Þjóðviljinn - 15.08.1980, Qupperneq 5

Föstudagur 15. ágúst 1980 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5
Hefur innrásín gert Afgani að þjóð?
Þegar ekki var lengur við að eiga óvinsœla stjórn í Kabúl, heldur innrásarher úr framandi
heimshluta, skapaðist með Afgönum meiri samstaða en ef til vill nokkurntima áður i
sögu landsins
Meö hernaöi sinum i Afganist-
an ætlar Sovétmönnum liklega
aötakast þaö, sem engum hefur
tekist áöur, aö gera Ibúa lands-
ins aö þjóö. A þá leiö skrifar
Martin Woollaeott, greinahöf-
undur breska blaösins The
Guardian, i þaö blaö fyrir fáum
dögum. Hann heldur þvi fram,
aö hatrið á innrásariiöinu og
baráttan gegn þvi hafi samein-
aö Afgani af ýmsum stéttum og
þjóðflokkum i miklu rikara
mæli en nokkru sinni hafi þekkst
áöur I sögu þess lands, og aö nú
sé I fyrsta sinn hægt aö tala um
eitthvað þaö i Afganistan er
minni á þjóðerniskennd.
Liklegt er aö eitthvað sé til i
þessu. Rikið Afganistan sem
slikt varð ekki til fyrr en um
miðja átjándu öld, er upplausn-
arástand var sem oft bæði fyrr
og siðar i Persaveldi, er svæðið
haföi þá um hrið tilheyrt.
Mörg tungumál
Afganir voru þá sem enn tals-
verðir bardagamenn, herjuðu
niður á Indland og voru sigur-
sælir, en höfðu litið útúr þvi,
mest kannski vegna eigin
sundrungar. Um það leyti
magnaöist mjög riki Sika I Pun-
jab, og náði það að minnsta
kosti formlega undir sig drjúg-
um hluta þess fjallendis, er
byggt er fólki þvi er talar pústú
(eða pastó). Þegar Bretar lögðu
svo undir sig riki Sika, fylgdi
þessi hluti afgönsku fjallanna
meö og lenti, þegar Bretar fóru,
undir Pakistan. Sumir ætla að
um helmingur pústúfólksins
(sem i Pakibtan er kallað
Patanar) búi nú þar i landi.
Þar sem Pústúnar eða Patan-
ar voru einskonar kjarnaþjóð
Afganistans, varð innlimun
stórs hluta lands þeirra I breska
heimsveldið til þess að draga
mjög úr möguleikunum á þvi að
gera Afganistan að riki með
miðstjórn og stjórnkerfi i
venjulegum skilningi þess orðs,
enda vill Woollacott meina að
varla eða ekki sé hægt aö tala
um Afganistan sem eiginlegt
riki fyrr en fyrir svo sem hundr-
að árum. Og allt til þessa dags
hefur flest verið frekar hægt um
Afganiaösegja en að þeir stæðu
sameinaöir. Tungumál og þjóð-
erni eru mörg, pústúmælandi
menn liklega fjölmennastir, þó
varla nema rúmur helmingur
landsmanna, ef til vill ekki
nema rúmur þriðjungur. Næst-
ir að fjölda eru persneskumæl-
andi menn, sem stundum
eru kallaðir Tarisjikar eins og i-
búar sovétlýðveldisins Tadsjik-
istan handan landamæranna 1
noröri, þar sem persneska er
einnig töluð. Norðan til er tyrk-
neskt fólk, sem talar sömu mál
og ganga i sovétlýðveldunum
ÍJsbekistan og Túrkmenistan.
Óvild milli stéttá
Samlyndi þessara þjóðerna
hefur löngum verið lftið, og hið
sama á við um hinar ýmsu stétt-
ir, sem landsfólkið skiptist i.
Ibúar borganna, sérstaklega
Kabúl, höfðu tiltölulega mikil
samskipti við útlendinga og
voru ekki sérstaklega strang-
trúaðir? þeir voru ekkert hrifnir
af strangtrúaðri múhameðsku
bændanna f dölunum og óttuðust
beinlfnis fjallabúana, sem höfðu
orð á sér fyrir stigamennsku.
Bændurnir höföu vissa andúð á
fjallafólkinu af svipuðum á-
stæðum og á Kabúlbúum fyrir
meinta léttúð og snikjulif.
Fjallafólkiö býr enn við ætt-
bálkaskipulag og stundar eink-
um kvikfjárrækt. Við þessi skil-
yrði voru völd emira þeirra og
sjaa (eða konunga) er sátu i
Kabúl ekki mikil utan höfuö-
borgarinnar. Til þess að fá ein-
hverja hlýðni og þjónustu frá
fólki utan Kabúl, sérstaklega þó
fjallamönnum, varð að fara að
með lempni, forðast áberandi
ráöriki og frumkvæði að veru-
legum breytingum.
