Þjóðviljinn - 28.07.1985, Blaðsíða 20

Lögreglustarfið
þarf að skilgreina upp á nýtt
- rœtt við formann Lögreglufélags Reykjavíkur
Einar Bjarnason
„Stundum verður maður að taka meira tillit til mannlegra tilfinninga en laga-
króka“, segir Einar Bjarnason. - Mynd: Ari.
„Höfuöatriðiö er að fá nýja
skilgreiningu á lögreglustarf-
inu. Upphaflegaerhugmynd-
in á bak viö lögreglu einhvers
konar lífverðir sem áttu aö
gæta fjármuna og skrokka
þeirra sem eitthvað áttu undir
sér. í dag á frumskilyrði
löggæslu að vera að gæta
smæling^anna. Til þess eru þó
hvorki nægjanlegaskýrar
lagaheimildir né mannafli og
fjármunir.
Með skýrari skilgreiningu á
starfinu yrði hægt að gæta þeirra
sem minna mega sín mun betur
og bæta sambandið við almenn-
ing, en ætíð gætir talsverðrar tor-
tryggni almennt gagnvart lög-
reglumönnum,“ sagði Einar
Bjarnason, formaður lögreglufé-
lags Reykjavíkur, þegar við átt-
um viðtal við hann um starf og
ábyrgð lögreglumanna, en sem
kunnugt er hefur það mikið verið
til umfjöllunar í fjölmiðlum að
undanförnu.
„Lögreglustarfið er geysilega
vandasamt starf og ég held að al-
menningur geri sér kannski ekki
alltaf grein fyrir því hversu oft við
verðum að bregðast skjótt við
undir kringumstæðum sem eru á
allan hátt mjög óeðlilegar, -
einnig fyrir okkur. Við erum jú
aðeins menn og oft verðum við að
taka fólk trúanlegt þótt við höf-
um engar sannanir fyrir því að
það segi satt. Við verðum alltaf
að meta áhættuna og oft er maður
í miklum vafa, bæði þegar
ákvörðun er tekin og ekki síst á
eftir. Það er mjög alvarlegt að
setja mann inn saklausan. Það er
refsivert, en hins vegar er ekki
refsivert að trúa ekki t.d. konu
sem vill láta handtaka mann, sem
hún segir ofsækja sig. Þetta er
galli á löggjöfinni, - að ekki skuli
vera hægt að grípa inn í fyrr en
maðurinn hefur gert eitthvað af
sér. Ég hef sjálfur gert mistök í
báðum tilvikum, - sett mann inn
saklausan og látið vera að setja
inn mann, sem reyndist hættu-
legur.“
„Er litið mjög alvarlegum
augum á það að setja mann inn
fyrir ofsóknir, þótt ekkert sannist
á hann og hann dæmist saklaus?“
„Já, það er að sjálfsögðu mjög
alvarlegt mál. Maður metur þó
ætíð kringumstæður og t.d. hvort
maðurinn. hefur verið settur inn
áður. Ég held að það sé áfall fyrir
alla að vera settir inn, en þó eink-
um, ef þeir hafa aldrei lent í úti-
stöðum við lögreglu og aldrei í
fangelsi komið. En hitt er þó f
raun ennþá alvarlegra, ef kona
hlýtur meiðsl vegna þess að þessi
áhætta var ekki tekin. Þarna
verða að koma skýrari ákvæði í
lögum. Og það er mjög erfitt að
útskýra flókna lagakróka fyrir
dauðhræddri mannveru. Þannig
stendur maður stöðugt frammi
fyrir verkefni, sem maður veit að
óvíst er að maður geti leyst á rétt-
látan hátt.“
Kvenna-
athvarfið bœtti
öryggi kvenna
„Hefur ekki kvennaathvarfið
bætt úr þessu að einhverju leyti?"
„Kvennaathvarfið hefur bætt
mjög aðstöðu og öryggi kvenna í
Reykjavík, þótt það sé auðvitað
hart að þurfa að vera með eins-
konar flóttamannabúðir inni í
miðri borg. Ég hef sjálfur verið í
lögreglunni í 23 ár og varðstjóri í
12 ár og á þessum tíma hef ég rætt
við hundruð ofsóttra kvenna og
kannski lánast að liðsinna um
10% þeirra. Þetta brennur því
meira á manni sem maður kynn-
ist því betur. Fjölgun kvenna í
lögreglunni hefur einnig mikla
þýðingu, því stundum fær maður
mál í hendur, sem nauðsynlegt er
að kona fjalli um en ekki karl-
maður. Með kvennaathvarfinu
varð veruleg breyting til bóta, því
þótt vissulega séu til smælingjar á
meðal karlmannanna líka, eru
konur þó í miklum meirihluta
þeirra borgara sem verða fyrir of-
sóknum."
