Þjóðviljinn - 11.06.1982, Blaðsíða 8

8 SÉÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 11. júní 1982
Ráðandi öfl í okkar heimshluta hugsa i úreitum hagvaxtarmódelum en ekki út frá veruleikanum, sagöi framtiöarrýnirinn Johan Galtung
m.a. á norræna leiklistarþinginu. Ljósm. —eik
Að sætta sig við minna
Hér í Reykjavik lauk sl.
þriðjudag þingi Norræna
leikhússambandsins þar
sem fjallað var um fiflið
og f járhaldsmanninn,
samskipti leikhúss og
stjórnvalda. Þar hefur
sjálfsagt verið rætt sitt-
hvað um fjárveitingar,
leikhússkipulag og stjórn-
skipan leikhús- og lista-
mála. En ekki létu menn
sér nægja að líta á málin
frá þröngu og norrænu
sjónarhorni/ heldur kvöddu
til prófessor Johan Gal-
tung til þess að hafa allan
heiminn undir, ef svo
mætti segja.
Galtung er kunnur fyrir
rannsóknir sínar á for-
sendum fyrir friðarstefnu
i heiminum/ og hefur að
undanförnu staðið fyrir al-
þjóðlegri athugun á vegum
Sameinuðu þjóðanna á
framtíðarþróun heims-
mála. Og það var ekki
laust við að menn yrðu dá-
lítið útkjálkalegir í framan
á þinginu þegar Galtung
hóf hraðferð sína um
heimsökonómíuna með
einföldum skýringar-
myndum/ hnyttnum sam-
likingum og ögrandi álykt-
unum. En til þess var
leikurinn gerður að átta sig
á stöðu Norðurlanda á
komandi árum og hvaða
áhrif efnahagsþróun sem
sjá mætti fyrr hefði á sam-
skipti fífls og fjárhalds-
manns í umdæmi Norræna
feiklistarsambandsins.
Tiöindamaöur Þjóöviljans fékk
aö vera fluga á vegg undir fyrir-
lestri Galtungs og umræöum i
; kjölfar hans. Eftirfarandi frásögn
er ætlaö aö duga til þess aö kitla
svolitiö forvitni lesenda um þau
fróöiegu sjónarhorn sem uppi
voru sl. mánudag I Kristalsal
Hótel Loftleiöa.
Galtung litur yfir heimsmynd-
ina og skiptir henni ífernt.tfyrsta
heimieru vestrænu auövaldsrikin,
i öörum Sovétrikin og fylgiriki
þeirra, I hinum þribja OPEC -
rikin og ýmis þróunarlönd og i
þeim fjóröa Japan, Kina og ýmis
riki i Suö-Austur-Asiu. t 500 ár
drottnaöi fyrsti heimurinn yfir
hinum þremur og mergsaug þá.
Rússneska byltingin ógnabi þess-
ari yfirdrottnun, en úr henni varö
! minna en skyldi og nú ógnar
lannar heimur ekki þeim fyrsta
I efnahagslega né hugmyndalega.
| Hiö sama veröur ekki sagt um
i þriöja heiminn sem kreppti tima-
I bundiö aö fyrsta heiminum m.a.
j meö þvl aö heröa oliutökin og
stofna samtök oliuframleiöslu-
rikja. En áhrif þriöja heimsins
eru aftur tekin aö dvína á sama
tima og stjórnarhættir og hug-
myndakerfi i múhamebskum
rikjum þróast i einstrengingsátt
undir merkjum Khomeinis og isi-
ömsku byltingarinnar. (Jafnvel i
auövaldsparadisinni Kuwait eru
kaupmenn þegar farnir aö lima
myndir af Khomeini innan á
saurblöö bóka sinna. Innan tiu
ára veröur Khomeini-stíllinn alls-
ráöandi).
Þaö er hinsvegar fjðröi heimur-
inn sem ógnar fyrsta heiminum
svo um munar og hefur i sinu
mannhafi fólgiö slikt skipulag og
menningarhætti aö hann mun
reynast ofjarl drottnara heimsins
á efnahagslega sviöinu.
Afleiöingin af endalokum yfir-
drottnunar 1. heimsins á heims-
markaöi veröur annaöhvort aö
honum lærist aö sætta sig viö
minna og una glaöur viö sitt ærna
ríkidæmi ögn jafnara skipt eöa aö
allt lendir i fasisma og hernaöar-
°g
blanda
saman
grænu,
rauðu,
bláu
og gulu
hyggju þar sem menn reyna aö
snúa viö rás timans meö örþrifa-
ráöum. Hagvöxtur i 1. heiminum
mun fara niður á núllpunktinn og
siðan enn neöar. Tilraunir til þess
aö halda I efnahagsstjórn sem
byggir á hagvaxtarmódelum 6. og
7. áratugarins eru dæmdar til
þess aö mistakast.
