Þjóðviljinn - 11.01.1977, Page 8

8 — SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Þriðjudagur 11. janúar 1977
Þessi ljúsmynd er tekin skömmu eftir aö Iðnó reis af grunni.
Gengið um Iðnó með Vigdísi
Finnbogadóttur og
Steindóri Hjörleifssyni
Lilja Þóröardóttir hárgreiöslukona og Jóna Jónasdóttir miðasöiukona
hafa starfaö fyrir Leikféiagið um iangt órabil (Ljósm.:GFr)
Magnús Bergmann sviðsmaður f Kristfn Kristjánsdóttir hefur hellt
þrengslunum fyrir ofan sviöið uppá könnuna fyrir leikara f 35 ár
<Ljósm.:GFr) og segist þekkja þá alla
(Ljósm.:GFr)
Hinn 11. janúar 1897 komu
saman i nýreist og glæsilegt
timburhús viö Tjörnina i Reykja-
vik 19 menn og konur og héldu
meö sér stofnfund Leikfélags
Reykjavikur. A þeim 80 árum
sem siðan eru liöin hefur þetta
félag verið gildur þáttur i
menningarlifi landsmanna og enn
er leikiö i gamla góöa húsinu. 1
tilefni af afmælinu fór blaða-
maöur Þjóöviljans niður i Iönó og
hitti aö máli þau Vigdisi Finn-
bogadóttur leikhússt jóra og
Steindór Hjörleifsson formann
LR og fleira gott fólk sem þar var
aö störfuin.
Par stóð fornlegur
maður með alvæpni og
væddur vel
Ekki varð blaðamanni um sel
þegar hann hrinti upp hurðinni og
skaust inn i hlýjuna i Iðnó kl. 4 á
laugardag. Þar stóö inni fyrir
fornlegur maður með alvæpni og
væddur vel. En i stað þess að
bregða sverði brosti þessi viga-
legi maöur aðeins og bauð góðan
daginn. Þegar rýnt var i andlit
hans kom i ljós aö bak við elleftu
aldar gervi var hér kominn Karl
Guðmundsson leikari. Inni i saln-
um var ljósaæfing á Makbeö eftir
Shakespeare og þar voru fleiri
fornlegir menn og nornir ásamt
leikstjóra, leiktjaldamálara,
ljósameistara, búningateiknara,
sviðsmönnum og ljósmyndurum
og fleira fólki sem ýmist sat og
fylgdist með eða var á þönum
fram og aftur. Hér var komið inn
I ósvikna leikhússtemningu og
verið eaö leggja siðustu hönd á
fyrstu sviðssetningu Makbeðs
hérlendis Og það er ekki lítið i
fang færst á litlu sviði.
Vigdis Finnbogadóttir situr á
hljóðu tali við Kjartan Ragnars-
son i bakstiga og á meðan biður
blaðamaður og drekkur i sig
stemninguna.
Leikfélagið varð til
vegna hússins.
Eftir nokkra stund göngum við
♦þrjú, Vigdis, Steindór og ég út úr
Iðnó og inn i gamla iðnskólann en
þar hefur Leikfélagið fengið inni
með skrifstofu saumaskap, sviðs-
mannaherbergi og æfingasal sem
kallaður er kálfurinn. Það er þvi
hægt að æfa á tveimur stöðum i
einu núna og er það mikil bót að
sögn Vigdisar.
Við setjumst niður og tekið er
að rifja upp eitt og annað úr sögu
þessa 80ára gamla leikhúss. Vig-
dis segir að leikfélagið hafi orðið
til vegna hússins. Eins og áður
sagði byggöu iönaðarmenn sjálf-
um sér og bæjarbúum samkomu-
hús með veglegu sviði. Þá voru i
bænum tveir leikflokkar fyrir.
