Þjóðviljinn - 11.03.1980, Qupperneq 9

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Þriöjudagur 11. mars 1980
Þriöjudagur 11. mars 1980 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
á dagskrá
Menn úr ýmsum flokkum hafa lýst yfir
stuðningi við hugmyndir um að „opna
dómskerfið”. Því er rétt að gefa forráða-
mönnum dómskerfisins möguleika
á að svara á ný — og framkvæma
vettvangskönnun við Hverfisgötu
Elísabet Berta
Bjarnadóttir:
Tölvuskermur til sl. haust í
lögreglustöðinni við
Hverfisgötu
Maöur, X, frá bæjarfélagi utan
Reykjavikur, flokksbundinn i ein-
um stjórnmálaflokkanna fjög-
urra var i haust kallaöur á fund
nokkurra framámanna flokksins I
bæjarfélaginu. Var X sendur meö
nafn umsækjanda um kennara-
stööu niöur á lögreglustööina viö
Hverfisgötu. Þangaö haföi veriö
hringt áöur og leyfi fengiö fyrir
komunni. Hann átti aö komast aö
stjórnmálaskoöunum kennara-
umsækjandans eftir upplýsingum
er birtust á tölvuskermi þar i hús-
inu. Og þarna var tölvuskermur i
umsjón starfsmanns. Þegar X
haföi lokiö ætlunarverkinu, segir
hann aö runniö haföi á sig tvær
grímur og hann hafi gert sér ljóst
i hverju hann var þátttakandi.
— Greip þá X löngun til aö sjá
hvort tölvuskermurinn heföi hann
sjálfan aö geyma og eitthvaö um
skoöanir hans. Svo reyndist vera.
Datt X þá i hug aö sannreyna enn
einu sinni hvort ,,i” tölvu-
skerminum væri um auöugan
garö aö gresja. Stimplaöi X inn á
nafn kunningja sins, sem hann
varekki viss um hvar stæöi i póli-
tik. Tölvuskermurinn vissi svar-
ið.
— X þorir ekki sjálfur að
standa fram sem vitni. ,,Ég yröi
útskúfaöur úr flokknum. Þaö er
mér mikilvægt aö fá félagslega
útrás. Þjóöfélagiö er allt gegnrot-
iö. Þessi flókkur er eins og aörir.”
— Ég hef oft átt tal viö X og
aldrei reynt hann að ósannsögli.
Persónunjósnir í 1. mai-
göngu?
Kvikmyndageröarmaöur hér i
bæ bauö mér aö sjá hjá sér kvik-
mynder hann tók 1. mai ’75. Hluti
kvikmyndarinnar sýnir mann hjá
1. mai-göngu, meö Ijósmyndavél
takandi andlitsmyndir af göngu-
fólki, meö aödráttarlinsu á bilinu
80-100 mm.
Fyrir 1. mai-göngum er fengiö
leyfi hjá lögreglunni og þær þvi á
allan hátt löglegar.
— Mann þennan telur kvik-
myndageröarmaöurinn vera
inu kl. 2.00 til 4.00 e.h. eru etv. til i
skjalasafni lögreglunnar eöa hjá
rikisendurskoöendum vakta-
skýrslur frá 1. mai ’75, sem gætu
sýnt hvort meintur Grétar Norö-
fjörö var hér aö störfum fyrir lög-
regluna eöa vegna persónulegra
starfa.
Náttúrulega getur veriö að sé
þessi maður Grétar og sé hann
starfsmaður lögreglunnar, þá
skrifi hann sjálfur sinar vinnu-
skýrslur eða hafi leyfi til aö vinna
eftirvinnu þegar þurfa þykir, og
gamlar vinnuskýrslur segi þvi
ekki neitt.
Þaö væri hastarlegt aö ætla
ábyrgöarmönnum dómsmála i
landinu meövitaö ósannsögli. Þvi
gef ég forráöamönnum dóms-
kerfisins kost á aö svara aö nýju,
og framkvæma fyrst eigin hendi
nýja vettvangskönnun I lögreglu-
stööinni viö Hverfisgötu.