„Ef við víkjum að afskiptum
lögreglunnar af drukknu fólki.
Nú er það staðreynd og eiginlega
viðurkenndur lífsmáti á íslandi,
að „detta í það“ af og til. - Mjög
margir annars góðir og gegnir
borgarar drekka sig af og til útúr
fulla, og lenda þá í útistöðum við
lögreglu. Fæst af þessu fólki er
hættulegt, þótt það sé að slangra
úti á götu og hafi hátt. Er fólk
algerlega réttindalaust ef það er
mikið ölvað?"
„Nei, alls ekki. Dauðadrukk-
inn maður hefur enn sín
mannréttindi, en hann getur ver-
ið hættulegur sjálfum sér og öðr-
um. Oft hringjum við heim til
viðkomandi áður en við tökum
ákvörðun um það hvort eigi að
láta hann sofa úr sér hjá okkur
eða heima og oft erum við beðnir
að senda dauðadrukkna menn
ekki inn á heimili þeirra. Þarna
stöndum við líka stöðugt frammi
fyrir erfiðu vali - fer maðurinn
sér að voða, - er hann hættulegur
öðrum? Gleymum því ekki að
stór hluti alvarlegra umferðarslysa
og ofbeldisverka er framinn
undir áhrifum áfengis."
/Esifréttir í
fjölmiðlum
„Hvað með unglingana, eru
þeir erfiðari en fullorðna fólkið?"
„Nei, þvert á móti. Satt að
segja er oftast hægt að tala ungt
fólk til, ef maður bara hefur og
gefur sér tíma. Unglingar hafa
mjög vakandi réttlætiskennd og
það er oftast hægt að sýna þeim
fram á að þetta og hitt sé ekki
„passandi“. Þeir hafa minni
hroka en fullorðna fólkið og flest
mistök sem maður hefur gert í
sambandi við unglinga, gerir
maður undir mikilli pressu og
tímaskorti. Þarna eiga lfka fjöl-
miðlarnir mikinn þátt í þróuninni
því unglingarnir eru mjög áhrifa-
gjarnir. Ámeðan stöðugt var ver-
ið að mynda hallærisplanið og
ólætin þar, lentu margir ung-
lingar í útistöðum við lögreglu.
Þegar blöðin misstu áhugann var
vandamálið úr sögunni. Ég vil þó
taka fram að flestir fjölmiðlar,
Þjóðviljinn og Morgunblaðið sér-
staklega, hafa sýnt sig að vera
ábyrgir fjölmiðlar þegar lögregl-
umál eru annars vegar. Það hafði
mikil áhrif á framgang Skafta -
málsins sem mikið hefur veriðtil
umræðu, hvernig sumir fjölmiðl-
ar fjölluðu um það. Út yfir tók þó
í umfjöllun í leiðara DV nú í vik-
unni, þar sem fjallað er um
lögreglumál af fullkomnu glóru-
leysi. Þetta er þó auðskilið. Æsi-
fréttir selja blöð og peningamenn
vilja jú græða.“
„Telur þú eðlilegt að þið
rannsakið sjálfir brotamál gegn
lögreglunni?“
„Persónulega finnst mér það
alveg ótækt. Þótt hingað til hafi
vel til tekist er mjög erfitt að
rannsaka mál félaga sinna og set-
ur rannsóknarlögreglumenn í
mikinn vanda og dregur úr trausti
almennings gagnvart dómsyfir-
völdum og lögreglu. Sérstakir
rannsóknaraðilar eiga að fjalla
um slík mál, skipaðir af algerlega
ótengdum yfirvöldum, t.d. Laga-
deild Háskólans.“
Saksóknari
skiptir vitnum
í tvo hópa
„Nú kom það fram í tilkynn-
ingu sem félag ykkar sendi frá sér
að það myndi síðar gagnrýna
Saksóknara fyrir meðferð um-
rædds máls?“
„Já, ég tel að saksóknari hafi
með orðum sínum í réttinum
skipt vitnum í tvo hópa, fyrsta
flokks og annars flokks vitni. Það
hlýtur að vera erfitt fyrir ákæru-
valdið að vinna eftir frumskýrsl-
um og framburði fólks sem hefur
verið gert að annars flokks vitn-
um.