Annar var i Gúttó en hinn i Fjala-
kettinum. Iðnaðarmennirnir
vildu nú tryggja öruggan leigj-
anda i húsi sinu og höfðu forgöngu
um að tveir fyrrnefndir leikflokk-
ar sameinuðust i einn flokk og það
gerðist 11. janúar 1897. Raunar
voru ýmsir iðnaðarmenn meðal
bestu leikaranna og má þar
nefna Þorvarð Þorvarðsson
prentara sem var kjörinn fyrsti
formaður Leikfélags Reykjavik-
ur. Fimm af nitján stofnendum
voru iðnaðarmenn sem aldrei
komu á leiksvið. Þeir voru eins-
konar tengiliðir við Iðnaðar-
mannafélagið og jafnframt fjár-
hagslegir bakhjarlar, segir Vig-
dis. Einn þessara manna var td.
Magnús Benjaminsson úrsmiður
og hefur dóttir hans sagt mér að
leikhúsið hafi veriö órjúfanlegur
hluti af uppeldi sinu og veröld i
æsku.
Ekki kom til mála að
fara austur yfir læk
Þegar iðnaðarmenn ákváðu að
reisa samkomuhúsið var ailt
byggingarpláss i kvosinni orðið
upptekið og ekki kom til mála að
fara austur yfir læk. Það var að
fara út fyrir bæinn. Þess vegna
var gripið til þess ráðs að fylla
upp i tjörnina sem þá var öll sefi
og gróðri vaxin. Uppfyllingin
kostaði 900 krónur sem var geysi-
mikið fé. Til að nýta uppfylling-
una var svo iðnskólinn byggður
viöhliðinað árum seinna. Þá var
ekki hugsað til þess að iðnskóla-
sveinar yrðu steinsnar frá bæjar-
sollinum eins og þegar mennta-
skólinn var byggöur 1846 uppi I
Ingólfsbrekku en hún var þá álifiri
uppi i sveit. Þegar Iönó var reist
fór fólkiö i Laufási enn á báti yfir
Tjörnina tilað komast niður i bæ.
Það var ótrúlega mikið sveita-
þorp sem byggði þetta leikhús
segir Vigdis. Svo var farið að
hugsa til þess að leggja veg að
Iðnó en hann lét biða eftir sér og
þáfóru gárungarnirað kalla hann
Vonarstræti. Þetta hefur mér
alltaf þótt ákaflega skemmtileg
nafngift.
Starfsemin er dreifð um
allan bæ.
Leikfélag Reykjavikur er löngu
búið að sprengja Iðnó utan af sér
þó að byggt hafi verið af stórhug.
Lengi voru alls konar skemmtan-
ir i húsinu td. böll, árshátiðir og
jólaskemmtanir en nú er Leik-
félagið eitt um hituna að mestu.
Starfsemin er nú orðin dreifð um
allan bæ. Við erum td. með
geymslur bæöi i Þórshamri og á
Ránargötu og leiktjaldasmiðin
fer fram inni I Súðavogi, segir
Steindór. Eitt verk á vetri er fært
upp i Austurbæjarbiói en nú er
Iðnó svo margsprungið að við
stefnum að þvi að fjölga sýning-
um i Austurbæjarbiói. Mesta
klfpan sem við lendum i er að
leikritin verði vinsæl þvi að við
höfum ákveðnar skyldur gagn-
vart þeim sem kaupa áskriftar-
kort en þeir eru nú nær þúsund.
Við höfum lofaö þeim aö færa upp
5 ný verk á hverjum vetri. Amk.
þrjú verk frá i fyrra hefðum við
átt að taka aftur til sýninga nú i
haust en höfum ekkert pláss fyrir
þau. Þetta eru sýningarnar á
Equus, Villiöndinni og Sögu dát-
ans.