— 1. Eru til upplýsingar og/eöa
tölvuskráöar upplýsingar um
stjórnmálaskoðanir (og aörar
skoöanir) fólks, sem lögregluem-
bættiö hefur látiö skrá, og getur
framkallað á tölvuskermi tengt
tölvu, t.d hjá Skýrsluvélum, (en
Skýrsluvélar leigja slika aö-
stööu)?
vilduö þér þá vera svo góöir aö
senda meö svari ljósrit sem sýnir
a) afhendingardag frá tollstjóra-
embættinu á tölvuskermi þeim,
sem tekinn var i notkun um
siöustu mánaöamót og á aö gegna
þvi hlutverki einu aö hafa bif-
reiðaskrána og úrvinnslu sekta á
sinni könnu, b) ljósrit sem sýnir
afhendingardag fyrirtæki þess er
seldi tölvuskerminn.
5.1 svari ólafs W. Stefánssonar
og Jóns Thors viö spurningum
minum kemur fram: „Dómari
getur, þegar öryggi rikisins
krefst þess, eöa ef um mikilsvert
sakamál er aö ræöa, úrskuröaö
hlustanir i sima, sem sökunautur
hefur, eða ætla má hann nota.”
Hinsvegar gleymdu háttvirtir
starfsmennirnir aö svara þvi
hver framkvæmi simhleranirnar
og hvar sú aöstaöa sé fyrir hendi.
Ég itreka þvi.
6. Telur dómsmálaráöuneytiö
ekki ástæöu til þess aö endur-
skoöa aöild okkar aö Interpol, Al-
þjóöasamtökum sakamálalög-
reglu, meö tilliti til sönnunar-
gagna þeirra er fram komu i
sjónvarpsþætti þann 12.11. 79 og
sýndu aö Interpol hlitir ekki eigin
starfsreglum?
Eru
stundaðar?
Opið bréf til dómsmálaráðimeytísins
Ég þakka fyrrverandi dóms-
málaráöherra Vilmundi Gylfasy ni
fyrir aö láta starfsmenn dóms-
málaráöuneytisins svara spurn-
ingum minum frá 17.11.79. Þær
snerust aö mestu um aöild Is-
lands aö Interpol, hvort tölvur er
hefðu að geyma stjórnmálaskoö-
anir og aðrar persónulegar upp-
lýsingar væru til i fórum lögregl-
unnar, simhleranir o.fl.
— Þar sem stjórnmálamenn úr
hinum ýmsu flokkum hafa lýst
þvi yfir, að hugmyndir Vilmund-
ar um ,,að opna dómskerfiö” og
aörar úrbætur, séu svipaðar þeim
breytingum sem þeir heföu viljað
eða stefnt aö fyrir hans tiö I
dómsmálaráðuneytinu, finnst
mér tilvaliö aö skrifa hæstvirtum
embættismönnum ráöuneytisins
að nýju.
— Siöan svör dómsmálaráöu-
neytisins birtust hafa menn kom-
ið til mln meö upplýsingar sem
þeir vilja koma á framfæri.
Grétar Norðfjörö, sem hann segir
starfsmann lögreglunnar. (Sjá
meðfylgjandi ljósmynd tekna af
kvikmyndafilmunni af meintum
Grétari Noröfjörö). Þar sem 1.
maí-eöneur standa vfir á timabil-
2. a) Siöan hvenær? b) aö beiöni
hverra? c) meö heimild hverra?
3. a) er til starfsmaöur aö nafni
Grétar Noröfjörö hjá lögregl-
unni? b) hefur veriö til? c) hvert
er starfssviö hans? d) hvert var
starfssviö hans 1. mai 1975? e)
hvaöa menntun hefur maöurinn
sé hann til og hvar lærði hann?
4. Fari svo aö hæstvirtir for-
ráöamenn dómsmálaráöuneytis-
ins svari enn 1 00 9. neitanrti
Guðfinna
Eydal:
Þegar rætt er um foreldra-
ábyrgö og opinbera ábyrgö rekast
gjarnan á tvö andstæð sjónarmiö.
