Þjóðviljinn - 23.12.1980, Page 6

6 SÍÐA — Jólablaö Þjóöviljans
Jólablaö Þjóöviljans — SÍÐA 7
„ÞETTA VAR
SKEMMTILEGT
BALL”
A Stukkscvri var lllöðver skóla
stjorii !«ár..
..tstt lii'lil að ntruli'ga margir
Islrmiiiigar furðist lilátl alraiu að
li iða iiiigaiin að |n i lnað (irssí
liiMstiið inIInili li iða \lir jijuðiiia
i l slurv clilasl v rjölil ln stist út "
mhg rœðir við Hlöðver Sigurðsson fyrrverandi skólastjóra um barnakennslu, pólitík,
hernám og ball á Stóru-Ökrum
Hlööver Sigurösson.
— Ég er nú eiginlega
allra sveita kvikindi. Hlýt
að eiga ættmenn um allt
land. Veit um suma, aðra
ekki, og sjálfsagt eru þeir
miklu fleiri. Langafi minn
einn var faktor hjá örum
og Wulf svo þú sérð að ég
er sæmilega ættaður. En
fæddur er ég á Reyðará í
Lóni 29. apríl 1906 og
vorum við sex, bræðurnir.
Þessi tiöindi sagði mér Hlöðver
Sigurðsson, fyrrum skólastjóri
þegar ég leit inn til hans á Miklu-
brautina á dögunum. Þar dvaldi
hann hjá dóttur sinni á meðan
hann beiðþess að komast norður i
sinn kæra Siglufjörð.
Kennaranám
— Hleyptiirðu snemma heim-
draganum?
— Já, svo má vist segja, en fór
þó ekki langt til að byrja með. En
upp úr fermingu gerðist ég vinnu-
piltur hjá Sigurði bónda á Stafa-
felli i Lóni, þeim heiðurs- og
sómamanni.
— Nú hefur þú löngum stundað
kennslu og skólastjórn, Hlööver.
Bjóstu þig undir þaö starf með
námi i Kennaraskólanum?
— Ég gerði það, já. Mamma
kenndi okkur nú heima i ung-
lingaskóla á Djúpavogi, hjá
Sigurði Thorlacius. En tvitugur
fór ég i Kennaraskólann og náði
inntökuprófi upp i annan bekk, en
nám i Kennaraskólanum var þá
orðið þrir vetur. Ég útskrifaðist
svo úr skólanum vorið 1928.
Á Súðavík og viðar
— Hófstu þá strax kennslu-
störf?
— Já, það gerði ég. Fyrstu þrjá
veturna eftir að ég lauk námi við
Kennaraskólann var ég farkenn-
ari i Nesjum i Austur-Skaftafells-
sýslu. En 1931 var ég settur skóla-
stjóri vestur á Súðavik. Settist
þar i sæti Hannibals Valdimars-
sonar sem þá fluttist frá Súðavik
til tsafjarðar. Kannski hafa ein-
hverjir ætlast til þess aö ég yrði
þarna arftaki Hannibals á fleiri
sviðum en við skólastjórnina. En
þaö kom þá á daginn að þeir vildu
ekkert með mig hafa þarna
vestra eftir þennan eina vetur, og
ég hef svo sem aldrei erft það
neitt við þá.
\
Utanför
— Hvert lá svo leiðin frá Súða-
vik?
— Ja, það var nú þannig, að
eftir að ég hafði verið á Súðavik
gat ég ekki hugsað mér að fara
aftur 1 farkénnsluna, en á öðru
var tæpast völ. Mér datt þvi i hug
að reyna að komast úr landi en
fjárhagurinn var nú ekki beysinn
En mér tókst aö slá vlxil og fékk
meira að segja Magnús heitinn
Helgason, Kennaraskólastjóra,
til þess að skrifa upp á hann. Að
þvi búnu ákvað ég að fara til
Kaupmannahafnar I þvi augna-
miði að kynna mér skólamál i
Danmörku auk þess sem ég sótti
þar ýmis námskeið, eftir þvi, sem
tækifæri gáfust til.
Sigurður Neigaard, sálfræð-
ingur og leiðandi maður meðal
lýðskólamanna, var einskonar
ráðunautur minn um hvað ég
skyldi helst kynna mér og hvar
þaö væri að finna. Auk þess voru
starfsmenn fræðsluskrifstof-
unnar I Kaupmannahöfn mér
innan handar með að benda mér á
ýmsa skóla. Ég hafði ekki hvað
sist áhuga á að kynna mér hug-
myndir, sem uppi voru um svo-
kallaða nýskóla og skóla fyrir
vangefin börn.