Leikfélagið hefur alltaf
leigt húsnæðið
Við ákveðum nú að ganga um
ogskoða betur gamla Iðnó. t upp-
hafi voru engar svalir í salnum og
þá voru sætin rúmlega 300. Arið
1960 voru gerðar breytingar á
húsinu og sætum fækkað jafn-
framt þvi að upphækkunarpallar
voru gerðir til að alls staðar sæist
vel upp á sviðið. Vigdis minnist
þess frá æsku sinni að foreldrar
hennar höföu fasta frumsýingar-
miða á næstaftasta bekk og þaðan
sást illa. Sætin eru núna 230 og
alls staðar sést vel. Þær miklu
breytingar sem gerðar voru á
húsinu 1960 voru kostaöar af leik-.
félaginu sjálfu þó að það eigi ekki
húsið. Frá fyrstu tiö hefur það
leigt af öðrum aöilum. Nú er þaö
Alþýðuhúsið h.f. sem er eigandi
hússins.
Arið 1962 var leikfélaginu
breytt i atvinnuleikhús og eru nú
34 á fastri launaskrá en alls 80-90
manns á launaskrá en þá eru ekki
taldir með brunaverðir. Viö
veröum aðhafa fasta brunavakt á
hverri sýningu, höfum ekki efni á
aö koma upp fullkomnu bruna-
varnarkerfi.
Dugnaður starfsfólksins
heldur þessu gangandi
Við göngu.m upp á leiksviðið
sjálft en það er óbreytt frá upp-
hafi og mikil þrengsli þar. Þróun-
in er alveg öfug við þá sem gerist
nú viða um heim. Hér er aðalsvið
litla sviðið. en aukasviðið i
Austurbæjarbiói er stóra
sviöiö. Það er ákveöinn fjöldi léik-
verka heimsbókmenntanna sem
við getum alls ekki sýnt hér segja
þau Vigdisog Steindór. Við getum
eiginlega ekki haft nema þrjár
sviðsskiptingar i einni sýningu og
i mesta lagi fjórar. Oll leiktjöld
eru gerð þannig að hægt sé að
leggja þau saman marflöt og þá
getur verið erfitt að skáskjóta sér
fram hjá þeim að tjaldbaki. Það
vill til að hægt er að ganga frá
búningsherbergjum undir sviðið
og koma upp hinum megin. Það
er hinn gifurlegi dugnaður i
starfsfólkinu hér, segir Vigdis,
sem heldur þessu gangandi og
gerir það kleift að reka leikhús
við svona aðstæður. Við ætlum
ekki að brenna okkur á þrengsl-
um i nýja húsinu segir Steindór
nú, þar á aö vera nóg pláss. Við
ætlum meðal annars að hafa þar
fuilkomna sviðsvagna, knúöa
áfram elektróniskt til að leiktjöld
geti runniö á sinn staö i þar til
gerum raufum og verða þá sviös-
skiptingar eldsnöggar.
Við klöngrumst upp á þröngar
svalir ofan við sviðið en þar er
varla hægt aö vera uppréttur. Þar
stendur Magnús Bergmann sviðs-
maður og er eitthvað að huga að
leiktjöldum en verið er að fjar-
lægja sviðsmyndina úr Makbeð
þviað nú á að sýna Æskuvini eftir
Svövu Jakobsdóttur i kvöld.
Ekkert geymslurými er við sviðið
og verður þvi að flytja tjöldin
burtu úr húsinu i bil. Þó að erfitt
sé að athafna sig þarna uppi er
Magnús með hýrri há og gaman-
yrði á vör. Það er einkennandi
fyrir starfslið Leikfélags Reykja-
vikur.
Enginn telur sig skipa
sæti Brynjólfs Jó-
hannessonar
Búningsklefarnir eru frægir
fyrir þrengsli og þarf ekki að
tiunda það. Þeir eru niðri i
kjallara þar sem ákaflega lágt er
undir loft. 1 miðju er almenningur
en umhverfis 6 búningsherbergi,
þar af 3 fyrir konur. 1 kvennaher-
bergjunum geta athafnað sig 4
konur ef þær eru góðar vinkonur,
segir Vigdis en 2 karlar eru i
hverju karlaherbergjanna. Eitt
stendur autt. Það er herbergi
Brynjólfs Jóhannessonar. Enginn
leikari hefur enn talið sig kjörinn
til að skipa það sæti sem Brynj-
ólfur hafði hér.