í fyrra sjónarmiöinu felst aö
ábyrgö á barnauppeldi skuli ein-
ungis hvila á herðum foreldranna
og þaö sé einkamál þeirra
hvernig til tekst, en i seinna
sjónarmiöinu felst aö ábyrgö
barnauppeldis sé samfélags-
pólitiskt mál þar sem opinberir
aöilar séu meðábyrgir fyrir
hvaöa árangur næst.
Að eiga börn
Tilhneiging manna til að ræöa
þessi mál sem þversagnir endur-
spegla i rauninni bæöi þá hug-
myndafræði sem samfélagiö
byggir á og aö aðgreining milli
fjölskyldulifs og opinbers lifs er
pólitisk spurning. Ein af grund-
vallarreglum Islensks samfélags
er eignarrétturinn. Löggjöfin
byggir umfram allt á þvi aö menn
skuli eiga eitthvað og hvaö skuli
taka til bragös ef eignarréttinum
er ógnaö. Ein mikilvægasta
einkaeign manna eru börn. Laga-
legur eignarréttur foreldra yfir
börnum er svo sterkur aö mjög
alvarleg vanræksla eða mis-
þyrmingar geta einungis valdiö
þvi aö hið opinbera skipti sér af
uppeldi barna. Opinberir aöilar
hafa ekki hingað til álitiö þaö
vera skyldu sina aö sjá börnum
fyrir lifs- og þróunarskilyrðum
sem ætla mætti aö stuöluöu að
sem bestum þroska þeirra. Það
hefur veriö einkamál foreldra og
endurspeglast I þvi hvaöa meö-
ferö málefni barna fá þegar deila
á fjármunum rikisins.
1 þessu stutta erindi mun ég
reyna að færa nokkur rök fyrir
þvi aö ekki er hægt aö aö greina
foreldraábyrgð frá opinberri
ábyrgö og hvaöa afleiöingar
viöhald slikrar skiptingar getur
haft I för meö sér.
Breytingar —
kyrrstaða
Þær skoöanir sem menn hafa á
börnum og barnauppeldi eru
nátengdar þeirri reynslu og
minningu sem menn hafa um
eigin bernsku. Sú þekking sem
menn hafa á börnum og Hfskjör-
um þeirra er yfirleitt lika nátengd
eigin reynslu eöa reynslu náinna
vina eöa vandamanna. Takmark-
aðar, þröngar skoöanir og þekk-
ing á börnum endurspegla gjarn-
an þá skoöun aö börn séu einka-
mál foreldranna af þvi aö þaö er
nú einu sinni þaö sem flestir
þekk ja. Enda þótt hægt sé aö sýna
fram á meö ótal tölfræöilegum
upplýsingum aö gjörbreyting hafi
oröiö á lifsskilyröum fjölskyld-
unnar og stööugleika hennar og
aö allt fjölskyldulif sé háö þeim
samfélagsbreytingum sem hafa
orðiö á undanförnum áratugum,
halda menn þvi enn fram að börn
séu einkamál foreldra sinna. Að
foreldraábyrgð sé einkamál
hverrar fjölskyldu kemur m.a. I
ljós I þvi aö mörg börn skynja
annað fólk en foreldra sina sem
sér óviökomandi og framandi.
Þetta gefur mörgum börnum
óeölilega mikiö óöryggi um leiö
og þau yfirgefa heimili sin.
Þeir sem hafa fariö með hiö
pólitiska vald hafa reynt aö ala á
þeirri skoöun aö fjölskyldulifiö sé
friöhelgt m.a. vegna þess aö um
leiö og goösögninni um friðhelgi
einkalifsins yröi hnekkt myndi
gamalgrónum hugmyndum um
fjölskylduna verða hnekkt og
eignarrétturinn gæti orðiö i hættu
þar sem foreldrar gætu fariö aö
gera meiri kröfu um aukna
samneyslu og þátttöku hins opin-
bera Iframkvæmdum sem hingaö
til hafa veriö álitnar vera
fjölskyldunnar. Þaö myndi aftur
þýöa aukna skattabyröi og slikt
samræmist hvorki rfkjandi hug-
myndafræði né þeirri pólitlk sem
hér hefur veriö rekin undanfarna
Foreldra-
ábyrgð —
opinber
ábyrgð
áratugi. Enda kemur þaö berlega
i ljós aö á tslandi hefur samfélag-
iö sáralitiö tekiö miö af breyttum
þjóöfélagsaðstæöum meö þvi aö
gera viöhlitandi ráðstafanir fyrir
fjölskylduna.
