Þjóðviljinn - 06.03.1977, Blaðsíða 16

16 — SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 6. mars 1977
Úr bók Hanne Reintoft,
Konan í
stéttasamfélaginu
FYRSTI HLUTI
í námunda við alþjóðlegan kvennadag, 8.
marz, birtum við kafla úr bók Hanne Reintoft,
dansks þingsmanns, um Konuna i stéttasamfé-
laginu. I þessum hluta eru raktar hugmyndir
marxiskra forvigismanna um feril kvenna i
hinum ýmsum gerðum samfélaga.
Konan og sósíalisminn
1 bók sinni „Konan og sósialism-
inn” sem út kom 1879 segir Aug-
ust Bebel, þáverandi formaður
þýskra sósialdemókrata: „Þótt
sýna megi fram á að staða
kvenna og verkafólks sé i rikum
mæli hin sama, má ekki gleymast
að konan var fyrst allra hneppt i
ánauð”.
Bebl skrifaði bók sina á mjög
mikilvægum tima þvi þýskir
sósialdemókratar voru þá enn
undir sterkum áhrifum frá
Lassallen, og i flokknum voru til
þeir sem töldu, að halda bæri kon-
um utan verkalýðshreyfingarinn-
ar þar til þær væru „nógu þrosk-
aðar” til að taka þátti baráttunni
fyrir sósialismanum. Þetta var
gamalt ráð til að halda konum
niðri og var ekki i samræmi við
það, að sósialiskir fræðimenn
fjölluðu um kvenfrelsismál og
sýndu fram á með sagnfræöileg-
um athugunum, hvernig undirok-
un kvenna þróaðist jafnhliða fé-
lagslegum aðstæðum og þvi efna-
hagskerfi sem viðkomandi sam-
félag byggðist á. Fjöldi kunnra,
sósialiskra fræðimanna, einkum
Marx. Engels, Bebel, Lenin,
Alexandra Kollontay og Clara
Zetkin tóku til máls gegn hinni
uppvaxandi, borgaralegu
kvennahreyfingu sem vildi gera
kvenfrelsisbaráttuna að átökum
milli kynjanna en ekki stéttabar-
áttu. Með sagnfræðilegum og
hagfræðilegum rökum sýndu þau
fram á samhengið milli kúgunar
kvenna og efnahagslegrar upp-
byggingar samfélagsins. Um
þetta spunnust viðtækar umræð-
ur, þar sem málefni eins og ást,
kynlif, fjölskylda og hjónaband
voru einnig tekin fyrir, og eftir-
tektarvert er, að aldrei var gert
lltið úr þessum málum, enda þótt
að mikilvægir atburðir krefðust
tafarlausra úrræða. I miðri
borgarastyrjöldinni eftir rúss-
nesku byltinguna gaf Lenin sér
t.d. tima til að ræða þessi mál við
forystukonur verkalýðshreyfing-
arinnar.
En konan hefur ekki verið
ánauöug frá upphafi vega. Bæði
Engels og Bebel hafa rannsakað
fjölskyldu- og sambýlishætti fyrr
á timum. Engels fjallar um þetta
i bók sinni „Uppruni fjölskyld-
unnar, einkaeignarinnar og rikis-
ins”, sem mæla má eindregið
með við alla þá sem áhuga hafa á
þessum málum. Bók Bebels um
þetta efni hefur þegar verið
nefnd.
Reyndar byggðu þeir báðir á
rannsóknum hins borgaralega
mannfræðings Lewis H. Morgans
á lffi frumstæðra þjóða — þ.e.
fjölskylduháttum og skorti á
rikisvaldi. 1 frumsamfélaginu
bjuggu ættbálkarnir wð sameign-
arfyrirkomulag — þ.e. frum-
kommúnisma. Konan var hæst-
ráðandi i þessu fjölskyldusamfé-
lagi og naut mikillar virðingar.
Karlmennirnir litu á börn systra
sinna sem sin eigin börn, og erfðir
gengu i kvenlegg, þannig að karl-
maður taldi systurson sinn erf-
ingja sinn. Leifar þessara semfé-
lagshátta hafa fundist bæði i Af-
riku og Rómönsku-Ameriku.
Bebel vitnar i höfðingja Wayætt-
flokksins i Kamerún sem lét svo
um mælt við þýskan skipslækni:
„Við systir min erum ábyggileg
skyld, þvi að við eigum sömu
móður. Systir min og sonur henn-
ar eru skyld, og þar af leiðandi er
hann erfingi minn og verður höfð-
ingi hér eftir minn dag. Faðir
minn? Það hef ég ekki hugmynd
um hvað er.” Þegar hann var
spurður hvort hann ætti ekki
börn, svaraði hann hiæjandi að
þar um slóðir væru það konur, en
ekki karlar, sem ættu börn. Þessi
samfélög voru tiltölulega frið-
sameg — en gátu aðeins þrifist á
þessu skeiði mannkynssögunnar
meðan samræmi hélst milli sam-
félagsgerðarinnar og þróunar
framleiðsluafianna. Fólk var fá-
tækt og lifnaðarhættir frumstæð-
ir. Hinir einstöku ættbálkar voru
aðgreindir, en virtu yfirráða-
svæði hvers annars. Yrðu þeir
fyrir áfas, snérust karlmennirnir
tilvarnar og nutu ákafs stuðnings
kvennanna. Innan ættflokksins
réðu konurnar lögum og lofum og
sá karlmaður sem ekki nennti að
leggja sitt að mörkum til sameig-
inlegra þarfa ættflokksins var
gerður útlætur og hlaut ill örlög.