Efnislega sagði Saksóknari: Þá
hef ég lokið við að rekja fram-
burð lögreglumanna, dyravarða
og starfsfólks í veitingahúsi. Og
tek nú til að rekja framburð
hinna frjálsu borgara, fólks með
betri menntun og greind senni-
lega yfír meðallagi og því trúverð-
ugri vitni. Fólk getur svo dæmt
sjálft hvað því finnst um svona
ummæli. Mér finnst þetta vera
sami andinn og gilti þegar aðeins
efnamenn höfðu kosningarétt.”
„Þið nefnduð einnig bóta-
skyldu lækna í tilkynningu ykkar.
Teljið þið sambærilegt að missa
stjórn á skapi sínu og slasa mann
og gera mistök í flóknum upp-
skurði, svo dæmi sé tekið?”
„Nei, alls ekki. Og við/erum
ekki að halda fram að læknaý eigi
að vera bótaskyldir í slíkufn til-
vikum, enda myndi mistökum
ekki fækka við það. Það sem við
erum að ræða um er að við þurf-
um skýrari lagasetningu til að
vinna eftir. Það verður þó seint
hægt að koma endanlega í veg
fyrir mistök af einhverju tagi við
löggæslu til þess eru of margar
hliðar á flestum þeim málum sem
við fjöllum um.“
„Hver er þín skoðun á refsingu
almennt?“
„Ég hef dregist með þá skoðun
alla tíð, að fangelsi bæti engan.
Fangelsi ætti aðeins að vera fyrir
þá sem eru skaðlegir í þjóðfé-
laginu, t.d. fíkhiefnasala og
margdæmda ofbeldismenn. Ég
held að einhvers konar vinnu-
búðir séu miklu æskilegri og
heilbrigðari lausn. Margir þeirra
sem stunda minniháttar afbrot,
t.d. þjófnaði, myndu óttast það
meira en letilíf í fangelsi og eiga
meiri möguleika á að komast á
réttan kjöl. Ég vorkenni engum
að vinna af sér slík brot.“
„Að lokum, Einar. Er lög-
reglustarfið eftirsóknarvert
starf?“
„Það virðist vera það, að
minnsta kosti sækja margir um.
Flestir komast þó að því að þetta
er óvanalega vandasamt starf. Þó
hefur orðið mikil breyting. Þegar
ég byrjaði í lögreglunni áttum við
að vera hetjur og heljarmenni,
sem aldrei brugðust, urðum
aldrei kaldir og svangir og dóm-
greind okkar óskeikul. Eftir sem
áður eru kröfurnar til okkar mikl-
ar, en fólk skilur hlutina betur og
traust almennings á okkur hefur
aukist. Fólk er í eðli sínu andstætt
valdi, og auðvitað hendir það
okkur að misbeita valdinu. En ég
held að við gerum það ekki meira
en aðrir. Þorri lögreglumanna vill
veita þeim sem minna mega sín
meiri vernd en þeir geta nú gert.
Umræða um þessi mál hefur ver-
ið í lágmarki og það er skoðun
mín að lögmannastéttin eigi að
taka alvarlega til umfjöllunar
skilgreiningu á löggæslu og
lagaheimildir er snerta verndun
borgaranna. Þetta er mín per-
sónulega skoðun, og þetta er
skoðun þorra lögreglumanna.
Ekki alltaf hœgt
að fylgja
reglugerðum
í lögreglustarfið þurfa að velj-
ast einstakir menn. Þeir verða að
hafa mikla réttlætiskennd og við
getum ekki krafist þess að slíkir
menn séu skaplausir fremur en
aðrir. Þeir þurfá að hafa ríkt
innsæi í tilfinningalíf fólks og þol-
inmæði til að hlusta á fólk á erfið-
um augnablikum. Ég er ekki að
segja að við séum allir þannig, en
óskýrar lagaheimildir og vinnuá-
lag geta gert mönnum mjög erfitt
að taka réttar ákvarðanir á úr-
slitaaugnablikum. Stundum
verður maður að taka meira tillit
til mannlegra tilfinninga en laga-
króka. Mannleg samskipti geta
Verið svo flókin að ekki sé hægt
að fara eftir reglugerðum. Lög-
reglumaður sem er svo huglaus
að hann þorir aldrei að brjóta
reglugerð, er ófær í starfi,” sagði
Einar að lokum.
ÞS