Sektarkennd
Opinberir aöilar hafa hinsvegar
ekki einungis gert sig seka um að
láta fjölskylduna borga brúsann
og bera þungann af áreynslu
breyttra lifsskilyrða heldur hefur
veriö reynt aö slá ryki i augun á
foreldrum með þvi aö höfða til
sektarkenndar og samviskubits
út af þvi aö foreldrar skuli ekki
standa sig i foreldrahlutverkinu.
Konur og þó sérstaklega mæöur
hafa orðiö fyrir baröinu á ómál-
efnalegri röksemdafærslu i um-
ræöum um foreldrahlutverkiö.
Mæður eru gjarnan geröar
ábyrgar fyrir þvi ef illa tekst til
meö börnin og þaö er höföaö til
þess aö heimilin biöi tjón af þvi aö
mæöurnar séu þar ekki lengur.
Fordómafullar skoöanir á móðui^
hlutverkinu byggja aö miklum
hluta á þvi aö mæöur hafa I gegn-
um árin megnað að vera þeir
aöilar sem hafa veitt börnum
þann tilfinningalega stuöning
sem er þeim nauösynlegur til að
veröa nokkurnveginn óbrenglaöa
persónuleika og að börnin fengu
ekki neitt I staðinn frá opinberri
hálfu þegar mæöur fóru út á
vinnumarkaöinn. Þar sviku opin-
berir aöilar og konur lenda sér-
staklega i þvi aö veröa fórnar-
lömb fordóma um aö þaö séu ein-
ungis mæöur cem geta veitt börn-
um náin tilfinningaleg tengsl.
Sektarkennd margra kvenna er
lika mikil, sjálfsásökun algeng
enda finna þær oft og sjá meira en
nokkur annar hvernig óæskileg
uppeldisskilyröi koma niður á
börnum.
Afkoma og uppeldi
A sama tima og konur hafa
reynt aö berjast á fleiri vigstöö-
um til aö verja rétt sinn til mennt-
unar, vinnu og sjálfstæös lifernis
erreynt aö hefta þær i móðurhlut-
verkinu meö þvi aö opinberir
aöilar hafa neitað aö veita fjár-
munum i ráöstafanir sem veita
konum lágmarksréttindi til aö
lifa sjálfstæöu lifi. Nú vita allir aö
lang fæst fólk á Islandi getur lifaö
af einum launum, nær allir vita
aö yfir 60% giftra kvenna taka
þáti i atvinnulifinu og aö konur
búa við tvöfalt vinnuálag ef ekki
úti á vinnumarkaðinum eins og
flestir karlar þá inni á heimilun-
um. Nær allir vita aö húsnæðis-
barninginn heyja flestir á meðan
börnin eru litil og aö lánamögu-
leikar fólks i þvi tilliti fara eftir
þvi hvar fólk stendur i launa og
viröingarstiga þjóöfélagsins. All-
ir vita siöan hvernig dagvist-
unarmálum er háttaö hér á landi.
Þessi atriði sýna vel aö hin
opinbera stefna stjórnvalda hef-
ur verið sú aö ýta flestum foreldr-
um út I aöstæöur sem foreldrar
hafa sjálfir ekki beðið um né
valdið og aö hiö opinbera hefur
ekki tekiö ábyrgö á þvi hvaöa
þroskamöguleikar börnum bjóöa
á meöan foreldrarnir reyna aö
hafa i sig og á.
I þessu sambandi má spyrja
hvernig staöiö getur á þvi aö
foreldrar hafi látiö afskiptaleysi
Að hve miklu
leyti eru böm
einkamál
foreldra sinna?
og vanrækslu opinberra aðila
óáreitt. A þvi eru að minnsta kosti
tvær grundvallarskýringar.