Illa undirbúnar
umbætur
Núverandi valdhafar i Kabúl,
sem tóku völdin með stjórnar-
byltingu 1978 (um aðra aðferð
viðað skipta um stjórn i Afgan-
istan hefur aldrei verið að
ræða), breyttu hér út af venj-
unni og varð hált á þvi. Fylgi
þeirra var litið og fyrst og
fremst tengt Kabúl, forustan úr
hinum fámenna menntamanna-
hópi höfuðborgarinnar (for-
ingjarnir, þótt undarlegt kunni
að virðast, flestir skólaðir á
vesturlöndum fremur en i
Sovét, Hafisúlla Amin þannig
menntaður i Columbia-háskól-
anum i Bandarikjunum), en
fylgið einkum meðal fámennrar
verkamannastéttar sömu borg-
ar og sovétskólaðra herfor-
ingjastéttarinnar; það var sið-
asttaldi aðilinn, sem fram-
kvæmdi stjórnarbyltinguna.
Þessinýja stjórn dreif undireins
i gang viðtæka en illa undirbúna
umbótaáætlun. Umbætur i
jarðamálum voru til dæmis svo
illa skipulagðar og fram-
kvæmdar af það miklum
þjösnaskap að ekki einungis
vakti andstöðu stórjarðeigenda,
sem sáu hagsmununum sinum
ógnaö, heldur og bænda.
Lestrarkennsla
fyrir konur
Annaö, sem vakti mikla reiöi
almennings gegn stjórn Alþýðu-
lýðræðisflokksins, eins og flokk-
ur þeirra Tarakis, Amins og
Karmals nefnist, var sá ásetn-
ingur stjórnarinnar að kenna
konum að lesa og banna að þær
væru mundi keyptar. 1 Afgan-
istan, sem og liklega flestum
Múhameðstrúar- og Afrikulönd-
um, er það siður að tilvonandi
eiginmenn gjaldi föður eða fjöi-
skyldu brúðarinnar verð nokk-
urt fyrir hana. Enda þótt erfitt
sé aö sjá að ráðstafanir, sem
þær, að veita konum lágmarks-
menntun og banna að þær gangi
kaupum og sölum, geti talist
annað en sjálfsagðar umbætur,
þá ber þess að gæta að leitun
mun á þvf fólki á jörðinni sem
tórir fastar I miðöldinni en Af-
ganir. Þarað auki mun stjórnin
hafa gengið að þessum umbót-
um sem fleirum af þjösnaskap
og lítilli gætni.
Þetta allt og fleira leiddi til
magnaðrar uppreisnar gegn
stjórninni, og ekki uröu vaxandi
Itök Sovétmanna í landinu til að
gera hana vinsælli. Heiftúðugar
innbyrðis erjur drógu mátt úr
stjórninni og liði hennar, uns
þar kom að Sovétmenn skárust i
leikinn með stórfelldri hernað-
arihlutun til að forða Alþýðulýð-
ræðisflokknum frá falli.
Innrásin skapaði
samstöðu
En sú staðreynd, að uppreisn-
armenn höfðu þá ekki lengur
fyrst og fremst á móti sér óvin-
sæla stjórn i Kabúl, breytti
miklu. Hversu margskiptir sem
ibúar Afganistans eru i þjóðerni
og stéttir, þjappaöi mikill þorri
þeirra sér að meira eða minna
leyti saman þegar við var að
etja innrásarher, erlenda menn,
sem taka ráðin af landsmönnum
og eru liklegir til að vilja troða
upp á þá nýjum siðum og menn-
ingu, hvort sem Afgönum sjálf-
um er ljúft eða leitt. Hörð Mú-
hameðstrú er samofin þessari
nýju sameinandi þjóöernis-
kennd, enda íslam áður nánast
eina sameiningarafl þessa
sundurleita og vanþróaða sam-
félags, auk þess sem innrásar-
mennirnir eru að mati lands-
manna vantrúaðir eöa guðlausir
vesturlandamenn.
Jafnvel svokallaður
Kalk-armur Alþýðulýðræðis-
flokksins virðist kominn I bland
við þessa breiðu þjóðarand-
stööu; uppreisnir i afganska
hernum nýlega, sem sovéskar
hersveitir börðu niður eftir
haröa bardaga, virðast hafa
gosið upp er Karmal-stjórnin
ætlaði að setja af herforingja
hlynnta Kalk.
Woollacott dregur fyrir sitt
leyti i efa, að uppreisnarmönn-
um muni takast að reka Rússa
úr landi, en hann álitur að sú
þjóðernishyggja og þjóölega
samstaða, sem barátta gegn
innrásarhernum hafi vakið
muni áfram lifa i landinu,
hvernig sem stjórnarfarið og
sambönd við önnur lönd verða i
framtiöinni. — dþ.