Kannski má lika nefna það, að
ég lagði mig eftir þvi að læra aö
smiða einföld áhöld til kennslu i
eölisfræði. Löngu siðar var fariö
að kenna slikt i Handiðaskól-
anum. Þessi áhöld notaði ég alltaf
dálitið á meðan eðlisfræði var
kennd i barnaskólanum.
Frá Danmörku fór ég til Svi-
þjóðar og lagði mig á sama hátt
eftir nýungum i skólahaldi og
kennsluháttum þar.
— Fannst þér einhver munur á
dönskum og sænskum skólum?
— Ekki fannst mér hann nú
áberandi en þó tel ég að sænsku
skólarnir hafi verið það sem
kannski má kalla opnari.
Skólastjóri í 40 ár
— Hvað tók svo við er þú komst
úr utanförinni?
— Það lá náttúrlega beinast við
að snúa sér að kennslustörfunum
úr þvi að ég var aö kynna mér þau
á annað borð. Við heimkomuna
bauðst mér skólastjórastaöa á
Stokkseyri. Er ekki að orðlengja
það, að þar var ég skólastjóri i 10
ár, frá 1933-1943.
— Og hvaða ástæður lágu til
þess að þú hættir þar?
— Nú, það stóð nú þannig á, að
Friðrik Hjartar, skólastjóri
Barnaskólans á Siglufirði, var að
hætta. Fræðslumálastjóri var
beðinn að útvega mann i hans
stað og benti á mig. Ég sló til,
sótti og fékk starfið. Og siðan hef
ég haldið mig á Siglufirði og likað
vistin vel. A Siglufirði var ég fyrst
kennari i tvo vetur en tók þá við
skólastjórninni og gegndi henni i
30 ár. Siðan kenndi ég svo við
skólann I þrjú ár eftir að ég lét af
skólastjórn.
Las greinar eftir Jónas
meðan Sigurður rakaði sig
— Hefur þú alltaf verið póli-
tiskur, Hlööver?
— Ja, jú, liklega má segja þaö.
Ég byrjaði ansi snemma að þefa
af pólitik og komst I kynni við
hana. Þegar ég var á Stafafelli
hjá Sigurði, laust eftir ferm-
inguna eins og fyrr er að vikið, þá
lét hann mig lesa fyrir sig upp úr
Tlmanum greinar eftir Jónas frá
Hriflu, meðan hann var að þvo
sér og raka á kvöldin.
— Og varðst snemma róttækur?
— Já, ég býst viö þvi. Fyrstu
kynni min af sósialisma komu til
fyrir lestur greina i Eimreiðinni
og Iðunni, sem voru á sinum tima
merk og mikilsvirt timarit. Agúst
H. Bjarnason skrifaði I Iðunni
fræðilegar greinar um sósialisma
og Snæbjörn Jónsson i Eimreið-
inni um byltinguna i Rússlandi,
og fjailaði um hana alveg for-
dómalaust.
í Kennaraskólanum stofnuðum
við leshring, 10 saman. Lásum
þar fræðirit um jafnaðarstefnuna
og rökræddum um hana. Seinni
veturinn minn i Kennaraskól-
anum gerðist ég einn af stofn-
endum Félags ungra jafnaðar-
manna.
„Reif kjaft" á fundum
Svo gerðist það þingrofsvorið
1931 að Héðinn Valdimarsson
hringdi i mig og bað mig að fara i
framboö fyrir Alþýöuflokkinn i
Austur-Skaftafellssýslu. Þá var
ég 25 ára, þannig að ekki mátti
tæpara standa með að hægt væri
að fara þessu á flot viö mig. Þetta
var feykihörð kosningabarátta og
var deilt um kjördæmabreyting-
una.
— Og bænheyrðirðu Héðin?
— Nei, ég kom mér hjá þvi að
fara I framboðið en mætti hins-
vegar á fundinum og „reif þar
kjaft”, eins og strákarnir segja.
Svo fór, aö enginn fékkst I fram-
boö fyrir Alþýðuflokkinn þarna að
þessu sinni,en 30 skiluöu auðu og
er ekki ósennilegt að ég hefði
fengiö þau atkvæði. Annars var
Þorleifur I Hólum, sem þá var
þingmaður Austur-Skaftfellinga
og hafði verið mjög lengi — mig
minnir að hann hafi verið kosinn
á þing 1908 — og allt hans fólk
alveg sérstakir vinir minir.