1) fjölskyldur hafa misjafnlega
mikiö innsæi og misjafnlega
mikla meövitund um sam-
félagslega stööu sina og hvaöa
þarfir þær hafa til þess að geta
breytt aöstæöum sinum.
2) Fjölskyldur hafa misjafnlega
mikiö innsæi I að þaö er aöeins
meö sameiginlegu sameinuðu
átaki sem hægt er aö breyta
eigin einstaklingsbundnu
ástandi.
Þaö er oft sagt aö mælikvarðinn
á menningarþjóö og hversu mikiö
hún trúir á eigin framtiö sé hvaða
þroskamöguleika hún býður
komandi kynslóö upp á. Börn á
Islandi eru nánast fyrir og Islensk
menning virðist ekki trúa nægi-
lega á sjálfa sig til að bjóöa börn-
um upp á lifvænleg uppvaxtar-
skilyrði.
Stefnuleysi
Enginn pólitiskur flokkur hefur
haft á stefnuskrá sinni aö móta
ákveðna fjölskyldupólitik og allir
pólitiskir flokkar á Islandi eru
samábyrgir i þvi aö islenskar
fjölskyldur taka inn á sig sam-
félagsvanda og gera hann aö
einstaklingsvanda. Þetta stefnu-
leysi hefur að minnsta kosti tvær
alvarlegar afleiöingar i för meö
sér.
1) Stór hluti barna er tilfinninga-
lega vanræktur vegna sam-
bandsleysis viö streitu- og
vinnuþjakaöa foreldra og
vegna þess aö sú spenna sem
rikir I þjóöfélaginu þrengir sér
inn i fjölskylduna, Iþyngir
kröftum hennar og veldur
árekstrum á milli fjölskyldu-
meðlima.
2) Möguleikar barna til aö lifa sig
inn I menninguna veröa æ tak-
markaöri, samfara erfiöleik-
um þeirra viö aö skynja sig
sem þýöingarmikil I félagslegu
samhengi.
Spenna
Börn geta ekki barist fyrir
lausn eigin málefna hvaö sem svo
þeim kann aö liöa illa. Til þess
eru þau of frábrugöin fullorönu
fólki. A uppvaxtarárum er þaö
einkum tvennt sem aögreinir
börn frá fullorðnum. 1 fyrsta lagi
eru börn algjörlega háö þvi aö
fullorönir sinni liffræöilegum til-
finningalegum, persónulegum og
félagslegum þörfum þeirra og I
öðru lagi skynja þau, upplifa og
láta hlutina i ljós á allt annan
hátt en fullorðnir. Reynsla og
áhyggjur barna eru einstaklings-
bundnar og þau láta þær ekki
beint i ljós en oft meö ýmiskonar
sálrænum einkennum. Ýmiskon-
ar vanliðan, og árekstrar milli
foreldra og barna orsakast iðu-
lega af þeirri spennu, óróa og
óöryggi sem einkennir sérhæft
iðnaöarþjóðfélag. Mæður fóru t.d.
út á atvinnumarkaöinn áöur en
góöar dagvistunarstofnanir voru
byggöar upp eins og fyrr greinir.
Atvinnulifiö ákvarðar fremur
tengsl foreldra viö börn en þarfir
barna. Vinnuþiggjendur hafa
ekki tekið á sig þá ábyrgð að
skipuleggja vinnu og vinnutima
fólks þannig aö tillit sé tekið til
foreldrahlutverksins. Arekstrar
og togstreita milli sambúöaraöila
stafar einnig oft af þvi aö konur
hafa fyrr fundiö fyrir kúgun sinni
og takmörkunum áöur en karl-
menn hafa skynjað hvaö þeir i
rauninni missa viö þaö aö geta
ekki sinnt fööurhlutverkinu.
Þróun barna og uppeldi
foreldra er aldrei hægt aö að-
greina frá heildaraöstæðum
foreldra og þær eru nátengdar
félagslegri og efnahagslegri
uppbyggingu samfélagsins og
þeirri pólitik sem rekin er hverju
sinni. Það er viðurkennt sálfræöi-
legt lögmál að spenna milli
foreldra raskar sálarlegu jafn-
vægi barna og aö börn sem veröa
fyrir óæskilegum áhrif i æsku
biða þess oft aldrei bætur.