Ef minnast ætti einhverra sér-
staklega þá eru það þeir Brynj-
ólfur Jóhannesson og Gunnar
Hansen, kveða þau Vigdis og
Steindór upp úr með i einu hljóði.
Kristin hugsar um kaffi
og pönnukökur
Næst liggur leiðin upp á loft.
Þar verður á vegi okkar Kristin
Kristjánsdóttir sem hellir upp á
kaffi fyrir leikarana og bakar
pönnukökur á kvöldin fyrir leik-
húsgesti. Sjálf býr hún uppi á háa-
lofti i Iðnó og er búin að vera hér
allar götur frá 1941 eða I 35 ár.
Ýmsir bjuggu áður fyrr uppi á
loftinu og má þar nefna Guðmund
G. Hagalin.
Kaffi- og matsalurinn með
sinum fallegu bogadregnu glugg-
um og útsýn yfir Tjörnina er stolt
og prýði gömlu Iðnó. Aö visu
hefur hann verið eyðilagður að_
hluta vegna brunaútgangs i einu
horninu.
Eins og sönnu leikhúsi
sæmir
Siðast á hringferð um þessa átt-
ræðu stofnun leggjum við leið
okkar i anddyrið en það er i út-
byggingu sem var byggð við húsið
seinna. t miðasölunni er Jóna
Jónasdóttir sem flestir reykvik-
ingar kannast við. Hún hefur selt
hér miða i 22 ár og inni hjá henni
situr hárgreiðslukona Leikfélags
Reykjavikur um langt árabil,
Lilja Þórðardóttir, og eru þær
íullar af húmor og kæti eins og
sönnu leikhúsfólki sæmir. Jóna
segist fyrst hafa selt miða á
Frænku Charlesar og hafi þaö
verið ógurlega gaman. Þá fer
Steindór að rifja upp sín fyrstu
spor á leiksviðinu en hann kom
fyrst fram i Skálholti Kambans.
Komu þá nokkrar vöflur
á þau
Hringferðinni um Iðnó er nú
lokið og við þökkum leikhús-
stjóranum og formanni félagsins
fyrir leiðsögn og skemmtilega
samfylgd.
Við spurðum að lokum hvenær
fluttverðii nýja húsiðog komu þá
nokkrar vöflur á þau.
1 dag óskum við afmælis-
barninu tilhamingju og vonum að
næstu 80 árin verði jafn heilla-
drjúg og þau fyrstu.
—GFr

Þriðjudagur 11, janúar 1977 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
Friðfinnur Guðjónsson sem Marteinn Kiil I þjóöntðingnum
1908.
Prinsinn og Kathie I Ait Heidelberg 1906. Guðrún lndriða-
dóttir og Jens B. Waage leika.
Arni Eirlksson sem Sveinungi i Bóndanum á Hrauni 1908.
a Iðnó 80 ára í dag
í. ■
Það er mikið fyrirtæki að setja upp Makbeð á litia sviðinu f Iðnó. Leik-
tjöldin eru eftir Steinþór Sigurðsson sem sést fremst á myndinni til
hægri aö tala við Guðrúnu Svövu Svavarsdóttur sem teiknaði búning-
ana. Fyrir framan sviðið stendur Þorsteinn Gunnarsson leikstjóri en
leikararnir eru Jón Hjartarsson.Sigrföur Hagaifn, Margrét Helga Jó-
hannsdóttir, Kjartan Ragnarsson og Hjalti Rögnvaldsson. Til hægri við
sviöiö eru Magnús Axelsson ljósameistari og Oddur ólafsson Ijós-
myndari. Krakkinn er fylgifiskur einhvers f leikhúsinu. (Ljósm.: GFr)
Stefanía Guðmundsdóttir sem (Jlrikka f Kinn-
arhvolssystrum 1910.
Andrés Björnsson og Bjarni Björnsson f Sherlock Holmes 1912.
Vigdis og Steindór á tali við Gissur Pálsson fjósameistara sem starfað hefur við Iðnó sfðan 1950.
<Ljósm.:GFr)