Þegar ég svo kom úr utanför-
inni lagöi ég pólitisk afskipti að
mestu á hilluna um sinn. Ég
hugsaði mér að helga mig bara
þvi starfi, sem ég hafði búið mig
undir að sinna. Ég hafði alltaf
taugar til Alþýðuflokksins og ég
býst við að segja megi að ég hafi
staöið svona mitt á milli Alþýðu-
flokksins og Sósialistaflokksins á
þessum árum. Við alþingiskosn-
ingarnar 1937 kaus ég Fram-
sóknarflokkinn. Þá var Breið-
fylkingin svonefnda, kosninga-
bandalag Sjálfstæðis- og Bænda-
flokksins á ferðinni og i sumum
kjördæmum bauð Sósialistaflokk-
urinn ekki fram en hvatti sina
menn þar til þess að kjósa Fram-
sókn.
„Finnagaldurinn" skar úr
— En nú endaði það með þvl, að
þú gekkst I Sósialistaflokkinn.
Hvað reið baggamuninn?
— Já, ég gekk i Sósialistaflokk-
inn og siðan Alþýðubandalagið.
Og það, sem úrslitum réði um af-
stöðu mína, var „Finnagaldur-
inn” og svo að ritstjórar Þjóð-
viljans voru teknir höndum og
fluttir úr landi. Ég gat ekki betur
fundið en að þaö ofbeldi væri
mjög að skapi Alþýöublaðsins og
ýmissa Alþýðuflokksforingja. Þá
fann ég það glöggt, að með Al-
þýðuflokknum gat ég enga sam-
leið átt. Mér fannst það hart, að
minir gömlu flokksmenn skyldu
taka þessa afstöðu en Arni frá
Múla, sjálfstæðismaðurinn, —
þótt farið væri að visu að losna
um hann I þeim flokki þá, —
geröist hinsvegar einhver skel-
eggasti baráttumaðurinn fyrir
þvi að snúa almenningsálitinu
gegn þessari ósvinnu og ofbeldi.
Þegar svona var komið gat ég
ekki lengur setið hjá.
í framboð
— Fórstu þá á ný aö taka virkan
þátt i pólitíkinni?
— Jú, við getum orðað það
þannig, þó að opinber afskipti
min af stjórnmálum hafi reyndar
aldrei verið mikil.
Svo fór þó, að ég gaf kost á mér
i framboð fyrir Sósialistaflokkinn
i Vestur-Skaftafellssýslu viö vor-
kosningarnar 1942. Gerði ég það
raunar einkum fyrir beiöni vinar
mins, sr. Gunnars Benedikts-
sonar. Það var nú varla, miðað
við fyrri reynslu, mikillar upp-
skeru að vænta á þessum vig-
stöðvum, enda reyndist það svo.
En sjálfsagt þótti að safna þarna
þeim atkvæðum, sem unnt væri
að ná. Guðjón B. Baldvinsson var
þarna i framboði fyrir kratana og
svo þeir sr. Sveinbjörn Högnason
og Gisli Sveinsson fyrir Fram-
sóknar- og Sjálfstæöisflokkinn.
Auövitað varð kosningabaráttan
fyrst og fremst einvigi milli
þeirra Sveinbjörns og Gisla. Þeir
létu eins og viö Guðjón værum
ekki til. Og undirtektir fengum
við náttúrlega daufar. Þó man ég
það, að þeir klöppuðu mikið fyrir
mér i Meðallandinu.
Við haustkosningarnar 1942 var
ég svo aftur i framboði og þá i
Árnessýslu. Þá var komin á lista-
kosning i tvimenningskjör-
dæmum. Gunnar Benediktsson
var i fyrsta sæti á okkar lista, ég I
öðru. I þriöja sætið fengum við
Guðmund Egilsson, formann
Ungmennafélags Biskupstungna
og i fjórða Sigurð Jónsson, bónda
á Torfastööum I Grafningi, föður
Ólafs Jóhanns Sigurðssonar, rit-
höfundar. Ég man, að mér þótti
ákaflega ánægjulegt að skipa
lista með þessum úrvalsmönnum.