Þegar Livingstone kom til Afriku
fann hann ættflokka sem enn
bjuggu við þetta fyrirkomulag.
Bebel og Engels benda á að á
meðan skyldleiki var rakinn i
kvenlegg héldust auður og eignr
innan ættflokksins, en eftir þvi
sem framleiðsluhættir þróuðust
og auður jókst varö staöa karl-
mannsins innan fjölskyldunnar
mikilvægari stöðu konunnar, og
vildi hann þvi kollvarpa hinum
hefðbundna erfðarétti börnum
sinum i hag. Þetta var ekki ger-
legt svo lengi sem ætt var rakin i
kvenlegg og þess vegna kom fram
krafa um afnám móðurréttarins.
Hinir fornu, kommúnisku heim-
ilishættir voru ekkil samræmi við
vaxandi einkaeign. Verslun hófst
og jafnframt eiginhagsmunir sem
samrýmdust ekki hinni f ornu ætt-
flokkaskipan,eða voru réttara
sagt i andstöðu við hana. Sam-
kvæmt þeirri verkaskiptingu sem
rikti i frumsamfélögunum féll
það oft i hlut karlmannsins að
afla fæðunnar, og eftir þvi sem á-
höld til þessara starfa þróuðust,
fékk hann traustara eignarhald á
þeim — hann varð eigandi hinna
fyrstu, frumstæðu framleiðslu-
tækja og náði þannig undirtökun-
um efnahagslega. Parhjúskapur
kom i stað hóphjúskaparins sem
skipt hafði ættflokknum sam-
kvæmt ákveðnum reglum i hjú-
skaparhópa þar sem ekkert var
vitað með vissu um faöerni
baraa, en I hinni nýju parfjöl-
skyldu bjó hver karlmaöur meö
einni konu, og börnin urðu börn
þeirra beggja. Mikilvægi ætt-
flokksins minnkaði og um leið
breyttist staða konunnar til
muna. Engels orðar þetta þannig
að „kollvörpun móðurréttarins
var heimssögulegur ósigur kven-
þjóðarinnar. Karlmaðurinn tók
við stjórnartaumunum, lika á
heimilinu, konan lækkaði i tign,
hún var þrælkuð, hún varð
ambátt fýsna hans og einbert tæki
til barneigna. Þessi niðurlæging
konunnar kemur glöggt fram hjá
grikkjum á hetjuöid þeirra og á
hinu svonefnda „klassiska” tima-
bili. Smám saman hefur verið
reynt að fegra þessa aðstöðu með
alls kyns fagurgala, sums staöar
hefur hún fengið Mýkra snib, en
hún hefur hvergi verið afnumin.”
Með tilkomu einkaeignarinnar
var kúgun karls á konu innsigluð
og Bebel leggur áherslu á aö
móöurréttur jafngildi frum-
kommúnismanum og jafnrétti
allra en upphaf fööurréttarins
tákni vald einkaeignarinnar, kúg-
un konunnar og ánauö. Skoðanir
eru skiptar um hversu friðsamleg
breytingin úr móöur- i fööurrétt
hafi verið eöa hvort konur hafi
veitt viönám. Engels telur hiö
fyrrnefnda rétt.
Parhjúskapurinn var það
frjálslegur f yrir bæði kynin aö til-
tölulega auðvelt var að slita hon-
um, ef annar makinn óskaði en
hið vaxandi vald karlmannsins —
hann hélt venjulega verkfærun-
um við hjúskaparslit, konan fékk
búsáhöldin — takmarkaði réttar-
stöðu konunnar verulega. Hún
var útilokuð frá fundum ráðsins
og öðrum völdum og i vaxandi
mæli neydd til hjúskaprar-
tryggðar samkvæmt þeim frum-
stæðu reglum sem þá giltu, þótt
karlmanninum væri ekki lögð sú
skylda á herðar. Frelsi hennar
var lokið, ótryggi sætti æ harðari
refsingu og ihinum slgilda harm-
leik „Medeu” lætur Euripides
hana kveina undan kjörum kon-
unnar. Orð hennar eiga við enn i
dag:
„Af öllum þeim verum sem öðl-
ast haf lif og hugsun sætir eng-
inn slikri kúgun sem konan.
Fyrir hinn rikulega heiman-
mund verðurhún að kaupa hús-
bónda lifs sins — það versta af
öllu illu.
Ef karlmaðurinn þjáist af
leyndri sorg, getur hann auð-
veldlega farið út og létt lund
sina i félagsskap jafnaldra og
vina.
