Þjóðviljinn - 23.06.1985, Qupperneq 10

MENNING
Gjald
á öll
myndbönd
-átekin jafntsem óátekin og tekjurnarfari
eingöngu í innlent efni
- rœtt við Þórhildi Þorleifsdóttur, formann Félags
leikstjóra á íslandi, en hún hefur verið kosin nœsti
formaður norrœnu leikstjórasamtakanna
Fyrir skömmu var haldinn í
Kaupmannahöfn fundur
stjórnarnefndar norrænu leik-
stjórasamtakannaog varfor-
maður Félags leikstjóra á ís-
landi. Þórhildur Þorleifsdóttir
kosin formaður. Er þetta í
fyrsta sinn sem ísland skipar
formennsku í samtökunum.
ísland mun þó ekki taka við
formennsku fyrr en að lokinni
norrænu leiklistarhátíðinni
sem haldinn verður í Kaup-
mannahöfn næsta vor og í
tengslum við hana verður
næsti fundur leikstjóra sam-
takanna. Á þessum fundi sem
nú er nýlokið var fjallað um
upptökur á leiksýningum fyrir
sjónvarp og einnig um mynd-
bandavæðingu og kapal-
stjónvarp frá listrænum og
lagalegum sjónarmiðum. Auk
Þórhildar sat Þórunn Sigurð-
ardóttirfundinnfyriríslands
hönd. Við lögðum nokkrar
spurningarfyrir Þórhildi um
málefni þau sem fjallað var
um á fundinum og önnur þeim
skyld:
„Hver er afstaða listamanna á
Norðurlöndunum til upptöku af
sviði á leiksýningum fyrir sjón-
varp?“
„Það þykir greinilega alveg
sjálfsagt að það sé gert í töluverð-
um mæli. í Danmörku meira að
segja svo mikið að listamönnum
þykir magn ráða meiru en gæði.
Þar eru jafnvel sýndar beinar út-
sendingar af leiksýningumogeru
þá myndgæði öll auðvitað alveg í
lágmarki; lýsing of dauf fyrir
sjónvarp, hljóðupptaka óskýr,
myndatökumennirnir þekkja
ekki sýninguna og missa fólk út
úr ramma o.s.frv. Á hinum
Norðurlöndunum er viðhöfð
sama aðferð og tíðkast hér heima
(þá sjaldan að leiksýningar hér
eru teknar upp fyrir sjónvarp),
sýningin er endurunnin til að að-
laga hana nýjum miðli. Langoft-
ast vinnur sama fólk að því og
vann sýninguna upprunalega
fyrir sviðið, enda erfitt að ganga
inn í annars manns verk. Þá
höfðu leikstjórar þá sögú að
segja, að þegar taka ætti upp sýn-
ingu sem þeir höfðu leikstýrt
hvort heldur af sviði eða í stúdíoi,
mættu þeir oft kröfum frá tækni-
fólki um breytingar og styttingar;
„Þetta gerir sig ekki í sjónvarpi",
væri viðkvæðið. Oft eru svona til-
lögur til bóta, en margir leikstjór-
arnir vöruðu við of miklu ósjálf-
stæði og lotningu fyrir tækninni.
Treystið tæknifólki fyrir sínu en
ykkur sjálfum til að vita best um
hvað sýningin ykkar snýst og hvar
áherslupunktar hennar liggja,
var þeirra niðurstaða.“
„Hver er ástceðan fyrir því að
svona lítið er gert af því að taka
upp leiksýningar fyrir sjónvarp. “
„Það er sjálfsagt ekkert einhlítt
svar við því, en sannleikurinn er
sá að fyrstu ár sjónvarpsins var
meira um þetta en nú. Og oft hafa
slíkar upptökur tekist prýðisvel.
Peningaleysi kann að valda ein-
hverju, en áhugaleysi sjónvarps
er þó aðalástæðan. Það virðist
ríkja megnasta vantrú á leikhús-
fóki sú mynd sem hefur verið
dregin af einhverju óbrúanlegu
bili á milli þessara tveggja miðla,
leikhúss og sjónvarps er stórlega
ýkt. Þetta áhugaleysi um að
koma nokkrum leiksýningum á
ári til skila til allra landsmanna er
lítt skiljanlegt þegar það sýnir sig
að innlend þáttaframleiðsla og
leikrit, skipa efstu sætin á óska-
lista áhorfenda. Eins er sárt til
þess að vita að flest leiklistar-
afrek íslenskra leikara og annara
leikhúslistamanna skuli dæmd til
að falla í gleymsku og dá þrátt
fyrir þá tækni sem til er nú. Stað-
reyndin er sú að þrátt fyrir góð
tilþrif í kvikmyndum og sjónvarpi
hér á landi þá er ennþá besta
„leiklistin“ framin á sviði og svo
mun í fleiri löndum. Annars stað-
ar á Norðurlöndum er álitið skylt
og sjálfsagt að sjónvarp hjálpi
uppá að koma leiksýningum til
„allra landsmanna" þar sem allir
borga jú skatt og fyrir skattpen-
ingana er bæði leiíchús og sjón-
varp hluta til rekið.“
„Hvernig geta hagsmunahópar
eins og t. d. leikstjórar verndað sig
gegn stuldi á verkum þeirra til
sýninga í kapalkerfum?"