Oftar en þetta hef ég nú ekki
verið I framboði við alþingiskosn-
ingar og sannast að segja efast ég
um aö ég hefði nokkurntima gefið
kost á mér I framboð þar sem
kosning hefði mátt teljast örugg.
— Hversvegna?
— Af þvi ég hafði ekki áhuga á
þingsetu og þar að auki er ég viss
um að ég hefði oröið lélegur þing-
maður.
— En hafðirðu aldrei afskipti af
sveitarstjórnarmálum?
— Litið var nú um að ég hefði
bein afskipti af þeim. Eitt ár var
ég hreppsnefndarmaður á
Stokkseyri og eitt kjörtímabil
varamaður I bæjarstjórn Siglu-
fjarðar. En auövitað tók ég þátt i
baráttunni með minum félögum
þegar kosið var til hreppsnefnda
og bæjarstjórna.
Baráttan gegn hernáminu
— Nú hefur þú alla stund staðið
i brjóstfylkingu hernámsand-
stæðinga, Hlöðver, hvernig finnst
þér horfa um það mál?
—- Já, ég hef frá upphafi fylgst
með þeirri baráttu og talið mig
liðsmann þar; við skulum ekki
taka dýpra i árinni. Og ég hef
orðið fyrir vonbrigðum með hvað
litið hefur þokast i þvi máli og
sjálfsagt vilja ýmsir segja, og
með miklum sannindum, að
ekkert hafi þokast. Ekki finnst
mér þó vera hægt að kenna Al-
þýðubandalaginu um það. Það er
þó eini stjórnmálaflokkurinn,
sem stendur heill og óskiptur
gegn hernum. Sem betur fer nær
þó andstaöan við hernámið inn i
alla stjórnmálaflokka. Hinsvegar
vitum við um afstöðu forystuliðs
Sjálístæðis- og Alþýðuflokksins.
Framsókn er búin árum saman
að samþykkja að hún sé andstæð
hernámi „á friðartimum”. En
ætli það verði ekki nokkuö djúpt á
„friðartímum” Framsóknar?
Eölilegt er að spyrja: Hvað
getur og má Alþýðubandalagiö
ganga oft til myndunar rikis-
stjórnar án þess að fá nokkru um
þokað i þessu máli? t hæsta lagi
að við þaö sama sitji. A
næst siöasta landsfundi Alþýðu-
bandalagsins var m.a. um þaö
rætt, hvort Alþýðubandalagið ætti
að fara i rikisstjórn ef ekki næðist
samstaöa um brottför hersins. Þá
sagði ég m.a.:
Við megum ekki semja upp á
það, að þetta verði svikið i þriðja
sinn. Við höfum tvisvar sinnum
verið sviknir. í bæði skiptin var
þvi borið við, að landhelgismálið
hefði „algeran forgang” og
ekkert það mætti aöhafast, sem
tafið gæti eða spillt fyrir sigri
okkar i þeirri deilu. Að sjálfsögðu
voru það sterk rök og vissulega
var landhelgisbaráttan sjálf-
stæðisbarátta. En að gervirökum
getum við ekki lotið.
Fyrir mörgum er hersetan
fyrst og fremst hagsmunamál.
Það er leitun á þeim manni, sem
heldur þvi lengur fram i fullri al-
vöru, að herinn geti varið okkur
ef til árásar kemur. En hann
egnir á okkur árás, öðrum til
hugsanlegrar hjálpar. En „budd-
unnar lifæð” slær sterkt I brjósti
margs Islendingsins. Jafnvel
samvinnumennirnir okkar lúta
að spenanum. Hvað skyldu þeir
Jakob á Grimsstöðum, Sigurður i
Ysta-Felli, Pétur á Gautlöndum,
Jón I Múla og Benedikt frá
Auönum segja um þessa „sjálf-
stæðisbaráttu” „arftaka”. sinna
ef þeir mættu mæla?
Ég held, að ótrúlega margir
Islendingar blátt áfram foröist að
leiöa hugann að þvi hvað þessi
herstöð mundi leiða yfir þjóðina
ef stórveldastyrjöld brytist úr.
Einu sinni dreymdi mig um að
lifa það aö landið yröi herlaust en
ég er nú farinn að eldast og sú von
veikist meö ári hverju.
Ráðvilltir flokkar
— Hefurðu áhuga á þvl að segja
eitthvað almennt um pólitikina
hér eins og hún kemur þér fyrir
sjónir?