Við verðum að skyggnast inn i
okkar eigin sál. Sagt er að við
lifum hættulausu lifi innan
veggja heimilisins meðan karl-
mennirnir berjist. Frekar vildi
ég standa þrisvar meðal her-
mannanna en verða einu sinni
móðir.”
A mótum hálfsiðunar og siö-
menningar kemur einkvænisfjöl-
skyldan til sögunnar. Hún byggist
á yfirráöum karlmannsins og hef-
ur það ákveðna markmið að eign-
astbörn þar sem enginn vafi geti
leikið á um faðernið, og þetta fað-
erni er skilyrði þess að börnin geti
orðið erfingjar aö auði föðurins.
Einkvænið er aö þvi leyti ólikt
parhjúskapnum að það er fast-
skorðaðra og þvi verður ekki slit-
ið að geðþótta beggja makanna.
Sú regla komst á, að karlmað-
urinn einn gæti bundið enda á
hjónabandið og rekið konuna
burt. Hann hélt rétti sínum til
hjúskaparbrota, en haröýðgin
gegn konunni jókst til að tryggja
karlmaninum að hann væri faðir
þeirra barna sem fæddust. Milli-
stigið milli parhjúskapar og ein-
kvænis var fjölskylda feðra-
veldisins — þ.e. stórfjölskylda
sem náði til ákveðins hóps
frjálsra og ófrjálsra (þræla)
mannanna undir yfirstjórn karl-
manns. A nokkrum stööum hafa
fundist leifar lýðræðislegri
fjölskyldna þar sem ákvarðanir
voru teknar af fjölskylduráði, en
t.d. hjá rómverjum þróaðist fjöl-
skylda feðraveldisins þar sem
karlmaðurinn hafði einræðisvald
yfir konum, börnum og þrælum.
Engels fullyrðir að hægt sé að
timasetja þessi þrjú aðalhjú-
skaparform, þ.e. hóphjúskap,
parhjúsjcap og einkvæni. Hóphjú-
skapur tilheyri villimennskunni,
parhjúskapur hálfsiðun og ein-
kvæni siðmenningunni og Engels
bætir við að það sé „bætt upp með
hjúskaparbrotum og vændi.” A
efsta stigi háflsiðunar er milli-
bilsástand þar sem rikir fleir-
kvæni og alræði karlmannsins yf-
ir ambáttum. Ef þessi skeið eru
timasett þá er villimennskan
bernska mannkynsins, þegar
maðurinn var enn villtur og án
verkfæra, en lærði smám saman
að móta þau og að kveikja eld —
þ.e. eldri steinöld. Breytingin i
hálfsiðun er miðuð við það tima-
bil þegar leirkeragerð hófst, á-
samt akuryrkju, kvikfjárrækt og
vinnslu mjúkra málma (þ.e.
bronsöld) og lýkur i upphafi gull-
aldar grikkja. Siðmenningin er
það skeiö þegar menn lærðu
frekari nýtingu náttúruauðlinda,
hinn eiginlega iðnaö og listir.
Upphaflega hafði konan þvi jafn-
an rétt á við karlmanninn og hún
tapaði honum I byrjun hálfsiðun-
ar þótt hún hafi haldið stöðu sinni
meðal nokkurra frumstæðra ætt-
flokka allt fram á okkar dag. En
með hruni mæðraveldisins og til-
komu feöraveldisins kemst á
einkaeign og jafnhliöa erfiða-
réttinum hefjast stéttaskipting og
stéttaandstæður. Sú þróun hefst,
að eignamenn bindist samtökum
gegn hinum eignalausu og þrælki
þá til að auka á auðæfi sin — og
þetta er ástand sem við vitum að
er meira en litið erfitt aö afnema
aftur.. A timum mæðraveldisins
voru allar aðstæður einfaldar og
réttaríeglur óskrifuð lög, en þeg-
ar samfélagsgerðin varð flóknari
skapaöjst þörf til að kveða á um
helgi einkaeignarinnar og af
þessu leiddi margbrotna löggjöf
og reglur til að viðhalda kúgun-
inni.
Þvi skal hér við bætt að kristin
kirkja hefur næstum frá upphafi
tekið þátt i undirokun kvenna,
stutt einkaeign og þá löggjöf sem
nauðsynleg er til að viðhalda
henni og um leið muninn á kúgur-
um og kúguðum. Kristnin hefur
að visu ástundað nokkurra kven-
dýrkun i sambandi við Mariu —
sérstaklega móðurdýrkun eða
réttara sagt dýrkun hinnar
„hreinu móður”. En i boðskap
sinum hefur hún verið konum
andsnúin og hefur stuðlað að und-
irokun þeirra i þvi skyni að við-
halda ákveðinni samfélagsgerð
sem valdhafarnir telja æskilega.
Krikjan hefur einnig látið mis-
nota sig til að styðja nauðsyn
karla á hjónabandstryggð kvenna
svo þeir þurfi ekki að efast um
faðerni barnanna. Þetta boðar
hún með þvi að gera skýran mun
á ,,hreinni” konu og „fallinni” og
með allri þeirri ofstækisfullu
hræsni I kynferðismálum sem er
afleiðing þessa greinamunar....