„Þeir geta nátturlega aldrei
varið sig algjörlega frekar en aðr-
ir sem eiga einhvern höfundarétt
eða á annan hátt aðild að fram-
leiðslu efnis. En frumskilyrðið er
þó að landslög miði að því að gera
listamönnum og öðrum kleift að
sækja rétt sinn og fá borgað fyrir
vinnu sína og framlag.
Því er þannig háttað hjá nor-
rænum bræðrum okkar að ekki er
hægt að setja á stofn kapalkerfi
án leyfis hins opinbera. Um leið
og einhver fær þetta leyfi er hann
orðinn samningsskyldur við lista-
menn og þeir hafa möguleika á að
fylgjast með notkun á efni. Til að
mál verði ekki of flókin er
æskilegt að einhver einn aðili,-
einhvers konar heildarsamtök,-
semji fyrir alla og greiði síðan út
til listamanna samkvæmt samn-
ingi hinna einstöku félaga."
„Telur þú œskilegt að gjald
verði sett á óátekin myndbönd
hér eins og gert er á hinum
Norðurlöndunum, eða telurðu
æskilegri að af allri útleigu á
myndböndum, innlendum sem
erlendum, verði tekið gjald er
renni til innlendrar framleiðslu
leikins efnis?“
„Bæði kerfin hafa kosti og
galla. Það þykir einhverra hluta
vegna sjálfsagt að nota framlag
listamanna ókeypis og er ekki
þjófnaður í hugum fólks, svo best
væri sjálfsagt að hafa bæði kerfin
í gangi. Leggja smáupphæð bæði
á óátekin myndbönd í innflutn-
ingi og á átekin í útlegu og leggja
féð í sjóð sem yrði notaður til
framleiðslu innlends efnis. Þessar
upphæðir þurfa að vera það lágar
á hverja spólu að mönnum þyki
ekki taka því að smygla eða stela
þeim undan.
Slíkir sjóðir þyrftu að vera al-
gerlega í höndum listamannanna
sjálfra, því það er bitur staðreynd
bæði hér og annars staðar að geti
ríkisvaldið einhvers staðar hirt
ágóða af menningar og listastarfi
(sem það gerir mjög víða) er það
tregt til að láta hann renna
óskiptan til þeirra sömu mála,
(nægir að minna á nýlegt dæmi
um kvikmyndasjóð). Og þá er ég
aðeins að tala um mælanlegan
gróða, ekki hinn sem aldrei verð-
ur mældur.
„Voru menn á fundinum bjart-
sýnir á stöðu leiklistar í samkepp-
ni við kapalsjónvarp, myndbönd
og frjálst sjónvarp?"
„Já, það held ég. ÖIl löndin
gengu í gegnum einhverja erfið-
leika á frumbýlisárum sjónvarps,
en það jafnaði sig fljótt. Sömu
sögu er að segja hér á landi. Mað-
urinn virðist hafa betur í sam-
keppni við tæknina þegar á allt er
litið. Flestum þykir mun
skemmtilegra að fara í leikhús,
en sitja heima og horfa á sjón-
varp. Sjálfsagt á hið „algera
frelsi" í rekstri útvarps- og sjón-
varpsstöðva eftir að segja
eitthvað til sín, en ég held að það
muni ekki ganga af íslensku
leikhúsi dauðu. Og heilmikið
gæti áunnist fyrir íslenska lista-
menn. Ég trúi ekki öðru en að
samkeppnin leiði til þess að menn
10 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 23. júnl 1985
verði að líta hlustenda- og áhorf-
endakannanir alvarlegum augum
og innlent efni verði látið sitja í
fyrirrúmi, þegar frelsið ríkir eitt.
Ef ætlunin er að byggja upp á
erlendu afþreyingarefni fyrst og
fremst er miklu ódýrara og ein-
faldara að kaupa afnot af er-
lendum stöðum í gegnum gerfi-
hnetti.
En hvemig sem allt veltist held
ég að leikhúsið haldi velli.Kvik-
myndin hefur ekki drepið
leikhúsið og því þá sjónvarpið
eða videóið? Það sem helst ógnar
hér nú eru of lítil fjárráð almenn-
ings. Við höfum þá sérstöðu hér á
landi að „allir" fara í leikhús og ef
menn missa út þá lægst launuðu
er hætt við að samdráttur í að-
sókn verði talsverður. Væri það
mikill skaði því leikhúsið og allar
listir eiga að vera til almennings-
brúks.“
„Hefur ísland gagn afsamstarfi
í samtökum á borð við norrœnu
leikstórasamtökin ? “
„Vissulega getur það haft gagn
af þessu samstarfi. Þama er
skipst á ýmsum upplýsingum um
tilhögun mála í hinum ýmsu
löndum og einn lærir af reynslu
annars. Enn sem komið er er
þetta gagn sem hafa má af sam-
starfinu fyrst og fremst „prakt-
iskt“, en væri vissulega hægt að
nýta það betur í listrænu tilliti.“
„Hvað með norræna samvinnu
leiklistarfólks almennt. -Telurður
hana hafa komið íslendingum til
góða?“
„Það er alltaf erfitt að meta
slíkt. Hvað leiðir af hverju, hvað
er orsök og hvað afleiðing? Hins
vegar finnst mér þess gæta alltof
mikið í þessu norræna samstarfi
að við komum þar aðeins sem
þiggjendur. Þar kemur tvennt til:
Annars vegar sú landlæga skoðun
að allt sé betra sem kemur að
utan, og hins vegar sú afstaða
„stóm Norðurlandanna" að við
séum bara litli bróður sem beri að
vera góður við og ala upp, en
þurfi ekki að hafa með í ráðum.