— Þaö gæti nú orðið talsverð
ræða ef farið væri ofan I þá sauma
að ráði svo þvi verðum við að
sleppa. En mér virðist andstööu-
flokkar okkar Alþýðubandalags-
manna i ýmsu ráövilltir, einkum
Sjálfstæðisflokkurinn. Hann
keppist nú við að boða þá kenn-
ingu, að „lýöræðisflokkarnir”,
sem hann nefnir svo, verði að
sameinast gegn „kommúnist-
unum” og á þá við Alþýöubanda-
lagið. Ekki er þó langt siðan sömu
menn lögðu mikla áherslu á nauð-
syn þess að koma á laggirnar
rikisstjórn, með þessum sömu
„kommúnistum”. Af þvi varð nú
ekki að Geir tækist það,en Gunnar
greip boltann. Og þá er það allt I
einu orðin lifsnauðsyn að ein-
angra þessa æskilegu banda-
menn. Hver finnur heila brú i
þessu?
Framsóknarflokkurinn býr við
það innanmein, að vera annars-
vegar samsettur af frjálslyndum
mönnum og vinstri sinnuðum og
að hinu leytinu af mjög dökklit-
uðum ihaldsmönnum, en þetta
þekkir þú nú auðvitað betur en ég.
Alþýðuflokkurinn minnir mest
á lélega popphljómsveit, sem
fyrst og fremst reynir að vekja á
sér athygli með hávaða og hvers-
kyns skipalátum en þokast þó
alltaf neðar og neðar á vinsælda -
listanum, enda ekki að furða, ef
forráöamennirnir, ýmsir hverjir,
eru bara „skitapakk”. Ég verö að
játa, að mér rennur mjög til rifja
hvernig komið er fyrir þessum
flokki, sem einu sinni var minn
flokkur.
Ekki ætla ég að halda þvi fram,
aö enginn ágreiningur sé um neitt
i Alþýðubandalaginu. Hinsvegar
held ég þvi hiklaust fram, að eng-
inn islenskur stjórnmálaflokkur
standi heilli . i afstöðu sinni til
allra megin mála en Alþýöu-
bandalagið.
Við Hlöðver höldum áfram
spjalli okkar enn um stund og
sötrum svart kaffiö. Ber margt á
góma, sem hér er þó sleppt.
Balliö á ökrum
— Þú kannast auðvitaö við sr.
Lárus Arnórsson á Miklabæ,
segir Hlöðver.
Ég kannast við hann. Hann var
minn prestur I mörg ár. Sr. Lárus
var i engu meðalmaður. Mér þótti
vænt um hann. Við deildum
stundum óvægilega á fundum en
það breytti engu okkar I milli.
— Eftir að ég kom að utan var
ég eitt sumar kaupamaður hjá sr.
Lárusi á Miklabæ. Mér likaði vel
viö hann en mikið vorum við
búnir að þjarka um pólitlk um
þaö er vistinni lauk. Eitthvað var
ég búinn að heyra um það að treg-
lega gæti gengið að fá kaupiö hjá
presti. Annað reyndist mér.
Samkvæmt samningi okkar átti
hann að greiða mér aðra ferðina;
hina skyldi ég kosta sjálfur. En
þegar upp var gert kom ekki
annað til greina hjá sr. Lárusi en
að hann borgaði báðar feröirnar.
Þannig reyndist hann mér i við-
skiptum.
Einverntlma um sumarið fór ég
á ball út að Stóru-ökrum. Þar var
margt um manninn, gott veður og
fólk út um allt. Ég labbaöi ofan á
tún. Þar rakst ég á þá sitjandi
hvorn á sinni þúfunni sr. Lárus og
pabba þinn. Þeir tóku mig þegar
inn I þetta samfélag og buöu mér i
staupinu. Umræðuefniö hjá þeim
var náttúrlega pólitlk og bar
margt og mikiö á milli. En þrátt
fyrir skylmingarnar fann ég það
fljótt, að þarna voru menn, sem
þekktust vel, miklir mátar og
sjálfsagt ekki óvanir þvl, að „slá i
eina bröndótta” I orðum. Er ekki
aö orðlengja það, að þarna sátum
við alla nóttina. Ég gat ekki á mér
setið að blanda mér I tal þeirra
félaga og allt I einu sagði Gisli:
„Hann hefur miklu meira vit á
pólitik en þú þessi vinnumaður
þinn”. Og hlógu báöir.
Þetta var skemmtilegt ball.
—mhg