Afganskir skæruliðar — Woolacott telur að jafnvel þótt þeir biði ösigur að lokum, muni áfram lifa sú
sameinandi þjóðerniskennd, er vaknað hafi við baráttu þeirra.
Muskie snidgenginn
'Akvörðun um breytta stefnu vidvíkjandi
hugsanlegu kjarnorkustriöi ekki borin
undir hann
Edmund Muskie, utanrikisráð-
herra Bandarikjanna, hefur I
einkasamtölum látib i ljós undrun
og beiskju yfir þvi, að hann var
ekki hafður með i ráðum þegar
Bandarikjastjórn fyrir skömmu
ákvaö að breyta um stefnu við-
vikjandi kjarnórkuhervæðingu að
sögn AFP-fréttastofunnar. Öðr-
um Nató-rikjum var tilkynnt
þessi stefnubreyting fyrir nokkr-
um dögum.
Samkvæmt hinni nýju stefnu I
þessum málum er gert ráð fyrir,
aö Bandarikin leggi ef til kjarn-
orkustriðs kemur, megináherslu
á svokallaðar takmarkaðar árás-
ir á hernaðarlega mikilvæga
staði, iönaðarsvæði sem eru mik-
ilvæg herbúnaöi andstæðingsins
og mikilvægustu staöi stjórn-
kerfis Sovétrikjanna. Er þvi lýst
yfir, að hér sé um frávik að ræöa
frá fyrri áætlun, sem miðast hafi
við allsherjarárás á óbreytta
borgara ekki siður en önnur skot-
mörk. Slikar árásir eru þó ekki
útilokaðar samkvæmt hinni nýju
árásaráætlun.
Framhald á bls. 13
Muskie — las það i blöðunum.
Saúdi-Arabía beitir
Norðmenn hótunum
Viðræðum Noregs og
Saudi-Arabíu um við-
skipti norska kaupskipa-
f lotans og saudiarabískra
aðila hefur verið frestað
um óákveðinn tíma,
vegna þess að Saudi-
Arabar hafa frábeðið sér
heimsókn Reiulfs Steen,
verslunar- og siglinga-
málaráðherra Norð-
manna og formanns
Verkamannaf lokksins
norska. Steen var i þann
veginn að leggja af stað
til Saudi-Arabíu sem odd-
viti stórrar nefndar
áhrifamanna í siglinga-
málum Norðmanna er
Saudi-Arabía tilkynnti að
ráðherran væri
„óæskilegur" þar í landi.
Norska sjónvarpið hefur
ákveöiö aö sýna þá margumtöl-
uöu kvikmynd Dauði prinsessu,
og er talið, að það valdi ein-
hverju um framkomu Saudi-
Araba. En raunar mun langt
siðan aö Norðmenn fóru aö fara
i taugarnar á arabiskum ráða-
mönnum meö þvi að taka ein-
dregnari afstöðu með ísrael en
flest vesturlandariki önnur.
Þannig mun Saudi-Arabiu og
fleiri Arabarikjum hafa mislik-
að, er nýlega fór fram á vett-
vangi Sameinuðu þjóðanna
atkvæðagreiösla viövikjandi
Palestinumálinu, og Noregur
var eitt fárra Evrópurikja, sem
greiddi atkvæði á móti ályktun
þess efnis, að Palestinumenn
skyldu hafa rétt á eigin þjóð-
landi
Að saúdiarabiskir valdhafar
séu Norðmönnum gramir út af
Dauöa prinsessu er ekki ný
saga, þvi að fyrr i sumar aflýsti
siglingamálaráðherra Saudi -
Reiulf Steen — ,,óæskileg
persóna” I Saudi-Arabiu.
Arabiu á siöustu stundu heim-
sókn til Noregs. Norðmenn
gerðu sér þó vonir um að þetta
mál væri úr sögunni þar eö allt
viröist nú vera að falla I ljúfa löð
með Bretlandi og Saudi-Arabiu,
en saddiarabíska konungsfjöl-
skyldan reiddist sem kunnugt er
Bretum ákaflega út af téðri
kvikmynd.
Hér er um að ræða alvarlegt
mál fyrir Norðmenn, þvi að hinn
stóri kaupskipafloti þeirra hefur
mikil og arðvænleg viöskipti við
Saudi-Arabiu. Nema tekjur
norsku kaupskipanna af flutn-
ingnum fyrir Saudi-Araba
þremur til fjórum miljörðum
norskra króna árlega. Samband
norskra kaupskipaútgeröar-
manna hefur þvi beðið norska
sjónvarpið að endurskoða þá
ákvörðun að sýna kvikmyndina.
Norska sjómannasambandiö
hefur tekið i sama streng.
(Byggt á Dagens Nyheter.)