Á því tapa þeir kannski meira en
við, því ýmislegt geta þeir líka af
okkur lært.“
,/lð lokum, Þórhildur. - Nú ert
þú nýkomin úr heilmikilli
leikhúsferð um Evrópu - fórst á
frumsýningu hjá Bergman og
heimsóttir ýmis þekkt leikhús.
Hvernig er samanburðurinn við
íslenskt leikhús?:“
„Þess ber að gæta þegar maður
fer í svona „skoðunarferð“ að
maður reynir að fiska upp aðeins
það besta, sleppir hinu, en af því
er vissulega nóg alls staðar. Hér
heima sér maður hins vegar svo
til allf og horfir þar að auki öðru
vísi á, þar sem þetta er manni allt
svo nátengt. Én vilji maður að
þessu sögðu bera saman stöndum
við allvel. Þó held ég að sú stétt
leiklistarfólks sem stenst bestan
samanburð séu leikararnir. Góð-
ir leikarar og eftirsóttir hér þættu
líka góðir utanlands, ef túngu-
málið kæmi ekki til. Leikarinn er
mjög átthagabundinn alls staðar.
Annað leikhúslistafólk á erfitt
uppdráttar hér á landi vegna
smæðar markaðarins. Hér hefur
ekkert leikhús efni á að „fjár-
festa“ í höfundi, leikstjóra eða
leikmyndateiknara eins og gert er
í þessum stóru leikhúslöndum.
Þessi „eitthvað fyrir alla“ stefna
er hér ræður ríkj um (og er ekki af
hinuilla)(gerirþað að verkum að
erfitt er að hugsa um einstakl-
ingsframa þessa fólks. Það er á
einhvers konar færibandi og
hending ræður oft hvenær að því
kemur og hvaða verkefni það fær
í hendur. Það er varla til í dæminu
að höfundur fái mörg verk eftir
sig sýnd í röð eða leikstjóri vinm
áfram með sama leikhópi eftir vel
heppnaða sýningu. Þannig er erf-
itt fyrir leikstjóra að þróa stíl eða
að vinna markvisst í einhverju
áframhaldi. Hann verður bara að
taka því sem að höndum ber: -
Shakespeare í dag, gamanleikur
á morgun. Og ákvörðunin er ekki
hans heldur ráðamanna leikhús-
ins, sem eru allt of fáir. Ákvarð-
anir af þessu tagi eru fyrst og
fremst spurning um smekk og því
er það veikleiki hversu fáir hafa
áhrif á slíkar ákvarðanir. Þetta er
nú kannski frekar innanhússmál
en að það snertir hinn almenna
leikhúsáhorfenda, nema óbeint.
Þó er hið listræna uppeldi auðvit-
að ein höfuðskylda hvers leikhúss |
og þannig sinnir það líka best
skyldum sínum við áhorfendur.
Því væntanlega verður árangur í
samræmi við alúð. Þetta er ekk-
ert séríslenskt vandamál, eins og
ég minntist á hér áðan er maður
annars vegar að tala um leiklist-
arlíf í heild en hins vegar svona
„sælkerasýningar" þar sem ann-
að hvort góður höfundur og / eða
leikstjóri með leikhóp hefur náð
þeim árangri að það þykir þess
virði að veita þeim tækifæri til að
þróast og þroskast að eigin vild.
Það er kannski þetta sem helst
vantar hér á landi. Við höfum
góða breidd, góða listamenn, en
vantar að „sérviska" ýmis konar
nái að þróast, því úr slíku sprettur
oft eitthvað nýtt sem skilar sér
svo aftur inn í hið daglega starf.
Stfl- og formtilraunir eru illfram-
kvæmanlegar þar sem hópur
„sérvisku-áhorfenda“ er mjög lít-
ill. Því þarf að vinna markvisst í
ákveðnu samhengi með allarslík-
ar tilraunir. Þær gefa leikhúsinu
síðan þann kraft og frumleika
sem nauðsynlegur er til að færa
það áfram til aukinnar listrænnar
getu.“ sagði Þórhildur að lokum.
Þs
Sunnudagur 23. júnl 1985 ÞJÓÐVIUINN - SÍÐA 11