Aöskilnaður á milli foreldra-
ábyrgöar og opinberrar ábyrgöar
ýtir undir þá tilhneigingu að
komandi kynslóö einkennist af
rótlausum, ráövilltum einstakl-
ingum sem veröa ófærir um aö
taka virkan þátt I þjóölifinu og
hafa ekki nægilega heilsteypta
persónulega uppbyggingu til þess
aö geta haft áhrif á eigið né ann-
arra lif.
Nokkrar leiðir
Bent hefur veriö á nokkrar
leiöir til aö minnka hættu á
persónuleikatruflunum barna
vegna breyttra þjóöfélagsaö-
stæðna.
1) Fyrsta leiðin er sú að veita
opinberu fé til þess að styrkja
innviöi fjölskyldunnar og vekja
upp gamla hefðbundna
f jölskylduformiö, þar er
einskonar afturhvarf til
f jölskyldunnar. Þessi leið
myndi auka tilfinningaleg
tengsl og öryggisþörf barna en
myndi ekki leysa þörfina fyrir
félagsleg tengsl við önnur börn
né gefa börnum möguleika á að
skynja sig mikilvæg fyrir
heildina.
2) Onnur leiö er sú aö nota opin-
bert fé til að byggja upp og
endurbæta ibúðarhverfi út frá
þörfum börna. Þessi leið myndi
sameina fólk innan ibúöar-
hverfa og opna fjölskylduna út
á viö. En þessi lausn er mjög
timafrek og myndi ekki ráöa
bót á timaskorti og streitu sem
einkennir samskipti flestra for-
eldra viö börn sin i dag.
3) Þriðja leiöin er sú aö
dagheimilin fái allt annan
tilgang og allt annað innihald
en þau hafa i dag. Þau yfir-
tækju hefðbundiö hlutverk
foreldranna og væru skipulögð
meö þaö fyrir augum aö gefa
börnum þau tengsl og ástúö
sem er þeim nauðsynleg. Þessi
leiö krefst hinsvegar þess að
foreldrar skipti algjörlega um
skoöun á barnauppeldi og þaö
getur veriö erfitt i samfélagi
sem alltaf hefur byggt á þvi aö
börn séu einkaeign
foreldranna.
4) Fjóröa leiöin er sú aö báöir
foreldrar litilla barna fái stytt-
an vinnutima á fullum launum
og geti haft hreyfanlegan
vinnutima. 1 þessari leiö felst
einnig að börn eigi rétt á aö fá
aö vera um þaö bil fimm
klukkustundir á dag á dag-
heimili þannig aö komið sé til
móts viö eðlilega félagslega
þörf þeirra. Þessi leið virðist
vera sú raunhæfasta þar sem
hún tekur bæöi tillit til jafnrétt-
is kynjanna og gefur öllum
stéttum foreldra jafna
möguleika á þvi að geta notið
barna sinna og lifað meö þeim
án streitu. Aöalerfiöleikarnir á
þessari lausn eru hinsvegar að
atvinnumarkaöurinn beiti
þessa foreldra misrétti og þaö
valdi þvi aö aöallega karlmenn
vilji ekki styttan vinnutima til
þess aö verða ekki
ósamkeppnishæfir við aöra
karlmenn á atvinnumarkaöin-
um.
Allar þessar lausnir eru dýrar
og erfiöar i framkvæmd en
vandamál nútima þjóöfélags eru
þaö alvarleg fyrir persónuleika*
þróun barna aö opinberir aöilar
veröa aö taka tillit til þeirra á
komandi árum. Næstu ár munu
siöan skera úr þvi hvort islensk
menning trúir nægjanlega á eigin
framtiö til þess aö hefja sig yfir
umræöugrundvöll barnaársins
um málefni barna og hefja
raunhæfar framkvæmdir sem
taka mið af breyttum fjölskyldu-
háttum og skilyrðislausum rétti
kvenna til þátttöku i opinberu lifi.