans á þeim
skjölum sem lýsa leyniviðræðum
islenskra ráðherra i Washington
1949einmitt á þann veg, að sneitt
er hjá formúleringum sem koma
Bjarna illa, og hafa verið á dag-
skrá i blöðum fyrr á þessu ári.
Tillitssemin við Bjarna kemur
þó skýrast fram i endurteknum
áherslum á að hann hafi mjög
lagt sig fram um að koma inn i
ákvæði um aðild Islands að Nato
fyrirvörum um að hér skuli ekki
vera hér á friðartimum, og styngi
þetta i stúf við skrif sósialista fyrr
og siðar um undirlægjuhátt
Bjarna. Hitt er svo annað mál, að
manni finnst þetta fyrirvaratal i
raun afar litil málsbót fyrir
Bjarna og hans menn. Kannski
var hér um að ræða tilhlaup til að
friða samviskuna af hálfu sonar
Benedikts Sveinssonar, kannski
kaldrifjuð refskák til að slá ryki i
augun á hikandi þingmönnum Al-
um i
þýðuflokks og Framsóknarflokks.
Hitt skiptir svo mestu, að sósial-
istar og þjóðvarnarmenn reynd-
ust hafa á réttu að standa i þvi
efni, að ekki væri á þessa fyrir-
vara um engan hér á friðartimum
að treysta. Tveim árum siðar var
allt hið borgaralega lið komið
með Bjarna i broddi fylkingar inn
á þann skilning, sem hefur i reynd
falið það i sér siðan, að „friðar-
timar” séu úr sögunni.
Sjónarvottar
Páll Heiðar er höfundur seinni
hlutans, sem fjallar um atburðina
sjálfa 30. mars og þar um kring.
Aðferð hans er sú að eltast við
hvert atvik eða persónu sem hon-
um þykir skipta máli, og bera
saman framburð um það sem
gerðist. Þetta er ærið verk, ekki
sist vegna þess að „á örlagatim-
um þjóðanna” verða vitni meira
eða minna óáreiðanleg — án þess
að gera sér grein fyrir þvi sjálf.
Og gætu þátttakendur atburða
sjálfsagt bætt mörgu við enn.
Bókin verður þeim, sem þekktu
þessa atburði aðeins úr fjarska,
sjálfsagt mjög misjafnlega drjúg
viðbót við það sem áður hafði til
sést. Ég segi fyrir mina parta, að
mér þótti einna fróðlegast að
kynnast þvi betur, að lissafnaður-
inn undir veggjum Alþingishúss
og varaliðið (hvitliðarnir) inni i
þvi, var einkamál Sjálfstæðis-
flokksins eða svo gott sem, og svo
það, að lögregluyfirvöld eiga ber-
sýnilega mjög erfitt með að gefa
skýringu á sambandi sinu við
þennan her Jóhanns Hafsteins.
Hlutur lögreglustjóra i málinu er
bersýnilega ein af þeim eyðum
sem ófylltar eru i þessari bók.
Hvorki né
Niðurstaða bókarhöfunda um
atburðina er á þessa leið — en
orðin í gæsalöppum visa til túlk-
unar andstæðra dagblaða á 30.
mars fyrstu dagana á eftir: „Er
, það niðurstaða þeirra, sem þetta
1 rita, að hvorki hafi þarna verið
um „skipulagaða árás” á þing-
húsið að ræða, né heldur að rikis-
stjórnin hafi ætlað sér „að ganga
milli bols og höfuðs á verklýðs-
hreyfingunni” og nota til þess
„próvókasjónir”. Miklum mun
fremur má segja, að tortryggnin
hag?
sem var allsráðandi og hin gagn-
kvæma andúð sem mengaði and-
rúmsloftið á þessum tima hafi or-
sakað viðbrögð, sem voru mun
harkalegri en ástæða hefði verið
til. Þá er einnig ljóst, að samband
lögreglunnar og „öryggisliðs
sjálfstæðismanna” var ekki
heppilegt og það átti sinn þátt i
harðari átökum en ella, sbr. mót-
tökurnar sem varalið lögreglunn-
ar fékk, þegar það gerði útrás
sina”.
Það er engu likara en
höfundarnir séu á slóðum Tol-
stojs gamla sem segir i Striði og
friði að það sé tómt mál að tala
um, hver hafi kveikt i Moskvu
1812, rússar eða frakkar. Það
hljóti blátt áfram aö fara svo þeg-
ar erlendur her situr lengi i
timburhúsaborg, þá kvikni i
borginni. Eða : að þegar andstæð
öfl stefna saman mannfjölda á
Austurvelli meðan tekist er á um
ísland i striði og friði, þá hljóti að
fara svo, að upp úr sjóði.