Grænt og rautt
og blátt
Þegar Galtung ræöir um
hreyfiafliö — efnahagsþróun-
ina — i heimspólitikinni notar
hann mikiö liti til þess aö skýra
mál sitt. Mál hafa þróast frá
grænu yfir i rautt eöa blátt. frá
hinu græna ættarsamfélagi þar
sem ættin stendur fyrir áætlana-
geröog heimamarkaöurinn stýrir
efnahagnum, og yfir i hiö bláa
markaöskerfi sem Bandarikin
eru fulltrúi fyrir eöa hiö rauöa
áætlunarkerfi sem Sovétrlkin eru
táknræn fyrir. Rautt og blátt eru
þó engan veginn andstæö skaut i
öllum greinum né heldur dugir
umræöa á þeim öxli til þess aö
skýra heimsmyndina. I báöum
kerfum má finna lagskiptingu
sem er ærib svipuð. markaöur
fyrirfinnst i áætlunarkerfinu og
áætlanir i markaöskerfinu, og
stofnunum beggja kerfa svipar
saman bæöi innáviö og útáviö. I
verulegum mæli er um þaö aö
ræöa aö efnahagssérfræöingar
, austurs og vesturs hafa veriö
; sammála um hvab sé nútimaleg
þróun og allir hafa keppst viö aö
' komast frá hinu smáa til hins
stóra, frá micro til macro.
Og þaö heyrir svo til þessum
! þankagangi aö allir eigi aö færa
sig til þess nútimasniös sem
liggur á öxlinum milli blás og
rauös, marxisma og kapitalisma.
Græn bylgja hefur risiö gegn
þessu tæknivibhorfi og sagöi Gal-
tung aö merkilegasti skurö-
punktur umræöu I dag væri þar
sem mættust skoöanir tækni-
bjartsýnismanna hagvaxtar-
skeiösins og græningjanna sem
boöa afturhvarf i ýmsum mynd-
um. Höfuðandstæðurnar I fyrsta
heiminum séu þær aö ráöandi öfl
hugsi i hagvaxtarmódelum úr-
eltum en ekki út frá veruleik-
anum.
Sigurganga
Japana
Og hver er hann þá? „Japanir
framleiöa i dag vörur sem eru
bæöi betri og ódýrari en geröar
eru i iönrikjum Vesturlanda. Eitt
af þrennu, þjóöernissinnar,
sjálfspiningarfólk eöa heimsk-
ingjar, þurfa menn aö vera til
þess aö velja fremur evrópskt
heldur en japanskt I dag”, sagöi
Galtung af hógværö sinni. Og
lykillinn aö sigurgöngu Japana á
heimsmarkaöinum og fyrirsjáan-
legri framrás Asiumanna al-
mennt i heimsviöskiptunum er
fólginn 1 gerö japanska þjóö-
félagsins og hugmyndaheimi kon-
fucianskra — búddhiskra kenn-
inga.
Eins og fleiri framtiöarrýn-
endur er Galtung hugfanginn af
Japan og reyndar kvæntur jap-
anskri konu. I fyrirlestrinum tók
hann aö sönnu enga afstööu til
japanska þjóöfélagsins, en lagöi
aöeins áherslu á markaðsyfir-
buröi þess. Og i hverju felst
galdurinn?
Japanska
sprengjan
Japan sprengir hinn vestræna
hugmyndaheim: 1 augum Japana
eru andstæöurnar ekki milli auö-
magns og vinnu. Þær eru einungis
þar sem menn sjá ekki möguleik-
ana á samvinnu auðmagns og
vinnu. Andstæðurnar eru heldur
ekki milli rikisvalds og auðvalds,
heldur þar sem menn sjá ekki
samstarfsmöguleika þessara
afla. I japanska kerfinu hefur
þróast visst form velferöarrikis,
þar sem forstjórar ráöa miklu
kapitali en eiga þaö ekki sjálfir i
einkaeign. Forstjórinn og verka-
maöurinn hreyfast lika saman
upp og niöur i launum eftir þvi
hvernig gengur, en þaö er ein-
stætt á okkar mælikvaröa. Komi
slæmir timar I rekstri fyrirtækis
eru laun forstjóranna lækkuð,
versni þeir enn er þeim sparkaö
og sé ástandiö virkilega slæmt
fremja þeir sjálfsmorö. A sama
tima fær verkamaöurinn riku-
legan bónus ef vel gengur en
skyldutilfinning hans gagnvart
fyrirtækinu er slik aö hann telur
sóma sins vegna ekki annað fært
en aö leggja 4/5 hluta af aukning-
unni inn á bankabók og i hringrás
japanska efnahagsundursins.
Þá er þaö ekki sibur um vert aö
hafi Japanir þróaö nýja fram-
leiöslu er aöferöin gerö aögengi-
leg öörum þjóöum i Suö-Austur -