Olía á eld
Kannski er þetta nægileg sögu-
skoðun, en hún svarar ekki öllum
spurningum. Það er að minnsta
kosti ljóst, að eini pólitiski liðs-
safnaðurinn sem kom við sögu
var hvita liðið þeirra „sjálf-
stæðismanna”. (lögreglan er að
sjálfsögðu pólitiskur áhrifavaldur
en á öðru plani). Og þótt menn
séu kannski ekki sérlega miklir
samsærishyggjumenn i sögu-
skoðun, þá geta þeir vel velt þvi
fyrir sér, hverjum það var í hag,
að þetta lið birtist á spennustund
og virkaði sem olia á eld „og það
ansi mikil olia” eins og einn liðs-
manna segir við Pál Heiðar. Við
getum i þvi sambandi minnt á
það, að i leyniskýrslunum um við-
ræður Bjarna Benediktssonar við
bandariska ráðamenn (með eða
án hinna ráðherranna) hefur
hann áhyggjur af þvi, að erfitt sé
að koma fram Natóáformunum,
m.a. vegna þess að islendingar
eigi erfitt með að trúa illu upp á
landa sina, kommúnista. Kannski
var hin „sögulega nauðsyn” sem
Eyjólfur Konráð telur að slagur-
inn hafi verið, fólgin i þvi fyrir
ihaldið, að kljúfa þjóðina sem
rækilegast. Og sá klofningur með
stigmögnun tortryggni i garð
minnihlutans, Islenskra sósial-
ista, hlaut að verða þvi meiri
þeim mun harkalegri sem átökin
voru. Og þá þeim mun auðveld-
ara fyrir vini bandarikjamanna
að kveða niður andstöðu utan
sósialistaflokksins (Þjóðvörn
ofl.) gegn þeirri þróun sem lauk
með komu hersins 1951.
Hér er ekki farið með neinar
nýjar samsæriskenningar né
heldur reynt að ráða gátur sam-
bands forystumanna og fjölda i
meiriháttar sviptingum. Heidur
Tökum að okkur nýlagnir I hús,
viðgerðir á eldri raflögnum og
raftækjum.
RAFAFL SVF.
Kynnið ykkur af-
sláttarkjör Rafafls á
skrifstofu félagsins,
Barmahlfð 4 Reykja-.
vfk, simi 28022 og I
versiuninni að Austur-
götu 25 Hafnarfirði,
simi 53522.
aðeins minnt á að það er alltaf
ómaksins vert að spyrja að þvi,
hverjum er það i hag sem i raun
gerist?
Arni Bergmann.
p.s.
I þessum orðum skrifuðum
berst inn um dyr nýr Skirnir. Þar
segir Þór Whitehead frá aðdrag-
anda Keflavikursamnings 1946 og
vissulega sleppa Islenskir
borgaralegir stjórnmálamenn
ekki eins vel frá skoðun hjartna
og nýrna þar eins og i 30 marz.
bókinni, þar sem þeir hafa siðasta
orðið jafnan sjálfir. Til dæmis
fréttum við að bandariskir sendi-
menn þjarma að Hermanni
Jónassyni i fimm stundir, að
Ólafur Thors þorir ekki að neita
bandarikjamönnum um her-
stöðvar vegna þess m.a. að hann
er hræddur um sin fisksölumál,
þá er ljóst að yfir honum vofir að
hann verði stimplaður sem vis -
vitandi hjálparkokkur Kreml-
verja osfrv. Hundrað prósent
bandarikjasinnar eins og Sveinn
Björnsson forseti og Vilhjálmur
Þór reyna að beita áhrifum sinum
eftir föngum og ráðleggja banda-
riska sendiráðinu hvernig best sé
að hnýta upp i þann arma „tæki-
færissinna” Ólaf Thors.
Þvi er á þetta minnt, að þeir
Báldur og Páll Heiðar spyrja
ýmsa þá sem samþykktu inn-
göngu i Nató 1949 að þvi, hvort
þeir hafi ekki verið beittir
þvingunum af neinu tagi, eða
hvort þeir hafi hagað sér eftir þvi
sem þeir héldu vera viðskipta-
hagsmuni.Þessu neita menn hver
um annan þveran. Þetta stingur
mjög i stúf við þá mynd sem gefin
hefur verið i hinum stórfróðlegu
greinum Þórs Whiteheads.
Höfundar 30. mar s bókar segjast
ekki vilja leggja dóm á það, hvort
viðmælendur segja satt eða ekki.
En ýtnir „rannsóknarblaða-
menn” ættu að hafa fleiri úrræði
tilaðkoma viðmælendum sinum i
nokkurn bobba, láta þá ekki
sleppa eins billega frá ýmsum
veigamiklum hlutum. Greinar
Þórs Whiteheads eru meðal þess-
ara úrræða, það er greinilegt að
Baldur t.d. þekkir vel til hans
starfs. En hann notar það af mik-
illi miskunnsemi i garð þeirra,
sem hallir hafa verið undir
Bandarikin á þessu landi.
ilVERVe
fyrir alla
VIGTUN
é
Vogir fyrir:
fiskvinnslustöövar,
kjötvinnslustöðvar,
sláturhús,
efnaverksmiöjur,
verzlanir,
sjúkrahús,
heilsugæzlustöðvar,
iönfyrirtæki,
flugstöövar.
Ennfremur hafnar-
vogir,
kranavogir og fl.
Viðgerðarþjónusta:
VOGIR H.F.
Hátúni 4 A
Ólafur Gíslason
& Co. h.f.
Sundaborg Reykjavik
Simi 84-800